Xoan
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
?
Xoan |
|||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Cây xoan nở hoa
|
|||||||||||||||
| Phân loại khoa học | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||
| Melia azedarach L. |
|||||||||||||||
|
|
Cây xoan hay xoan ta, xoan nhà, sầu đông, thầu đâu, (danh pháp khoa học: Melia azedarach; đồng nghĩa M. australis, M. japonica, M. sempervivens), là một loài cây thân gỗ lá sớm rụng thuộc họ Xoan (Meliaceae), có nguồn gốc ở Ấn Độ, miền nam Trung Quốc và Australia. Trong tiếng Anh nó được gọi là Chinaberry, Bead tree, Persian lilac (đinh hương Ba Tư), White cedar (tuyết tùng trắng) và một vài tên gọi khác. Tại Nam Phi nói chung người ta gọi nó một cách nhầm lẫn là Syringa, trên thực tế đó là tên gọi của các loài đinh hương. Chi Melia bao gồm 4 loài khác nữa, có mặt trong khu vực đông nam châu Á tới miền bắc Australia. Tất cả chúng đều là cây thân gỗ nhỏ với lá sớm rụng hoặc bán thường xanh.
Mục lục |
[sửa] Đặc điểm
Cây trưởng thành cao từ 7 đến 12 m. Các hoa nhỏ và có mùi thơm, với 5 cánh hoa có màu tía nhạt hoặc tím hoa cà, mọc thành cụm. Quả là loại quả hạch, cỡ hòn bi, vỏ có màu vàng nhạt khi chín, treo trên cây suốt mùa đông và dần dần trở thành trắng.
Lá dài tới 50 cm, mọc so le, cuống lá dài với 2 hoặc 3 lần lá phức mọc đối; các lá chét có màu lục sẫm ở mặt trên và lục nhạt hơn ở mặt dưới, với các mép lá có khía răng cưa. Chúng được sử dụng như là một loại thuốc trừ sâu tự nhiên để bảo quản một số loại lương thực được lưu giữ, nhưng không ăn được do nó rất độc. Chất lỏng chiết từ lá và thân cây được pha rất loãng đã được sử dụng trong quá khứ để làm giãn tử cung.
Hoa xoan không hấp dẫn đối với ong và bướm. Các hạt cứng hình cầu đã được sử dụng rộng rãi để làm các chuỗi tràng hạt và các sản phẩm khác cần có chuỗi hạt, trước khi chúng được thay thế bằng plastic.
[sửa] Độc tính
Tất cả các bộ phận của cây xoan đều có độc tính đối với con người nếu ăn phải. Yếu tố gây độc là các chất gây ngộ độc thần kinh chứa tetranortriterpen và các loại nhựa chưa xác định; hàm lượng cao nhất chứa trong quả. Một số loài chim có thể ăn quả xoan, nhờ thế mà hạt của xoan được phát tán khi chúng bị đánh rơi, nhưng chỉ cần 15 gam hạt đã là liều gây chết cho một con lợn nặng 22 kg. Các triệu chứng ngộ độc đầu tiên xuất hiện chỉ vài giờ sau khi ăn phải. Các triệu chứng này bao gồm mất vị giác, nôn mửa, táo bón hoặc tiêu chảy, phân có máu, tổn thương dạ dày, sung huyết phổi, trụy tim v.v. Tử vong có thể xảy ra sau khoảng 24 giờ.
[sửa] Một số vấn đề
Dưới đây liệt kê một số vấn đề với các tên gọi khác của cây xoan ta. Trong đó có các tên gọi sầu đâu, khổ luyện, nha đảm (đởm) tử. Các tên gọi này rất dễ làm người ta lẫn lộn các loài cây khác nhau là một.
[sửa] Sầu đâu
Một số tài liệu gọi cây xoan ta là sầu đâu. Ví dụ trang Web của nhóm huediepchi gọi cây xoan ta là sầu đâu. Tuy nhiên, trang Web của yhoccotruyen coi cây nha đảm (đởm) tức cây xoan rừng (Brucea javanica) thuộc họ Simaroubaceae cùng bộ Bồ hòn là sầu đâu (tên khác: cứt chuột, sầu đâu rừng) với lưu ý "Không nhầm với cây khổ luyện tử (xuyên luyện tử) (Melia toesendan (S et Z.) họ Xoan), cây cao trên 10m. Không nhầm với cây xoan nhà (Melia azedarach (L.) họ Xoan cây cao 8 –10m" hay suckhoedoisong cũng gọi cây sầu đâu (sầu đâu rừng, sầu đâu cứt chuột, hạt khổ sâm, khổ luyện tử, nha đảm tử, chù mền, san đực (Sầm Sơn), cứt cò (Vĩnh Linh), bạt bỉnh (Nghệ An)) là Brucea javanica.
Trong khi đó trang en:Neem lại coi Azadirachta indica cùng họ là cây sầu đâu (có lẽ theo cách gọi tại miền nam Việt Nam) với lá ăn được.
[sửa] Khổ luyện
Trang Web của alternativehealing.org coi khổ luyện tử (苦楝子) hay kim linh tử (金鈴子) và xuyên luyện tử (川楝子) là một, đều là vị thuốc từ quả của Melia azedarach (L.) sub. var. toosendan Makino hay Melia toosendan (Sieb. et Zucc.).
Trang Web của nhóm huediepchi cũng gọi cây xoan ta là khổ luyện (苦楝). Từ điển Hán Việt Thiều Chửu cũng diễn giải luyện (楝) là cây xoan. Quả nó gọi là khổ luyện tử (苦楝子) dùng làm thuốc lỵ, tục gọi là kim linh tử (金鈴子). Tuy nhiên trang Web của yhoccotruyen có lẽ coi Melia toesendan (S et Z.) và Melia azedarach (L.) là hai loài khác nhau khi chỉ dùng khổ luyện tử cho loài đầu còn loài thứ hai thì chỉ gọi nó là cây xoan nhà.
[sửa] Nha đảm (đởm) tử
Trang Web của nhóm huediepchi cũng gọi cây xoan ta là nha đảm tử trong khi các trang của Web của suckhoedoisong và yhoccotruyen không cho nha đảm tử là cây này mà coi nha đảm tử là vị thuốc từ quả của Brucea javanica .
[sửa] Tham khảo
- Melia azederach (PDF)
- SerTox (bằng tiếng Tây Ban Nha) - Các câu thường hỏi về các loài thực vật có độc.
[sửa] Liên kết ngoài
 Cây xoan với quả |
 Các cành với quả sau khi rụng lá |
 Hình chụp cận cảnh của quả xoan |
 Hình chụp cận cảnh của vỏ cây xoan |
