Sivastopol Kuşatması

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sivastopol kuşatmaları (1854 – 55 kuşatması)

Kırım Savaşının Eylül 1854’ten Eylül 1855’e kadar süren ve en önemli harekatını oluşturan bu kuşatmadır. 19. yy’da yeni bir savunma biçiminin doğmasına yol açtı.

25 bin kişilik 4 Fransız, 22 bin kişilik 4 İngiliz ve Ferik Rüstem Paşa komutasında 7 bin kişilik bir Türk tümeninden oluşan 54 bin toplam mevcutlu birleşik ordu Varna ile Balçık’tan gemilere bindirilerek Sivastopol’un kuzeyindeki Eskihisar (Yevpatoriya) koyunda Kırım kıyılarına çıktı (14 Eylül 1454). Prens Menşikov komutasındaki 40 bin kişilik Rus ordusu, Kırım’ın en berkitilmiş kenti olan Sivastopol üzerine yürüyen birleşik kuvvetleri Elmalı (Alma) ırmağının güney yakasında karşıladı. Çok şiddetli bir savaş sounda Ruslar’ı çekilmeye zorlayan birleşik kuvvetler, ırmağın güney kıyısına geçerek ileri hareketlerini sürdürdüler (20 Eylül). Bu arada, kendi Karadeniz donanma gemilerinin bir bölümünü liman ağzında batıran Ruslar, böylece Sivastopol girişini tıkadılar (23 Eylül). Öte yandan, Kaça (Katcha) ve Belbek çaylarını geçerek kentin kuzey tahkimatını kuşatan birleşik ordu, Balaklava iskelesine inerek Sivastopol’a güneyden de saldırma olanağını elde etmeye çalıştı (25 Eylül) ve ertesi gün küçük Balaklava limanı İngiliz birliklerince işgal edildi. Bu harekat sonucunda visamiral Kornilov komutasında 20 bin deniz askeriyle başkomutan prens Menşikov buyruğundaki 30 bin kişilik orduyla savunulan Sivastopol, birleşik kuvvetler tarafından tam anlamıyla kuşatıldı (10 Ekim). Ruslar’ın geri almak için Balaklava (25 Ekim) ve müttefikleri denize dökmek için İnkerman (5 Kasım) üzerine düzenledikleri şiddetli iki saldırı birleşik kuvvetlerce püskürtüldü. Bu başarısızlıkların acısına dayanamayan prens Menşikov üzüntüsünden ölünce (23 Kasım), yerine general Gorçakov getirildi. Sivastopol kuşatmasının uzamasından tedirgin olan müttefikler, Azak ve Karadeniz’in Rus limanlarını donanmalarıyla abluka altına aldılar (15 Ocak 1855). Ayrıca Gözleve savaşını (17 Şubat) kazandıktan sonra serdarıekrem Ömer Paşa’nın 40 bin kişilik ordusuyla kuşatma kuvvetlerine katılmasıyla Kırım’daki Türk askerlerinin sayısı 55 bini, bu arada İngiliz ve Fransız birlikleri de takviye aldıklarından tüm birleşik kuvvetlerin toplamı 205 bin kişiyi buldu. Ruslar’ın Sivastopol’a yardım göndermelerini engellemek amacıyla Kerç boğazına Türk, Fransız ve İngiliz askerleri çıkarıldı (24 Mayıs). Birleşik kuvvetler, Sivastopol koyuna dökülen Küçük Karasu (Çernaya) çayının güney kıyılarını işgal ederek kente doğru büyük bir harekata giriştiler (25 Mayıs). Ruslar da buna karşılık Anapa ve öteki kıyı kalelerini yıkarak geri çekildiler (28 Mayıs). Sabahtan akşama kadar süren şiddetli çarpışmalar sonunda ileri harekatı önemli ölçüde engelleyen Yeşiltümsek’le Aktabyalar birleşik kuvvetlerin eline geçti (7 Haziran). Ancak, Ruslar’ın çok iyi berkitilmiş konumu olan Malakoff istihkamına karşı yapılan saldırı, amiral Kornilov’un bu çatışma sırasında vurularak ölmesine karşın birleşik kuvvetler için başarısızlıkla sonuçlandı (18 Haziran). Rus başkomutanı Gorçakov’un, müttefikleri denize dökmek amacıyla 60 bin kişilik bir kuvvetle bu kez Traktir üzerine düzenlediği karşı saldırı birleşik ordu tarafından püskürtüldü (16 Ağustos). Birleşik kuvvetler başkomutanlarının aldıkları karar gereğince genel saldırıya geçen Türk, Fransız ve İngiliz birlikleri, düşmanın şiddetli direnişi karşısında büyük kayıp vemelerine karşın (15 bin ölü ve yaralı), Malakoff istihkamını ele geçirerek Rus direnişini kırdılar (8 Eylül). Kente ve limana egemen olan Malakoff istihkamının elden çıkması üzerine Ruslar’ın boşaltmak zorunda kaldığı Sivastopol, birleşik kuvvetlerce işgal edildi (9 Eylül). Türkiye’de işletmeye açılan ilk tegraf hattı da aynı gün Sivastopol’un düştüğü müjdesini İstanbul’a ileterek hizmete girdi (9 Eylül 1855).

[değiştir] Edebiyat

1853 – 1856 Kırım savaşı, özellikle Sivastopol’daki çarpışmalar Türk halk edebiyatında bir takım destanlara konu oldu. Konuyu, Trabzonlu Rızai 2.200 beyiti aşan manzum yapıtında ele aldı. Aruzla yazılmış bu yapıtta münacat, kaside ve gazellerle bir Kerbela mersiyesi de yer alır. Yapıtın yazarı Ahmet Rıza (1819 - ?) ticaret amacıyla Türk ordusunun bulunduğu yerlere gittiğini; Gözleve, Sokumkale vs. Yerlerde bulunduğnu anlatır. Şevketil, Arpaçay, Kars, Ardahan, Sinop, Çatana, Kalafat savaşları vs ile ilgili bilgiler verir. Savaşta Osmanlı ordusunun durumunu, Rusya’nın doğu politikasını konu edinir. Tabyaları gezmiş, gözlemlerde bulunmuş, cephede çarpışanları dinlemiştir. Yapıtta insancıl bir bakış yansıtılır: “Bunlar düşman ise insan değil mi?”, “Sivastopol marşı” (Sivastopol önünde yatan gemiler), savaştan uzun yıllar sonra da söylenmiştir. Aşık Selimi (Rus destanı), Eflaki (Şuregel destanı), Gülzari (Destan-ı Sivastopol), Yusuf Halis Efendi (Şehname-i osmani), Ayaşlı Türk Hayri (Ayrabat), Bezmi (Sivastopol destanı) aynı konuyu türlü yönleriyle işlediler. Sonuncu yapıt (1855), savaşın nedenleri (Rusya’nın İstanbul’a, Kudüs’e inmek istemesi) üzerinde durur. Mısır kuvvetleri komutanı Selim Paşa’nın şehit olması, Ahmet Paşa’nın Kerç’teki savaşı, Yenikale’nin alınmasını vs anlatır. Üç ambarlı, 124 toplu Mahmudiye kalyonunu bir destan kahramanı gibi canlandırıp kendi kendine Sivastopol limanına girdiğini, bundan dolayı da gazi ve veli sayıldığını belirtir.

1941-42 ve 1944 kuşatmaları. 26 Kasım 1941’de Manstein’ın 11. ordusu, Sivastopol dışında bütün Kırım’ı işgal etti. Kent derhal güçlü topçu birlikleriyle kuşatıldı. Çok iyi tahkim edilmiş olan ve bir Sovyet filosunun desteklediği 125 bin asker tarafından savunulan kent, 250 gün direndi. 7 Haziran’da başlayan son saldırı, 2 Temmuz 1942’de son savunma hatlarının da düşmesiyle sonuçlandı. Sivastopol, 9 Mayıs 1944’te bir aylık bir kuşatmadan sonra Kızıl ordu tarafından geri alındı.