สมุทรโฆษคำฉันท์

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สมุทรโฆษคำฉันท์
กวี :	3 ท่าน (ดูเนื้อเรื่อง)
ประเภท :	นิทาน
คำประพันธ์ :	คำฉันท์
ความยาว :	2,218 บท
สมัย :	อยุธยา -รัตนโกสินทร์
ปีที่แต่ง :	พ.ศ. 2200? - 2392
ชื่ออื่น :
ลิขสิทธิ์ :

สมุทรโฆษคำฉันท์ เป็นวรรณคดีที่ได้รับการยกย่องจาก วรรณคดีสโมสร ในสมัยรัชกาลที่ 6 ว่าเป็นเรื่องที่แต่งดีเป็นเยี่ยมในกระบวนคำฉันท์ เป็นวรรณกรรมขนาดย่อม มีความยาว ของเนื้อเรื่อง 2,218 บท (นับรวมแลถงท้ายเรื่อง 21 บท ) กับโคลงท้ายเรื่องอีก 4 บท

สมุทรโฆษคำฉันท์นับเป็นหนึ่งในวรรณคดีไทย ที่มีประวัติอันยาวนาน สืบเนื่องมาตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา จวบจนถึงช่วงต้นแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีเนื้อหาแบบนิยายไทยทั่วไป ที่มีความรักและการพลัดพราด กวีได้สอดแทรกขนบการแต่งเรื่องไว้อย่างสมบูรณ์ ขณะเดียวกัน นักประวัติศาสตร์ยังใช้วรรณคดีเล่มนี้สำหรับการอ้างอิงหลักฐานทางประวัติศาสตร์ด้านขนบธรรมเนียม และวัฒนธรรมด้วย

สารบัญ 1 ประวัติและผู้แต่ง 2 เนื้อเรื่อง 3 คำประพันธ์ 3.1 กาพย์ 3.2 ฉันท์ 4 ภาษาที่ใช้ 5 ความสำคัญของสมุทรโฆษคำฉันท์ 6 บางตอนจากสมุทรโฆษคำฉันท์

[แก้] ประวัติและผู้แต่ง

สมุทรโฆษคำฉันท์มีผู้แต่งสามท่าน ซึ่งแต่งในยุคสมัยต่างๆ กัน ดังนี้

1. พระมหาราชครู แต่งขึ้นในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช แห่งกรุงศรีอยุธยา แต่แต่งตั้งปี พ.ศ. ใดไม่ปรากฏ คาดว่าน่าจะอยู่ในราว พ.ศ. 2200 ท่านได้แต่งไว้ 1,252 บท นับตั้งแต่ต้น จนถึงตอน "งานสยุมพรพระสมุทรโฆษกับนางพินทุมดี" ด้วยกาพย์ฉบัง ที่ว่า

พระเสด็จด้วยน้องลีลาส         ลุอาศรมอาส-

นเทพลบุตรอันบนฯ

2. สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงพระราชนิพนธ์ด้วยพระองค์เอง 205 บท แต่ไม่จบเรื่อง ก็สวรรคตเสียก่อน ทรงแต่งตั้งแต่ตอน "พระสมุทรโฆษและนางพินทุมดีไปใช้บน" (แก้บน) จนถึง ตอนที่พิทยาธรสองตนรบกัน (ตนหนึ่งตกลงไปในสวน) แต่ยังรบไม่จบ ทรงแต่งจนถึงสัททุลวิกกีฬิตฉันท์ ที่ว่า

ตนกูตายก็จะตายผู้เดียวใครจะแลเหลียว

โอ้แก้วกับตนกู              ฤเห็นฯ

3. สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ในสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ทรงพระนิพนธ์ต่อจากนั้นจนจบเรื่อง นับได้ 861 บท หลังจากที่ค้างอยู่นานถึง 160 ปี (นับจากสมเด็จพระนารายณ์มหาราชเสด็จสวรรคต เมื่อ พ.ศ. 2231) เนื่องจากไม่มีผู้ใดกล้าแต่งต่อ โดยได้ทรงพระนิพนธ์เป็นสองช่วง และสุดท้ายก็จบเรื่อง เมื่อ พ.ศ. 2392 (จ.ศ. 1211) ดังโคลงสี่สุภาพท้ายเรื่องที่ 4 บท ที่ทรงเล่าไว้ชัดแจ้ง ดังนี้

จวบจุลศักราชได้		พรรษ สหัสแฮ
สองสตพรรษเอกา		ทศอ้าง
กุกกุฏสังวัจฉรา		กติกมาส หมายเฮย
อาทิตย์ดลฤถีข้าง		ปักษ์ขึ้นปัญจมีฯ

รังสรรค์ฉันท์เสร็จสิ้น		สุดสาร
สมุทรโฆษต่อตำนาน		เนิ่นค้าง
รจิตเรื่องบิพิสดาร		อดีตเหตุ แสดงเฮย
โดยพุทธพจนรสอ้าง		อรรถแจ้งแถลงธรรมฯ

(จุลศักราช 1211 ปีระกา เดือนสิบสอง วันอาทิตย์ ขึ้น 5 ค่ำ)

[แก้] เนื้อเรื่อง

เนื้อเรื่องสมุทรโฆษนั้น เป็นการดัดแปลงมาจากสมุทรโฆษชาดก ในปัญญาสชาดก กล่าวคือเป็นชาดกที่มิได้มีอยู่ในพระไตรปิฎก แต่เนื้อหาในเรื่องที่พระราชครูแต่งนั้น แตกต่างไปจากชาดกอยู่บ้าง ทว่าเมื่อสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ทรงแต่ง พระองค์ได้ดำเนินตามปัญญาสชาดกจนจบเรื่อง

[แก้] คำประพันธ์

คำประพันธ์ในสมุทรโฆษคำฉันท์ ระบุไว้ในชื่อของหนังสือเล่มนี้อยู่แล้ว ว่าเป็น คำฉันท์ นั่นคือ ประกอบด้วยฉันท์ และกาพย์

กวีทั้งสามได้แต่งฉันท์ตามขนบฉันท์โบราณ กล่าวคือ เสียงหนักเบา (ครุ ลหุ) มิได้กำหนดจากเสียงสระเสียงยาวหรือเสียงสั้นอย่างในชั้นหลัง หากแต่เน้น “หนักเบา”จากเสียง ฉันท์ทั้งหมดนี้ขึ้นเพื่อการอ่านทำนองเสนาะ ที่มีจังหวะจะโคนไพเราะ โดยมีการใช้เลขกำกับจำนวนคำในแต่ละบาทของฉันท์นั้น

คำฉันท์ในเรื่อง ไม่ได้ระบุชนิด แต่บอกจำนวนคณะเอาไว้ เช่น 11, 12 เป็นต้น เลขระบุฉันท์และกาพย์ มีดังนี้

[แก้] กาพย์

11 : กาพย์ยานี, 16 : กาพย์ฉบัง, 28 : กาพย์สุรางคนางค์

[แก้] ฉันท์

11 : อินทรวิเชียรฉันท์, 12 : โตฏกฉันท์, 14 : วสันตดิลกฉันท์, 15 : มาลินีฉันท์, 19 : สัททุลลวิกกีฬิตฉันท์, 21 : สัทธราฉันท์, 28 : สุรางคนางค์ฉันท์

[แก้] ภาษาที่ใช้

ด้วยวรรณกรรมเรื่องนี้แต่งขึ้นในสมัยอยุธยา ภาษาที่ใช้จึงเป็นภาษาเก่า อ่านเข้าใจไม่ง่ายนัก ทั้งยังมีฉันท์อยู่หลายตอน ซึ่งนิยมแต่งด้วยคำภาษาบาลีและสันสกฤต ทั้งยังมีเขมรแทรกอยู่ด้วย แต่ก็ไม่ถึงกับเป็นหนังสือที่อ่านยากจนเกินไป และยังมีหลายตอนที่ใช้ภาษาไทยอย่างง่ายๆ อย่างเข้าใจได้ดีแม้ในปัจจุบัน

[แก้] ความสำคัญของสมุทรโฆษคำฉันท์

สมุทรโฆษคำฉันท์เป็นวรรณกรรมชิ้นแรกๆ ของไทย ที่มีขนบการเล่าเรื่องที่ละเอียด คล้ายกับบทละคร มีการเล่าเรื่องโดยสังเขปไว้ในตอนต้น เล่าเรื่องเบิกโรงที่เล่น ก่อนเล่าเรื่องจริง โดยเฉพาะการเล่นเบิกโรงนั้น บ่งบอกถึงประวัติการละเล่นของไทยได้เป็นดี เช่น การเล่นหัวล้านชนกัน เล่นชวาแทงหอก เล่นจระเข้กัดกัน เป็นต้น

ในขณะเดียวกัน สมุทรโฆษคำฉันท์ ยังเป็นวรรณกรรมคำสอน ที่นำนิทานอิงธรรม มาแต่งด้วยถ้อยคำอันไพเราะ ใช้อ่านเพื่อความเพลิดเพลิน และมีคติธรรม นอกจากนี้ นักวรรณคดีบางท่านยังอ้างว่า เป็นการแต่งเพื่อเฉลิมฉลองงานพระชนมายุครบ 25 พรรษาของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชด้วย

[แก้] บางตอนจากสมุทรโฆษคำฉันท์

พระสมุทรโฆษและนางพินทุมดีเสด็จป่าหิมพานต์

	บรรพตรจเรขประไพ		ช่องชั้นไฉไล
คือช่างฉลุเลขา
	วุ้งเวิ้งเพิงตระพักเสลา		หุบห้องคูหา
แลห้วงแลห้วยเหวลหาร
	พุน้ำชำเราะเซาะธาร		ไหลลั่นบันดาล
ดั่งสารพิรุณธารา
	เงื้อมง้ำโชงกชง่อนภูผา		พึงพิศโสภา
เปนชานเปนช่องปล่องปน
	สีสลับยยับพรรณอำพน		เหลืองหลากกาญจน
แลขาวคือเพชรรัศมีฯ