విజయనగర సామ్రాజ్యము

వికీపీడియా నుండి

విజయనగర సామ్రాజ్యాన్ని హక్క(తరువాత హరిహర) మరియు బుక్క (తరువాత బుక్కరాయ) అనే అన్నదమ్ములు 1336 లో స్ధాపించారు. వారి మొదటి స్థావరము ఈ ప్రదేశమందు ఉండవచ్చునని అంచనా. వారి రాజధాని మొదట ఆనెగొంది. ఆనెగొంది ప్రస్తుతము తుంగభద్ర ఉత్తర తీరమున ఒక చిన్న పల్లి. సామ్రాజ్యము బుక్కరాయ పరిపాలనలో అభివృద్ధి చెందిన తరువాత రాజధానిని తుంగభద్ర దక్షిణ తీరమున గల విజయనగరమునకు తరలించారు.

ఈ సామ్రాజ్యం 1336 నుండి 1660 వరకు వర్ధిల్లింది. చివరి శతాబ్దాన్ని దీనికి క్షీణదశగా చెప్పుకోవచ్చు. సుల్తానుల సమాఖ్య వీరిని దారుణంగా ఓడించి, రాజధానిని కొల్లగొట్టి, నేలమట్టం చేశారు. ఈ సామ్రాజ్యపు స్థాపన వివరాలూ, దాని చరిత్రలో ఎక్కువ భాగం అస్పష్టంగా ఉన్నాయి; కానీ దాని శక్తీ, అర్ధిక పుష్ఠి లను పోర్చుగీసు యాత్రికులైన డోమింగో పేస్‌, నూనిజ్‌ వంటి వారే కాక మరి కొందరు కూడా నిర్ధారించారు.

[మార్చు] స్థాపన

విజయనగర సామ్రాజ్య స్థాపన ఆనెగొంది రాజ్యం ప్రాపకంతో తుంగభద్ర నది ఒడ్డున జరిగింది. విజయనగర సామ్రాజ్య స్ధాపనకు శతాబ్దము మునుపు దక్షిణ భారత దేశమునందలి రాజ్యములను ముస్లింలు జయించారు. 1309 లో మాలిక్ కాఫుర్ ఓరుగల్లు ను ఆక్రమించి మలాబార్ రాజ్యములపై దాడి చేశాడు. ఢిల్లీ నుండి ముబారక్ తిరిగి 1323 లో వరంగల్ చేరుకున్నాడు. 1334-1336 మధ్య కాలంలో, ఢిల్లీ సుల్తాను ముహమ్మద్ తుఘ్లఖ్ ఈ ప్రాంతాన్ని మళ్ళీ జయించి ఆనెగొందిని స్వాధీనపరచుకున్నాడు. సంగమ రాయలు కుమారుడైన హరిహరరాయలు అప్పటికే ఆనెగొందిలో ముఖ్యుడైన మంత్రిగా ఉన్నాడు. ముహమ్మద్ తుఘ్లఖ్ హరిహరరాయల్ని అక్కడ తన ప్రతినిధిగా నియమించాడని ఒక అభిప్రాయం. హరిహర రాయలనే దేవరాయలని కూడా అంటారు. అతడే విజయనగర సామ్రాజ్యానికి తొలి చక్రవర్తి.

దక్కను ప్రాంతంలోని ముస్లిమ్ సామంతుల తిరుగుబాట్ల వల్ల ముహమ్మద్ తుఘ్లఖ్ పాలన అంతమవడంతో హరిహరరాయలు ఏలుబడిలోని ప్రాంతం త్వరితంగా విస్తరించింది. విజయనగర రాజధాని 1340 ప్రాంతంలో ఆనెగొందికి ఎదురుగా తుంగభద్రానదికి ఆవలి తీరాన స్థాపించబడింది. హరిహరరాయలు తర్వాత 1343లో అధికారంలోకి వచ్చిన బుక్కరాయలు 1379 వరకు పాలించాడు. అతడి పాలనా కాలం చివరకొచ్చేసరికి దక్షిణభారత దేశంలో తుంగభద్రానదికి దక్షిణాన ఉన్న ప్రాంతమంతా దాదాపుగా అతడి ఏలుబడిలోకి వచ్చింది.

[మార్చు] తారాస్థాయి

తరువాత రెండు శతాబ్దాల లో, విజయనగర సామ్రాజ్యము యొక్క ఆధిపత్యము దక్షిణ భారత దేశమంతటా ప్రకాశించంది. యావద్భారత ఉపఖండములోనే విజయనగరము బలీయమైన దేశమై ఉండవచ్చను. ఈ కాలంలో గంగా మైదానం నుండి వచ్చిన టర్కీ సుల్తానుల దాడులను సమర్థవంతంగా ఎదుర్కొన్నది. దక్కను లోని ఐదు సుల్తానుల నుండి నిరంతరంగా ఘర్షణలను ఎదుర్కొంది. ఒక బలీయమైన శక్తిగా నిలబడింది.

1510 ప్రాంతాల్లో బిజాపూరు సుల్తాను అధీనంలో ఉన్న గోవా ను పోర్చుగీసు వారు ఆక్రమించుకున్నారు. ఇది బహుశా విజయనగర రాజ్యపు అనుమతి లేదా రహస్య అవగాహన ద్వార జరిగి ఉండవచ్చు. వీరిద్దరి మధ్య ఉన్న వ్యాపార సంబంధాలు చాలా ముఖ్యమైనవి.

శ్రీ కృష్ణదేవరాయలు కాలంలో ఈ సామ్రాజ్యం ఉచ్ఛస్థితికి చేరింది. దక్కనుకు తూర్పున, కళింగుల అధీనంలోగల ప్రాంతాలను వశపరచుకున్నాడు. సామ్రాజ్యపు గొప్ప గొప్ప నిర్మాణాలు ఆయన తోటే మొదలయ్యాయి. విజయనగరం లోని హజార రామాలయం, కృష్ణ దేవాలయం, ఉగ్ర నరసింహ మూర్తి వీటిలో కొన్ని.

1530 లో అచ్యుతరాయలు ఆయనకు వారసుడయ్యాడు. 1542 లో రామరాయలు గద్దెనెక్కాడు. ఇతడు దక్కను సుల్తానులను అనవసరంగా రెచ్చగొట్టి వారి శతృత్వం కొనితెచ్చుకున్నట్లు కనిపిస్తుంది. 1565 తళ్ళికోట యుద్ధంలో విజయనగర సైన్యాన్ని దక్కను సుల్తానులు చిత్తుగా ఓడించారు. సంయుక్త సుల్తాను సైన్యం రాజధానిని సర్వనాశనం చేసి, నేలమట్టం చేసింది. రామరాయలు పెనుకొండకు పారిపోయాడు.

విద్యా, సాంస్కృతిక పరంగా విజయనగర సామ్రాజ్య కాలాన్ని స్వర్ణయుగంగా పరిగణిస్తారు.

[మార్చు] పతనము

చివరకు కొంచము పరువు, ప్రతిష్ఠ మిగిలినా కూడ, పతనము తప్పలేదు. ఈ దశలో కూడా పోర్చుగల్ తో వాణిజ్యము కొనసాగించారు. బ్రిటీషు వారికి మద్రాసు పట్టణం ఏర్పాటు చేయటానికి భూమి మంజూరు చేశారు.

[మార్చు] వంశ పరంపర

కింది జాబితా రాబర్ట్ సెవెల్ రాసిన ఎ ఫర్గాటెన్ ఎంపైర్ (విస్మృత సామ్రాజ్యం) అనే పుస్తకం నుండి సంగ్రహించినవి.

సంగమ వంశము

హరిహర I (దేవ రాయ) 1336-1343
బుక్క I 1343-1379
హరిహర II 1379-1399
బుక్క II 1399-1406
దేవ రాయ I 1406-1412
వీర విజయ 1412-1419
దేవ రాయ II 1419-1444
(తెలియదు) 1444-1449
మల్లికార్జున 1452-1465 (తేదీలు సందేహాస్పదం)
రాజశేఖర 1468-1469 (తేదీలు సందేహాస్పదం)
విరూపాక్ష I 1470-1471 (తేదీలు సందేహాస్పదం)
ప్రౌఢదేవ రాయ 1476-? (తేదీలు సందేహాస్పదం)
రాజశేఖర 1479-1480 (తేదీలు సందేహాస్పదం)
విరూపాక్ష II 1483-1484 (తేదీలు సందేహాస్పదం)
రాజశేఖర 1486-1487 (తేదీలు సందేహాస్పదం)

సాలువ వంశము

నరసింహ 1490-?
నరస (వీర నరసంహ) ?-1509
శ్రీ కృష్ణదేవరాయలు 1509-1530
అచ్యుత 1530-1542
సదాశివ (పేరుకు మాత్రమే) 1542-1567

తులువ వంశము

రామ (పట్టాభిషిక్తుడు కాదు) 1542-1565
తిరుమల (పట్టాభిషిక్తుడు కాదు) 1565-1567
తిరుమల (పట్టాభిషిక్తుడు) 1567-1575
రంగ II 1575-1586
వెంకట I 1586-1614

ఆరవీడు (తేదీలు సందేహాస్పదం, కేవలం శాసనాల ఆధారంగా సేకరించిన సమాచారం) రాజుల్లో కిందివారు ఉన్నారు. ప్రతిపేరుతోను ఒకరికంటే ఎక్కువ రాజులు ఉన్నారు. కాలం - 1614 నుండి చివరగా తెలిసిన 1739 వరకు