Yura
Wikipidiyaman
Yura (latin simipi: Planta - (regnum) Plantae, grigu simipi: Φυτόν - Φυτά) nisqaqa llapan imapas allpamanta wiñaq kawsaqmi, inti wayllay nisqata ruraq. Yuraqa saphiyuq, chillkiyuq, raphiyuqmi.
Tabla de contenidos |
[allichay] Ima hinam kawsanku
Kay hinataq yurakunaqa wiñankum: Mallkikunaqa sach'akunapas lliwmanta aswan hatunmi. Qurakunataq aswan pisim.
Tukuy yurakunaqa q'umir raphinkunapi intip achkiyninpi misk'ita ruranku. Kawsanapaqqa intip achkiyninta, wanuta, yakutapas mat'ipayanku. Saphinkunawan yakuta wanutapas ch'unqamunku.
Tuktuyuq, murukunata ruraq yurakunataqa muruyuq icha tuktuyuq ninchik. Hukkunataq, tuktunnaq yurakunaqa, pisillam (ahinataq qucha yuyu).
[allichay] Inti wayllay
Yurakunap raphinpi kawsaykuqkunapiqa kawsaykuq inti wayllaq (kloroplastu) nisqakunam. Chay raphi q'umirniyuq (klorophila nisqayuq) inti wayllaqkunawan, inti wayllay nisqata ruraspa, chimlasayta wayra pachamanta hurquykuspa muksichaqtam ruraykunku. Chay muksichaqtam ñuqanchik runakunataq kawsananchikpaq mat'ipayanchik. Mana yurakuna kaptin, manam wayra pachapi muksichaq kanmanchu. Chayraykum ancha-anchatam kawsaq pachapi yurakunatam, sach'a-sach'akunatam mat'ipayanchik. Tukuy uywakuna, runakunapas muksichaq wapsita hurquykuspa chimlasayta qarquykuspa samanku, hinallataqmi yurakunapas mana inti wayllachkaspan.
[allichay] Mikhuna chakra yurakuna
Chakranchikkunapi miraspa tarpusqa sach'akunataqa mallkikunam ninchik.
Lliwmanta aswan tarpusqanchik chakra yurakunaqa sarawan papam.
Kaypi huk chakra yurakunam:
[allichay] Hampina chakra yurakuna
- Macha-macha
- Supay arqhu
- Qhamatu
- Ch'apu-ch'apu
- Warwasku
[allichay] Q'apachanakuna
- Payqu
- Ruqutu
- Wakatay
- Achiwiti
- Chikchipa
- Muña
[allichay] Mallkikuna
- Pakay
- Tintin
- Kachan
- Luqma (ruqma)
- Achupalla
- Usuma
- Tunas
- Sawku
- Awaymantu
[allichay] Hampina qurakuna
- Allqu kichka
- Maych'a
- Asnaq qura
- Q'itu-q'itu
- Pinku-pinku
- Pilli-pilli
- P'uru-p'uru
- P'irka
- Kisakisa
- Raki-raki
- Sullu sullu
- Qhamatu
- Tara
- Sutuma
- Yawar ch'unqa
- Panti
[allichay] Sumaq t'ikakuna
- Qantu
- Ñukch'u
- Chinchirkuma
- Sawsi
- Pisunay
