Stara Kiszewa
Z Wikipedii
Współrzędne: 53°59'24" N 018°10'09" E
| Stara Kiszewa | |||
|
|||
| Województwo | pomorskie | ||
| Powiat | kościerski | ||
| Gmina | Stara Kiszewa | ||
| Sołtys | Sławomir Meina | ||
| Położenie | 53° 59' 24'' N 18° 10' 09'' E |
||
| Wysokość | 117,5 m n.p.m. | ||
| Populacja (2006) - liczba ludności |
1480 |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
58 | ||
| Kod pocztowy | 83-430 | ||
| Tablice rejestracyjne | GKS | ||
Stara Kiszewa (kaszb. Starô Kiszéwa) – duża wieś w Polsce położona w województwie pomorskim, w południowej części powiatu kościerskiego, leżąca na pograniczu Kaszub i Kociewia, położona nad rzeką Wierzycą, w gminie Stara Kiszewa przy drodze wojewódzkiej nr 214 .
W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie gdańskim.
Siedziba władz gminy Stara Kiszewa.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Nazwa
Nazwa wsi pochodzi od imienia męskiego Kiss i w ciągu wieków była przekształcana od najstarszej formy: Kissow, przez Vela Kyssewa, Kissawa Stara, (niem. Alt Kischau) do współczesnej – Stara Kiszewa.
[edytuj] Dzieje
- ok. 1500 lat p.n.e. – teren zasiedlony przez ludność kultury wschodniopomorskiej (wykopaliska nieopodal Zamku Kiszewskiego na cmentarzysku z grobami skrzynkowymi, odkrytymi w II poł. XIX w.)
- 1269 – najstarszy zapis w związku z przebiegiem przez terytorium Starej Kiszewy drogi do grodu w Garczynie, a później do Pogódek i Kościerzyny
- 1281 – dokument księcia Mściwoja II – Vela Kyssewa została nadana sędziemu poznańskiemu, Mikołajowi Jankowicowi, późniejszemu wojewodzie kaliskiemu, z obowiązkiem brania udziału w wyprawach wojennych i obronie kraju. Do majętności tej doszło w 1290 r. 16 jezior z prawem połowu ryb. Dobra te wchodziły w zasięg kasztelani garczyńskiej.
- 27 października 1296 – król Władysław Łokietek podczas swojego pobytu w Kaliszu potwierdza nadanie wsi Mikołajowi Jankowicowi (który pełnił wówczas funkcję wojewody kaliskiego).
- 1315 – wieś objął we władanie najstarszy syn Mikołaja Jankowica, kanonik poznański Jakub,
- 1316 – Kanonik Jakub odstąpił Kiszewę za dożywotnią rentę roczną Krzyżakom
- XIV wiek – Krzyżacy zbudowali 1,5 km od Starej Kiszewy murowany zamek. Składał się on z dwóch części: zamku głównego (siedziby wójta), który stał po południowo-wschodniej stronie całego założenia obronnego, oraz z przedzamcza, zachowanego częściowo do dzisiaj. Całość stanęła na dwóch niewysokich płaszczyznach pośród obniżenia terenu zalanego wodami Wierzycy.
- 1347 – Stara Kiszewa uzyskała prawo chełmińskie i wówczas zapewne zbudowano pierwszy drewniany kościół parafialny
- XVI w. – w Starej Kiszewie było 12 gburów, rzemieślnicy, dwaj zagrodnicy, czynna była karczma
- 1453 – w okresie wojny trzynastoletniej wojska gdańskie zdobyły zamek krzyżacki, spaliły i częściowo zburzyły budynki.
- 3 sierpnia 1459 zamek odbili Krzyżacy. Pozostał on w ich rękach aż do pokoju toruńskiego
- 1466 po pokoju toruńskim Stara Kiszewa weszła w skład niegrodowego starostwa kiszewskiego, podlegając staroście rezydującemu w pobliskim Zamku Kiszewskim. Pierwszym starostą kiszewskim, mianowanym przez króla Kazimierza Jagiellończyka, został zasłużony w wojnie trzynastoletniej rotmistrz królewski, Piotr Szorc z Obrąbu.
- 1553 – na lewym brzegu rzeki Wierzycy z funduszy królewskich zbudowano drewniany kościół.
- 1664 – po II wojnie szwedzkiej wieś została poważnie zniszczona, tak że nie było w niej ani jednego gbura, a tylko 5 zagrodników, odrabiających za wyżywienie szarwarki i gospodarujących na 14 morgach. Do wsi należało wówczas 56 łanów gruntu, z czego pleban uprawiał 4, dwaj sołtysi 6, karczmarz 2 i dwaj leśniczowie 5. Na czas potrzeby wysyłała wieś człowieka do piechoty wybranieckiej – człowiek ten miał prawo do uprawiania 1 włóki. Jeden z leśniczych prowadził karczmę i zobowiązany był w niej sprzedawać piwo z browaru zamkowego.
- 1741 – starosta kiszewski, Stanisław Skórzewski, zbudował na prawym brzegu rzeki nowy, barokowy kościół.
- 19 września 1772 – w wyniku pierwszego rozbioru Polski wieś weszła w skład zaboru pruskiego. Dokonany wówczas spis wykazał, że w Starej Kiszewie mieszkało 21 gburów, w tym 5 Niemców ewangelików.
- 1861 – informacja o tym, że we wsi istniała szkoła oraz czynne były 3 karczmy
- 1891 – budowa neogotyckiego kościoła, czynnego do chwili obecnej
- początek XX w. – Stara Kiszewa należała do najbardziej uświadomionych narodowo i dobrze zorganizowanych wsi Pomorza. Czynne było m.in. Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół".
- Niezrealizowyny projekt linii kolejowej (Czersk-Bąk-Stara Kiszewa-Liniewo-Przywidz-Stara Piła-Gdańsk Kokoszki-Gdańsk Wrzeszcz). Odcinek pomiędzy Starą Piłą a Bąkiem niedoczekał się realizacji. (w okolicy wyraźne ślady robót ziemnych)
- 6 kwietnia 1919 – w Starej Kiszewie założona została filia Zjednoczenia Zawodowego Polskiego z Walentym Szramką, Janem Soldatem i Nikodemem Wąsem na czele. W tym samym dniu odbył się we wsi wielki wiec, na którym zebrani uchwalili jednogłośnie następujące oświadczenie: My Polacy zebrani w Starej Kiszewie na wiecu oświadczamy uroczyście, że nie jesteśmy Niemcami tylko Polakami, na starej polskiej ziemi mieszkającymi i chcemy po wieczne czasy Polakami pozostać. Żądamy, aby nas z naszym polskim Gdańskiem, który nam stary Fryc i zgraja krzyżacka zrabowali do naszej Matki Polski przyłączono!
- 1939-1945 – Okupacja niemiecka. Represje wobec polskiej ludności, m.in. wysiedlenie wielu gospodarzy do Generalnego Gubernatorstwa, zabranie na przymusowe roboty, uwięzienie w obozie przejściowym w Potulicach. Stara Kiszewa dawała w tym czasie oparcie dla grup partyzanckich organizacji konspiracyjnej TOW "Gryf Pomorski".
- listopad 1939 – Niemcy rozstrzelali 8 polskich mieszkańców Starej Kiszewy
- 1942 – Niemcy zamordowali kiszewskiego nauczyciela Stanisława Knittera
- zima 1945 – Hitlerowcy rozstrzelali w pobliżu wsi grupę Żydówek, ewakuowanych z obozu koncentracyjnego Stutthof.
- 6 marca 1945 – zajęcie wsi przez Armię Czerwoną
- 19 maja 1946 – oddział partyzantki antykomunistycznej Zygmunta Szendzielarza (pseudonim Łupaszka) rozstrzelał pięciu funkcjonariuszy SB, MO, ORMO i miejscowego rolnika.
- 1966 – oddano do użytku nowy budynek szkoły podstawowej, tzw. Tysiąclatkę
[edytuj] Starostowie kiszewscy
- od 1466 – rycerz Piotr Szorc z Obrąbu. Ród Szorców utrzymywał się na starostwie do 1607
- 1607-1616 – Konarscy,
- 1616-1624 – Jan Bąkowski,
- 1624-1656 – Konarscy,
- Michał Działyński,
- Stanisław Działyński,
- wdowa po Stanisławie Działyńskim – Barbara (z d. Heidenstein) z Sulęczyna,
- od 1724 – jej drugi mąż Jakub Wolski,
- od 1725 – Franciszek Czapski,
- wdowa po Franciszku Czapskim
- jej drugi mąż – Stanisław Skórzewski,
- 1761-1772 – Michał Skórzewski.
[edytuj] Informacje
Stara Kiszewa w ostatnich latach pełni coraz większą rolę bazy wypadowej i zaopatrzeniowej dla turystów i letników odwiedzających licznie pobliskie lasy i jeziora.
[edytuj] Atrakcje turystyczne
- pozostałości zamku krzyżackiego w oddalonym o 1,5 km Zamku Kiszewskim (obecnie w ręku prywatnego właściciela). Z dawnego podgrodzia zachowały się (w stanie ruiny) trzy gotyckie narożne baszty (północna, zachodnia i wschodnia) z łączącymi je murami obronnymi oraz (w dobrym stanie) renesansowa baszta przybramna (brama wjazdowa), w której znajduje się pomieszczenie z oryginalnym sklepieniem gwiaździstym. Gotycką bramę forteczki rozbudowano w początku XVII w., zdobiąc ją w duchu renesansu. Czwartą, południową bramę zrekonstruowano w XIX w. wykorzystując pierwotne fundamenty. W 1856 r. pomiędzy bramą wjazdową a basztą południową wzniesiony został dworek ówczesnego właściciela folwarku, obecnie remontowany. Pod budynkiem gospodarczym w północno-zachodniej części przedzamcza znajduje się gotycka piwnica ze sklepieniem kolebkowym. Całość założenia ma kształt nieregularnego czworoboku o długości 79 m, szerokościach: 43 m i 63 m.
- mała elektrownia wodna na Wierzycy w Zamku Kiszewskim
- barokowy kościół katolicki z 1754 r. (ufundowany przez starostę kiszewskiego Stanisława Skórzewskiego) z barokowym ołtarzem i trójbocznym prezbiterium w oddalonych o 5 km Starych Polaszkach
- szachulcowy dwór Skórzewskich z 1748 r. w Starych Polaszkach (przebudowywany w XIX i XX w.) kryty łamanym dachem, z częściowo zachowanym parkiem oraz ceglanym murem
- neogotycki kościół parafialny pw. św. Marcina z końca XIX w. w Starej Kiszewie
- drewniana kaplica przedpogrzebowa na cmentarzu przykościelnym, wykonana z bali drewnianych pochodzących ze starego, XVIII-wiecznego kościoła
- drewniana figura św. Jana Nepomucena z XIX w. w ogrodzie plebani w Starej Kiszewie
- stylowa dworska kuźnia z XIX w. w oddalonych o 2 km od Starej Kiszewy Wilczych Błotach
- XIX-wieczny dworek szlachecki zasłużonej dla Pomorza rodziny Czarlińskich w oddalonym o 2 km Chwarznie
- liczne jeziora położone w niewielkiej (4-5 km) odległości: Krąg, Wygonin, Prusionki, Drzęczno, Białe Błota itd.
- rezerwat florystyczno-leśny Krwawe Doły, w leśnictwie Cięgardło
- rezerwat roślinności bagiennej Czerwone Błota w Konarzynach
- sąsiedztwo Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego ze stolicą we Wdzydzach Kiszewskich
[edytuj] Dla mieszkańców i turystów
- urząd gminy
- kościół rzymskokatolicki
- urząd pocztowy
- ośrodek zdrowia
- apteka
- szkoła podstawowa i gimnazjum
- komunikacja PKS – połączenie z Gdańskiem, Kościerzyną, Starogardem Gdańskim, Skarszewami, Konarzynami, Chwarznem
- stacja benzynowa
- restauracja
- liczne sklepy spożywcze i przemysłowe
[edytuj] Źródła
- Franciszek Mamuszka i Izabela Trojanowska – Kościerzyna i ziemia kościerska – Wydawnictwo Morskie Gdańsk, 1972.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy i zdjęcia satelitarne
- Stara Kiszewa i Zamek Kiszewski
- Stara Kiszewa (strona prywatna)
