Puławy

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy Puław – miasta w woj. lubelskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Puławy


Herb Puław	Flaga Puław

Gmina
- rodzaj

Puławy
miejska

Założono

początek XVI w.

Prawa miejskie

1906

Prezydent miasta

Janusz Grobel
(e-mail)

Powierzchnia

50,61 km²

Położenie

51° 25' N
21° 58' E

Wysokość

115-206 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2005)
- liczba ludności
- gęstość

51 515
1018 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

24-100 do 24-112

Tablice rejestracyjne

LPU

TERC10
(TERYT)

3060914011

Miasta partnerskie

Bojarka

Castelo Branco
Douai
Dublany
Nieśwież
Nieuwegein
Stendal

Położenie na mapie Polski

Urząd miejski³

ul. Lubelska 5
24-100 Puławy
tel. 81 886-22-80; faks 81 887-97-68

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Puławy – miasto powiatowe w województwie lubelskim, z kilkuwiekową historią, położone nad Wisłą. Niegdyś ośrodek życia kulturalnego, obecnie ośrodek przemysłowy, naukowy i turystyczny. Powierzchnię 50,61 km² zamieszkuje 51 515 mieszkańców.

[edytuj] Geneza nazwy

Pochodzenie nazwy miasta nie jest do końca jasne ani oficjalnie potwierdzone. Z racji pierwotnego usytuowania osady nad Wisłą, sądzi się, iż nazwa Puławy pochodzi od pojęć związanych z rzeką. Uważa się, iż słowo Puławy może pochodzić od nadwiślańskich łęg zwanych pulwami. Inne hipotezy zakładają, że nazwa pochodzi od staropolskiego słowa pławy co znaczy przeprawiać się przez rzekę, lub od słowa pławia, czyli boję oznaczającą mieliznę. Możliwe, iż nazwa Puławy wzięła się od słowa pławia co oznacza prąd rzeczny, nurt.^[1]

Nazwę miasta wyjaśnia też opowieść ludowa. Jak mówi legenda, pewien magnat zmęczony podróżą zatrzymał się w osadzie aby odpocząć. Kiedy usiadł na ławce, ta pod jego ciężarem złamała się na pół. Magnat wtedy krzyknął: - A niech to będzie pół ławy!

[edytuj] Położenie geograficzne

Puławy leżą w zachodniej części województwa lubelskiego, na granicy oddzielającej Wyżynę Lubelską od Mazowsza, nad prawym brzegiem Wisły, tuż poniżej najdalej wysuniętego na wschód jej zakola, w sąsiedztwie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. Przez Puławy przebiega droga Lublin-Radom (przyszła droga ekspresowa S12), przechodząc przez Most im. Ignacego Mościckiego. W granicach miasta wpadają do Wisły Kurówka oraz Łacha Wiślana. Miasto często bywa wiązane z pobliskimi Kazimierzem Dolnym i Nałęczowem, wspólnie określanymi mianem trójkąta turystycznego.

W 2006 GDDKiA rozpoczęła budowę nowej przeprawy przez Wisłę, będącej elementem przyszłej obwodnicy miasta. Ukończenie budowy mostu planowane jest na 2008^[2]. Kompletna obwodnica, rozciągająca się od Chrząchówka do Dąbrowicy ma być gotowa w 2012^[3].

[edytuj] Odległości

Warszawa – 130 km
Lublin – 45 km
Radom – 60 km
przejście graniczne z Białorusią w Terespolu – 130 km
przejście graniczne z Ukrainą w Hrebennem – 170 km
Port Lotniczy im. Fryderyka Chopina w Warszawie Okęcie – 130 km

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2004⁶, Puławy mają obszar 50,61 km², w tym:

użytki rolne: 12%
użytki leśne: 21%
grunty pod zbiornikami wodnymi, rzekami, rowami: 3%
tereny pod zabudowę: 9%
ulice, tereny kolejowe i inne tereny komunikacyjne: 3%
tereny parkowe i zieleńce: 0,5%
tereny osiedlowe niezabudowane: 1%
tereny różne: 2%

Miasto stanowi 5,42% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 31 października 2005²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	51 515	100	27 197	52,8	24 318	47,2
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1018		537,4		480,5
liczba mieszkańców do 17 roku życia	8870		4350		4520
liczba mieszkańców w wieku 18- 65 lat	36026		18993		17033
liczba mieszkańców powyżej 65 roku życia	6619		3836		2763

[edytuj] Budżet

Dane z 31 października 2005²:

Opis	Budżet
dochody	122.313.333 zł
wydatki ogółem	123.952.733 zł
wydatki na inwestycje	32.138.397 zł
procentowy udział wydatków na inwestycje w budżecie miasta	25,3%

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1573,57 zł.

[edytuj] Historia miasta

Pierwsza osada w miejscu zajmowanym obecnie przez Puławy została założona na początku XVI w. i obsługiwała przeprawę przez Wisłę.

Od II połowy XVII w. Puławy znajdowały się w posiadaniu Lubomirskich. Marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski w latach 1676-1679 wybudował tutaj swoją letnią rezydencję. Jego córka Elżbieta w 1687 r. wniosła Puławy jako wiano do małżeństwa z Adamem Mikołajem Sieniawskim, późniejszym hetmanem wielkim koronnym. Jego sympatia dla Augusta II Mocnego sprowadziła na Puławy w 1706 r. zniszczenia podczas tzw. "drugiego potopu szwedzkiego".

Adam Kazimierz Czartoryski

W 1731 r. córka Sieniawskiego Zofia wyszła za mąż za wojewodę ruskiego Aleksandra Augusta Czartoryskiego. Od tego momentu Puławy na 100 lat stały się własnością familii, jak określano wtedy rodzinę Czartoryskich. W tym czasie miejscowość przeżyła swój złoty wiek. W 1761 r. syn Augusta, Adam Kazimierz, poślubił Izabelę Fleming, jedyną dziedziczkę majątku po podskarbim wielkim litewskim Jerzym Flemingu. W 1784 r., po śmierci Augusta, Adam i Izabela przenieśli się do Puław. W ciągu następnych lat powstało tutaj konkurujące ze stolicą centrum życia kulturalnego i politycznego. Miejscowość zyskała przydomek Polskie Ateny. Na dworze puławskim przebywali niemal wszyscy znani przedstawiciele epoki: Grzegorz Piramowicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Naruszewicz, Jan Paweł Woronicz, Franciszek Karpiński, Franciszek Zabłocki, Piotr Norblin, Marcello Bacciarelli, Kazimierz Wojnakowski. Okres rozbiorów przyniósł dla Puław kolejne zniszczenia. W odwecie za wsparcie udzielone Kościuszce przez Czartoryskich w 1794 r. wojska rosyjskie zniszczyły puławską rezydencję i splądrowały okoliczne wsie.

Izabela z Flemingów Czartoryska

Odbudowę rozpoczęła w 1796 r. księżna Izabela. Wykorzystała przy tym talent architekta Chrystiana Piotra Aignera, przebudowując nie tylko rezydencję, ale też wznosząc szereg budowli ogrodowych w przylegającym do pałacu parku. W jednej z tych budowli, w Świątyni Sybilli, w 1801 r. księżna założyła pierwsze w Polsce muzeum, gromadzące pamiątki narodowe.

Koniec złotego wieku Puław przyniosło Powstanie listopadowe. Po jego upadku Czartoryscy zostali zmuszeni do emigracji a majątek uległ konfiskacie. Puławy stały się spokojną, prowincjonalną miejscowością. W roku 1842 przyjęły nazwę Nowa Aleksandria. Zapoczątkowany został rozwój placówek naukowo-oświatowych. Kolejno tworzono: w 1844 r. Instytut Wychowania Panien; w 1862 r. Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny, zamknięty po upadku Powstania styczniowego; w 1869 r. Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa.

W 1906 r. Puławy otrzymały prawa miejskie. W następnym roku do miasta włączono pobliskie wsie: Mokradki oraz Puławską Wieś. W roku 1915 miasto opuściły wojska rosyjskie, potem austriackie. W czasie I wojny światowej Puławy doznały znacznych zniszczeń. W okresie międzywojennym zaczął rozwijać się przemysł, oprócz tego w miejsce dawnego instytutu rolniczego utworzono Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego. Powierzchnię miasta powiększono w 1934, przyłączając do niego Włostowice, Rudę Las, Rudę Czachowską oraz Wólkę Profecką. Rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej, w której zginęła trzecia część mieszkańców.

Powojenną historię zdominowała decyzja o budowie Zakładów Azotowych, podjęta przez polskie władze w 1960 r. Po tej dacie nastąpił znaczny wzrost liczby ludności, zmienił się także charakter miejscowości. Z małego miasteczka Puławy stały się miastem przemysłowym.

[edytuj] Zabytki

Burzliwe dzieje Puław pozostawiły po sobie liczne zabytki. W zasadzie wszystkie znajdują się w kompleksie pałacowo-parkowym, leżącym w pobliżu skarpy wiślanej.

[edytuj] Park

Pałac Czartoryskich od strony dziedzińca

Najbardziej okazały jest Pałac Czartoryskich, wzniesiony pierwotnie przez Lubomirskich według barokowego projektu Tylmana z Gameren w latach 1676-1679. Do dzisiaj z tamtej budowli pozostało przyziemie od strony Łachy Wiślanej i sień na parterze za wejściem głównym. Spalony w 1706 r. przez Szwedów, pałac odbudowali w latach 1722-1736 Sieniawscy i Czartoryscy, według rokokowego projektu Jana Zygmunta Deybla. Ostatecznie w latach 1785-1810 pałac został przebudowany w stylu klasycystycznym przez Czartoryskich według projektu Chrystiana Piotra Aignera. Wnętrza centralnej – zabytkowej części pałacu w 2005 roku zostały udostępnione dla zwiedzających. Pałac Czartoryskich jest siedzibą Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowego Instytutu Badawczego.

Pałac otacza park krajobrazowy. Pierwotnie został założony przez Lubomirskich i od tamtego czasu podążał za zmianami stylu puławskiej rezydencji. W latach 1731-1736 przybrał styl francuski. W latach 1798-1806 księżna Izabella zmieniła go w ogród romantyczny w stylu angielskim, umieszczając w nim szereg budowli ogrodowych i rzeźb. W tym stanie park przetrwał do dzisiaj.

Świątynia Sybilli w zespole pałacowo-parkowym

Najciekawsza budowla znajdująca się w parku to Świątynia Sybilli, wybudowana w latach 1798-1801 według projektu Aignera na wzór antycznej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem. Ma kształt rotundy otoczonej korynckimi kolumnami. Wieńczy ją kopuła z okrągłym świetlikiem na szczycie, zdobiona od wewnątrz kasetonami. Dwa kamienne lwy przed głównym wejściem to prezent od cara Rosji Aleksandra I z okazji jego pobytu w Puławach w 1805 r. W roku 1801 Izabella Czartoryska założyła tutaj pierwsze w Polsce muzeum, mające pobudzać patriotyzm w okupowanej Polsce. Muzeum gromadziło pamiątki rodzinne Sieniawskich, Lubomirskich i Czartoryskich. W 1830 r., jeszcze przed powstaniem listopadowym, zbiory zostały ewakuowane do Paryża. Potem wróciły do Krakowa, stając się zalążkiem Muzeum Książąt Czartoryskich. W Świątyni Sybilli muzeum zostało reaktywowane dopiero w 1938 r. i jest dostępne do dziś.

Niedaleko Świątyni Sybilli znajduje się Domek Gotycki, wybudowany w latach 1800-09 również według projektu Aignera, otwarty z okazji pobytu w Puławach Józefa Poniatowskiego. W ściany zewnętrzne wkomponowano fragmenty zamków, pałaców i kościołów. Domek Gotycki służył jako galeria sztuki. Mieścił cenne zbiory, m.in. Dama z łasiczką Leonarda da Vinci, Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta i Portret młodzieńca Rafaela. Dzieła te znajdują się obecnie w Krakowie. Domek Gotycki zaś stał się siedzibą Muzeum Regionalnego PTTK. Obok domku Gotyckiego stoi kopia rzeźby Tankred i Klorynda.

Brama rzymska w zespole pałacowo-parkowym

Listę zabytków w parku uzupełniają:

kościół Wniebowzięcia NMP, wzniesiony w latach 1800-03 na wzór rzymskiego Panteonu, od 1919 r. pełni rolę świątyni parafialnej,
Pałac Marynki, zbudowany w latach 1790-94 dla Marii Wirtemberskiej, córki Izabelli i Adama Kazimierza Czartoryskich, obecnie zajmowany przez Oddział Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa,
Brama Rzymska wybudowana 1829 r. jako trwała ruina, wzorowana na Łuku Tytusa w Rzymie,
Domek Grecki, zbudowany w latach 1778-1791, niegdyś oranżeria, obecnie biblioteka miejska,
Domek Żółty z początku XIX wieku, zwany również Aleksandryjskim, gdyż zamieszkiwał w nim car Aleksander II podczas pobytu w Puławach,
Altana Chińska z połowy XVIII wieku,
marmurowy Sarkofag wykonany w Rzymie, przysłany do Puław w 1799 r. przez Adama Jerzego Czartoryskiego,
rzeźba przedstawiająca Tankreda i Kloryndę, głównych bohaterów XVI-wiecznego poematu Torquato Tasso "Jerozolima wyzwolona", wykonana ok. 1790 na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego przez Francesco Lazzariniego.

[edytuj] Miasto

Budynek dawnego magistratu miejskiego
Budynek starostwa powiatowego
Dawna cerkiew pw. Świętej Trójcy (obenie kościół pw. Matki Bożej Różańcowej)
Karczma "Pod Pielgrzymem"
Kościół katolicki pw. św. Józefa

[edytuj] Nauka

Począwszy od połowy XIX wieku w Puławach lokowane były instytucje naukowe. Obecnie ich lista jest następująca:

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa założony w roku 1950 w miejsce funkcjonującego w Puławach od 1917 r. Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego. IUNG prowadzi prace badawcze obejmujące uprawę roślin, nawożenie, ochronę i żyzność gleb.
Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy (PIWet-PIB) [1] powołany w 1945 r. Prowadzi badania w zakresie medycyny weterynaryjnej ze szczególnym uwzględnieniem diagnostyki i profilaktyki chorób zakaźnych, w tym chorób odzwierzęcych, oraz higieny i toksykologii żywności pochodzenia zwierzęcego. Od 2003 r. Państwowy Instytut Badawczy.
Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii [2]
Oddział Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa
Instytut Nawozów Sztucznych [3]przeniesiony z Tarnowa w 1968 r., swoimi badaniami wspomaga działanie przemysłu chemicznego a ostatnio także uruchomił działania w zakresie przetwarzania chmielu na ekstrakt chmielowy.

[edytuj] Edukacja

W Puławach znajduje się 8 szkół podstawowych, 7 gimnazjów, 7 liceów ogólnokształcących, 8 zespołów szkół, jedna szkoła muzyczna I stopnia oraz 5 szkół specjalnych. W roku 1997 została otwarta Puławska Szkoła Wyższa, uczelnia niepaństwowa, pierwsza w Puławach po wieloletniej przerwie. Obecnie kształci studentów na Wydziałach Ekonomii oraz Nauk Społecznych.

Zobacz też: Lista placówek edukacyjnych w Puławach

[edytuj] Kultura

[edytuj] Muzea

Muzeum Oświatowe
Muzeum Regionalne PTTK im. Izabeli ks. Czartoryskiej

[edytuj] Kino

Kino "Sybilla"

[edytuj] Sport

Klub Sportowy Wisła Puławy (oficjalna strona kibiców)
Klub Sportowy "Azoty – Puławy"
Puławiak Puławy
Klub Sportowy Pogoń Puławy

[edytuj] Imprezy

[edytuj] Imprezy sportowe

Grand Prix Puław w tenisie stołowym (od stycznia do grudnia),
Grand Prix Puław w kolarstwie górskim MTB – Rowerem po zdrowie (od kwietnia do października)
Ogólnopolskie Biegi Uliczno-Przełajowe "O Błękitną Wstęgę Wisły"(maj)
Kryterium kolarskie o Puchar Prezydenta Puław (maj)
Ogólnopolski Turniej Tenisa Stołowego Amatorów (maj)
Mistrzostwa Województwa Lubelskiego Amatorów w siatkówce plażowej (sierpień)
Grand Prix Puław w siatkówce plażowej (od maja do września)
Mistrzostwa Województwa Lubelskiego Amatorów w kolarstwie górskim MTB (wrzesień)
Ogólnopolski Turniej Siatkówki Kobiet (listopad)
Ogólnopolskie Biegi Uliczno-Przełajowe "Biegi Niepodległości" (listopad)

[edytuj] Imprezy kulturalne

Festiwal Kolęd, konkurs szopek (styczeń)
Turniej Tańców Polskich "O Pierścień Księżnej Izabeli" – Mistrzostwa Polski (luty)
Turniej Powiatowy Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego (marzec)
Festiwal Muzyki Akordeonowej im. Ryszarda Malickiego (marzec)
Festiwal Książki (kwiecień)
Powiatowy Przegląd Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych (kwiecień)
Grand Prix Puław w Tańcach Dyskotekowych (kwiecień)
Puławski Turniej Krasomówstwa, Recytacji i Tańców Narodowych "Witaj Majowa Jutrzenko" (kwiecień – maj)
Puławski Festiwal Młodych Gitarzystów (maj)
Turniej powiatowy Małego Konkursu Recytatorskiego (maj)
Ogólnopolskie Puławskie Spotkania Lalkarzy (maj)
Dni Puław (maj-czerwiec)
Ogólnopolski Festiwal Tańców Lubelskich "GODEL" (czerwiec)
Izabeliada (czerwiec)
Międzynarodowe Warsztaty Jazzowe (lipiec)
Międzynarodowe Warsztaty Muzyki Kameralnej (lipiec-sierpień)
Międzynarodowy Plener Malarski (sierpień)
Jesienny Konkurs Recytatorski (październik)
Przegląd Poezji, Prozy i Pieśni Niepodległościowej "Żeby Polska była Polską..." (listopad)

[edytuj] Gospodarka

Na terenie miasta Puławy działa Puławski Park Przemysłowy, który ma za zadanie przyciągnąc poprzez ulgi podatkowe inwestorów. Puławy zostały także włączone do Mieleckiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

[edytuj] Przemysł

[edytuj] Chemiczny

Zakłady Azotowe "Puławy" S.A. – uruchomione w 1966 r. "Azoty" są największym zakładem przemysłowym znajdującym się w granicach miasta i największym producentem nawozów sztucznych w Polsce. Dają zatrudnienie prawie czterem tysiącom osób. Są również największym w Polsce i trzecim na świecie producentem melaminy.

[edytuj] Budowlany

Mostostal Puławy

[edytuj] Weterynaryjny

Biowet
Państwowy Instytut Weterynarii

[edytuj] Osiedla

Panorama osiedla Niwa.

Osiedle Czartoryskich
Osiedle Działki
Osiedle Gościńczyk
Osiedle Górna Niwa
Osiedle Kaniowczyków
Osiedle Kołłątaja
Osiedle Kusocińskiego
Osiedle Leśna
Osiedle Mokradki
Osiedle Niemcewicza
Osiedle Niwa
Osiedle Podlesie
Osiedle Serek
Osiedle Świerczewskiego
Osiedle Włostowice
Osiedle Wróblewskiego

[edytuj] Ciekawostki

W grocie parkowej obok pałacu przez pewien czas mieszkał etatowy pustelnik, wynajęty przez Izabelę Czartoryską. Jego obecność podkreślała romantyczny charakter parku.
W Puławach dzieciństwo spędził Bolesław Prus. W 1884 r. napisał Pleśń świata, jedno z najkrótszych swoich opowiadań, którego akcję umieścił w pobliżu Świątyni Sybilli.W innym opowiadaniu Kartki z podróży.Puławy opisał osadę Puławy.
Najdłuższa ulica w Warszawie to ulica Puławska. W czasach, gdy Puławy nosiły nazwę Nowa Aleksandria, ulica ta nazywała się Nowoaleksandryjska.
W latach osiemdziesiątych XX wieku w Puławach istniała prężna scena punkrockowa. Tu działały m.in. zespoły Trafo i Siekiera. Jedyna płyta tego ostatniego zespołu nosi nazwę Nowa Aleksandria, a jego wokalista, Tomasz Budzyński, po rozwiązaniu Siekiery założył m.in. zespół Armia.