Adam Jerzy Czartoryski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Adam Jerzy książę Czartoryski (ur. 14 stycznia 1770, zm. 15 lipca 1861) – pisarz, mecenas sztuki i kultury, polski mąż stanu.

Syn księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego i Izabeli Czartoryskiej z d. Fleming, brat Marii Wirtemberskiej. Urodził się 14 stycznia 1770 w Warszawie. Ojciec Władysława.

Otrzymał staranne wykształcenie domowe, które dopełnił podróżami zagranicznymi.

Brał udział w wojnie w 1792, zaś w czasie powstania 1794 przebywał za granicą. Był przyjacielem i doradcą cara Aleksandra I. Mianowany przez niego w 1803 kuratorem wileńskiego okręgu naukowego przyczynił się do rozwoju oświaty na wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, rozbudował sieć szkół parafialnych z językiem polskim. Położył duże zasługi w rozkwicie Uniwersytetu Wileńskiego. W 1824 po procesie filomatów i filaretów podał się do dymisji.

W latach 1804-1806 pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Rosji. Był zwolennikiem rozwoju zjednoczonej Polski pod berłem rosyjskim (tzw. plan puławski). Orientacji prorosyjskiej pozostał wierny także w okresie Księstwa Warszawskiego. W czasie kongresu wiedeńskiego jako doradca Aleksandra I współdziałał w utworzeniu konstytucyjnego Królestwa Polskiego. Od lipca 1814 stał na czele Komitetu Cywilnego Reformy i uczestniczył w przygotowaniu ustawy konstytucyjnej. 15 czerwca 1815 został wiceprezesem Rządu Tymczasowego. Następnie za sprawą wielkiego księcia Konstantego i carskiego komisarza Mikołaja Nowosilcowa został odsunięty od funkcji politycznych w rządzie i skupił się na sprawach oświatowych. Po śmierci Aleksandra I przeszedł do opozycji konserwatywnej.

25 września 1817 ożenił się z księżniczką Anną Zofią Sapieha.

Po wybuchu powstania listopadowego w nocy z 29 na 30 listopada książę Czartoryski wszedł w skład Rady Administracyjnej a 3 grudnia został prezesem Rządu Tymczasowego, a następnie Rządu Narodowego do 15 sierpnia 1831. W początkowym okresie liczył na ugodę z carem Mikołajem I, później zaś na interwencję dyplomatyczną państw zachodnich. Po upadku powstania udał się na emigrację i w 1833 osiadł w Paryżu. Stanął na czele stronnictwa konserwatywnego Hotel Lambert. Popierał antyrosyjską politykę państw europejskich a także ruchy rewolucyjne i narodowe, upatrując w nich możliwość odbudowy Polski. W okresie wojny krymskiej 1853-1856 patronował polskim formacjom wojskowym w Turcji. Po pokoju paryskim w 1856 wycofał się z czynnego życia politycznego.

Był także mecenasem literatury i sztuki. Był jednym ze współtwórców założonego w 1832 Towarzystwa Historyczno-Literackiego a od 1853 jego dożywotnim prezesem. Współtworzył także Stowarzyszenie Pomocy Naukowej oraz Bibliotekę Polską w Paryżu.

Pisał dzieła z zakresu polityki, ale również wiersze i poematy często związane tematycznie z Puławami. Do bardziej znanych należą: Bard Polski (1840), Powązki (1918) oraz pamiętnik: Memoires (t. 1-2, 1887) tłumaczenie polskie Pamiętniki ks. Adama Jerzego Czartoryskiego... (Kraków, 1904-1905). Znane są także jego rozprawy o Kniaźninie, Niemcewiczu i Kancie. Przekładał również dzieła Horacego, Sofoklesa i Pindara.

Został także wprowadzony na karty literatury polskiej przez Słowackiego w Kordianie oraz Wyspiańskiego w Lelewelu.

Zmarł 15 lipca 1861 w Montfermeil pod Paryżem. Został pochowany na polskim cmentarzu w Montmorency. W sierpniu 1865 trumny ze szczątkami księcia oraz jego żony (zmarłej w 1864) przewieziono do Sieniawy w Małopolsce, gdzie zostały złożone w rodzinnym grobowcu.