Paweł Sapieha (1860-1934)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Paweł Jan Sapieha (ur. 1 września 1860 w Gumniskach - zm. 31 maja 1934 w Siedliskach) - członek rodu magnackiego Sapiehów, pierwszy prezes Polskiego Czerwonego Krzyża

Paweł Jan Sapieha, właściciel Siedlisk, urodził się 1 września 1860 w Gumniskach pod Tarnowem (w domu swej babki Izabeli z Lubomirskich Sanguszkowej) jako trzeci z synów Adama Stanisława Sapiehy i Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny. Miał on jeszcze czterech braci: Władysława Leona, Leona Pawła, Jana Piotra, Adama Stefana oraz dwie siostry: Marię Jadwigę i Helenę Marię. Wywodził się z rodu potężnego, starego i zasłużonego dla Rzeczypospolitej.

Dziecięce lata Pawła upłynęły między Krasiczynem a Lwowem, gdzie dziadkowie Leon i Jadwiga mieli dom przy ulicy Kopernika 40. Tam także Paweł ukończył gimnazjum, a po służbie wojskowej studiował prawo na uniwersytetach w Pradze, Wiedniu i Krakowie. Po ukończeniu studiów został przyjęty do służby państwowej, najpierw jako koncypient, a następnie komisarz starostwa w Przemyślu. W wyniku interwencji ojca, który chciał, aby jego syn gruntowniej zapoznał się z pracą w administracji państwowej, został przeniesiony do Bośni, gdzie spędził trzy lata, pracując kolejno: w Sarajewie i Mostarze.

Pawła bardzo interesowały podróże. Gdy tylko miał ku temu okazje, starał się zwiedzić jak najwięcej świata. W 1888, podczas urlopu, jaki spędzał z ojcem i bratem Adamem w Genewie, postanowił wraz z bratem odwiedzić Konstantynopol i Kair. W Kairze Adam jednak odłączył się i wyruszył do Ziemi Świętej, natomiast Paweł wystarał się wcześniej o urlop z pracy i udał do Indii. Podczas podróży zwiedził nie tylko ten kraj, ale także Birmę, Chiny, Japonię i Koreę oraz wyspy Liu Kiu słynące z drogocennych wyrobów laki. Z wyprawy na Wschód przywiózł Paweł kolekcję kunsztownych wyrobów z czarnego drewna, porcelanę, broń, hafty, a nawet oryginalne kimona. Przedmioty te stały się później częścią wystawy, jaką Paweł urządził na rzecz Czytelni Katolickiej we Lwowie. Z końcem lipca 1889 Paweł zdecydował się na powrót do Europy. Wyruszył z Pekinu konno poprzez stepy Mongolii, Syberię, Irkuck, Jezioro Bajkalskie, Aleksandrowsk, Krasnojarsk i przybył do Tomska, gdzie zatrzymał się na dłużej. Po odpoczynku, podróż trwała nadal, sankami przez Omsk, dalej koleją do Jekatierenburga, następnie przez Ural do Ufy i koleją europejską. Zimę 1890 spędził Paweł w Petersburgu, gdzie starał się o "poddaństwo" rosyjskie celem poślubienia Sofinetki Branickiej z Białocerkwi, co miało zapobiec przejściu majątku Branickich i związanych z nim Polaków pod zarząd rosyjski. Jednak plany matrymonialne nie doszły do skutku, wobec czego Paweł powrócił do Galicji, aby kontynuować pracę w administracji państwowej i zająć się, będącym w posiadaniu rodziny majątkiem [[Siedliska (powiat tomaszowski)}Siedliska]].

Majątek Siedliska został zakupiony przez ojca Pawła, Adama, w 1874 roku, od poprzedniego właściciela Józefa Jabłonowskiego, za sumę 600 000 tys. guldenów austriackich. W skład majątku wchodziły: Siedliska, Rata i Hrebenne wraz z różnymi obiektami w Rawie Ruskiej.

Podczas karnawału we Lwowie w 1892, poznał Paweł swoją przyszłą małżonkę, 19-letnią wówczas, Matyldę Windisch Grätz, córkę komendanta korpusu lwowskiego, Ludwika Winisch Gräza i Walerii z Dezsewffych. Niecałe dwa miesiące później, 5 kwietnia 1892 w Abchazji odbyły się zaręczyny młodych, jednak z powodu złego stanu zdrowia Pawła, wyczerpanego wschodnimi podróżami i choroby Matyldy (tyfus), ślub był kilkakrotnie odkładany. Kolejną przeszkodą, która pogrążyła całą rodzinę w głębokiej żałobie, była śmierć 8 lutego 1893 r. w Biliczu Złotym starszego brata Pawła, Leona. Wreszcie 14 marca 1893 we Lwowie, w ścisłym gronie rodzinnym, odbył się długo oczekiwany ślub Pawła i Matyldy, po którym państwo młodzi udali się na kilka tygodni do Siedlisk.

Młodzi zamieszkali tak jak to planowano w przerobionych koszarach, które wspólnym wysiłkiem chcieli przekształcić w prawdziwy "pałacyk". Niestety musiało to jeszcze trochę poczekać, gdyż po tym parotygodniowym urlopie Paweł musiał wracać do Lwowa, gdzie pełnił stanowisko sekretarza namiestnictwa. Mieszkali w tym czasie w domu Sapiehów przy ulicy Kopernika 40. Tam też 24 grudnia 1893 przyszło na świat pierwsze dziecko Matyldy i Pawła – córka Elżbieta Maria.

W 1894 rodzina Sapiehów pracowała przy Wystawie Krajowej we Lwowie, której prezesem został wybrany senior rodziny Adam. Wystawa stała się dużym wydarzeniem społeczno-politycznym. Odwiedzili ją arcyksiążę Karol Ludwik z żoną Marią Teresą, a nawet sam cesarz Franciszek Józef I. Latem 1895 r. Paweł objął stanowisko starosty w Jaśle, co związane było z dłuższym pobytem rodziny w tym mieście. Tam też Paweł zapoznał się z działaczami ruchu ludowego: Janem Stapińskim i ks. Stanisławem Stojałowskim. Miał także okazję usłyszeć ich poglądy na sprawy chłopskie. Tymczasem 19 listopada 1896 r. w Jaśle przyszedł na świat pierwszy z synów Matyldy i Pawła – Alfred.

W 1897 r. odbyły się wybory do Rady Państwa, w których pomimo wcześniejszej niechęci zarówno swojej, jak również ojca i teścia, Paweł uniesiony poparciem, jakie otrzymał, wystartował i został wybrany. Jego wybór spowodował wyjazd z Jasła i częste wizyty w Wiedniu, gdzie był członkiem Koła Polskiego w parlamencie wiedeńskim. W czasie obrad bardzo angażował się w sprawę utrzymania religii w szkołach. W 1901 został ponownie wybrany do Rady Państwa, tym razem z miast: Żółkiew, Sokal i Rawa Ruska.

Jednocześnie księżna przygotowywała się ponownie do roli matki. 13 lutego 1899 we Lwowie przyszła na świat druga córka, której nadano imiona Maria Jadwiga. To radosne wydarzenie zbiegło się jednak z bankructwem Lwowskiego Banku Kredytowego, którego prezesem był ojciec Pawła, Adam. Z powodu tego tragicznego zdarzenia, rodzina, a szczególnie książę Adam stracił ogromne sumy pieniędzy,jednak spłacił wszystkie należności. Sprawa bankructwa szczególnie dotknęła seniora rodu, który od tego czasu zaczął chorować i 21 lipca 1903 r. umarł. Wcześniej jednak, 17 maja 1900 r. w Siedliskach urodził się późniejszy właściciel Siedlisk, drugi z synów Matyldy i Pawła – imiennik ojca, Paweł Maria (junior).

W 1905 r. Paweł objął stanowisko przewodniczącego Rady Powiatowej Komisji Kasy Pożyczkowej w Rawie Ruskiej, a następnie został posłem na Sejm. Paweł był gorącym orędownikiem wszelkiego rodzaju stowarzyszeń katolickich, często przemawiał na wiecach katolickich. W tym czasie, 5 lipca 1906 przyszło na świat ostatnie z dzieci – córka Matylda Maria. Lata 1906-1912 to czas działalności Pawła w wielu organizacjach: Towarzystwie Urzędników Prywatnych we Lwowie, Organizacji Katolickiej, Kasie Pożyczkowej. W 1912 na Kongresie Eucharystycznym został dokooptowany do komitetu stawiającego sobie za cel organizację Światowych Kongresów Eucharystycznych.

Z początkiem 1913 został wybrany Prezesem Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża dla Galicji i to zadanie pochłaniało go całkowicie. Widoczne to było szczególnie w czasie I wojny światowej. Rodzina Sapiehów przeniosła się wówczas z Siedlisk do Lwowa, gdzie Paweł rozpoczął organizację szpitali, sprowadzał bieliznę i leki dla chorych. W czasie ofensywy rosyjskiej, która zagrażała miastu, Sapiehowie wyjechali do Krakowa, gdzie do armii austro-węgierskiej wstąpił starszy z synów Pawła – Alfred. Możliwość powrotu do zniszczonego i rozgrabionego majątku w Siedliskach nadarzyła się dopiero w połowie lipca 1915. W dniu 5 czerwca 1916 pod Sapanowem koło Krzemieńca, podczas kierowania ogniem I Dywizji Artylerii Konnej, zginął por. Alfred Sapieha.

Po zakończeniu wojny, z początkiem 1919, Paweł ustąpił ze stanowiska Prezesa Czerwonego Krzyża i poświęcił się całkowicie pracy w majątku. Odbudował młyny na Racie i Borowym, a w 1921 sprzedał przynoszący straty majątek Mosty Wielkie. W 1920 nastąpiła ewakuacja z Siedlisk, które zostały zagrożone przez zbliżającą się armię sowiecką. W tym też roku poważnie ranny został w bitwie kawaleryjskiej z oddziałami Budionnego pod Komarowem k. Zamościa drugi z synów Pawła i Matyldy – por. 8 pułku ułanów Paweł (junior).

Lata powojenne związane są głównie z pracą w majątku, rozwojem infrastruktury folwarków i udziałem w pracach kilku organizacji katolickich. Z początkiem grudnia 1928 r. do klasztoru sióstr niepokalanek w Jazłowcu wstąpiła córka Maria. Choć stan zdrowia Pawła stale się pogarszał, w 1929 wraz z bratem Adamem wyruszył w podróż do Egiptu i Ziemi Świętej. W 1930 wziął udział w pracach Kongresu Eucharystycznego w Tunisie i uczestniczył w spotkaniach członków Kongresu w Paryżu i Rzymie.

Latem 1933 Paweł przygotowywał się na wyjazd do Londynu, gdzie miał odbyć się ślub Pawła (juniora) i Virgilii Peterson. Niestety, z powodu rozpoczynającej się choroby serca, pozostał w Siedliskach. Po zaślubinach zarząd nad majątkiem przeszedł na syna Pawła (juniora), który zmienił wystrój dworu i przeprowadził kilka reform w zarządzie folwarków. Pod koniec stycznia 1934, wydający się jeszcze w dobrym zdrowiu, Paweł zachorował na anginę i po czteromiesięcznej chorobie, i przyjęciu sakramentów świętych 31 maja 1934 skończył życie w Siedliskach – w 74 roku życia.

Na krótko przed śmiercią Paweł otrzymał jeszcze wiadomość o narodzinach pierwszej wnuczki Krystyny, urodzonej 15 maja 1934 w Londynie, córki Pawła (juniora) i Virgilii. Na pogrzeb przybyła cała rodzina. Zwłoki, po nabożeństwie żałobnym, wśród wielkiego smutku, zostały złożone w krypcie pod ołtarzem kościoła. Tak zakończyła się historia życia Pawła Sapiehy, człowieka "o niepoślednim umyśle i jeszcze większych zdolnościach".

W chwili obecnej potomkowie Pawła i Matyldy Sapiehów przebywają w Krakowie i Londynie.