Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży
Z Wikipedii
Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży – dawna katedra biskupstwa chełmińskiego, obecnie konkatedra diecezji toruńskiej.
Jest to najważniejszy zabytek Chełmży, a także jeden z ważniejszych na ziemi chełmińskiej. Usytuowany na skarpie nad brzegiem jeziora, wznoszony etapami od 1251 r. do drugiej ćwierci XIV w. W czasie budowy katedra była dwukrotnie niszczona najazdami Prusów (1267 i 1286), a w 1422 r., w wyniku najazdów litewsko-tatarskich, nastąpił pożar kościoła (założono wtedy nowe sklepienia). Do ważniejszych późniejszych prac budowlanych należy podwyższenie i zwieńczenie w 1692 r. barokowym hełmem północnej wieży fasady. Katedra chełmżyńska poniosła dość duże straty w XIX i XX w. – przede wszystkim rozebranie przylegających do kościoła krużganka i zabudowań kapituły w 2 poł. XIX w. W 1906 r. zastąpiono pierwotny gotycki portal zachodni neogotycką kruchtą. W 1950 wybuchł pożar, który zniszczył dachy, część sklepień nawy głównej, hełm wieży oraz belkę tęczową. Odbudowa w latach 1968-1971 przywróciła kościołowi dawny wygląd.
Jest to kościół gotycki, trójnawowy, o korpusie halowym, z transeptem. Jego architektura łączy ze sobą elementy typowej architektury katedralnej, tj. transept, dwuwieżową fasadę i wieżyczki przy transepcie, z formami typowymi dla architektury zakonów żebraczych (franciszkanów i dominikanów), do których należy prostokątne prezbiterium bez obejścia.
Ważniejsze elementy wyposażenia wnętrza:
- gotyk (do XVI w.)
- fragment płyty nagrobnej wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Siegfrieda von Feuchtwangena, zmarłego w 1311 r.
- grupa Ukrzyżowania z XV w., dzieło warsztatu toruńskiego lub gdańskiego
- rzeźby z dawnego łuku tęczowego: krucyfiks, Matka Boska Bolesna, św. Jan Ewangelista i św. Maria Magdalena (z początku XVI w.)
- renesans (XVI w.)
- stalle fundowane w 1519 przez biskupa Jana Konopackiego, przekształcone w początku XVII w., z fragmentami późnogotyckimi
- nagrobek biskupa Piotra Kostki (zm. 1595) z arkadową wnęką mieszczącą postać zmarłego – prawdopodobnie dzieło warsztatu krakowskiego
- ambona z 1604, fundacji biskupa Wawrzyńca Gembickiego, przekształcona w 1676
- barok (XVII-XVIII w.)
- ołtarz główny z ok. 1650, zrealizowany przez warsztat miejscowy wg projektu G. B. Ghisleniego, fundacji biskupa Andrzeja Leszczyńskiego
- obraz Zdjęcie z Krzyża wg Rubensa (na podstawie grafiki), ok. poł. XVII w.
- epitafium biskupa chełmińskiego Adama Kosa, zm. 1661, z popiersiem zmarłego atrybuowanym G. Rossiemu
- obraz Pokłon Trzech Króli Luki Giordano z przełomu XVII i XVIII w.
- ołtarz Św. Krzyża, wg projektu G. B. Cocchiego, ze zwieńczeniem w postaci korony, z 1744 r.
- ołtarz z obrazem przedstawiającym bł. Jutę, przypisywanym T. Kuntze (poł. XVIII w.)
