Jurij Janowski

Z Wikipedii

Jurij Janowski, ukr. Яновські (ur. 27 sierpnia 1902 we wsi Neczaiwka (obwód kirowogrodzki), zm. 25 lutego 1954 w Kijowie), poeta i prozaik ukraiński.

W latach 1922-25 studiował w Akademii Politechnicznej w Kijowie (studiów nie ukończył). Podczas studiów współpracuje z grupą kijowskich panfuturystów, a także z teatrem im. H. Mychajlyczenki. W latach 1925-26 pracuje w studiu filmowym w Odessie jako redaktor artystyczny (pisze m.in. scenariusz do filmu Fata morgana na podstawie opowiadania M. Kociubińskiego). Od 1927 r. mieszka w Charkowie, a od 1939 r. – w Kijowie.

Należy do ugrupowań artystycznych: Wolna Akademia Proletariackiej Literatury (Вільна академія пролетарської літератури), Październik (Жовтень), Prolitfront (Політфронт) czy Komunkult. Podczas II wojny światowej pracuje jako redaktor naczelny czasopisma „Literatura Ukraińska” (Українська Література); od 1946 – „Ojczyzna” (Вітчизна), a także jako korespondent wojenny (w 1945 r. bierze udział, jako korespondent, w procesie norymberskim, efektem czego jest cykl reportaży Łysty z N’urnberha opublikowany w 1946 r.).

Debiutuje w 1922 r. wierszem More napisanym w języku rosyjskim; w 1924 r. w gazecie „Bolszewik” (Більшовик) ukazuje się jego pierwszy wiersz po ukraińsku (Dzwin); w tym samym czasie wychodzi opowiadanie A potim Nimcy wtikali, także w języku ukraińskim.

Za życia wydaje tylko jeden tomik poezji – Prekrasna Ut (1928). Do poezji powraca jednak przez całe życie (wiersze napisane po 1928 r. wydrukowano dopiero po śmierci pisarza), ale w świadomości czytelniczej funkcjonuje przede wszystkim jako prozaik.

W 1925 r. wydane zostają cztery nowele pod wspólnym tytułem Mamutowi bywni (nowele opisują wydarzenia wojny domowej na Ukrainie), a w 1927 r. kolejny zbiór nowel – Krow zemli. Dopiero jednak powieść Majster korabl’a (1928) utrwala jego pozycję w literaturze. Powieść ma formę pamiętnika znanego i szanowanego radzieckiego reżysera filmowego To-Ma-Ki (Towarzysz Mistrz Kina), którego postać była aluzją do znakomitego reżysera filmowego, współtwórcy narodowej kinematografii ukraińskiej, Ołeksandra Dowżenki. Kompozycja powieści jest dość luźna, składają się na nią: fragmenty listów, wstawki nowelistyczne, opisy budowy okrętu, wiersze, morskie pejzaże. Właśnie dzięki tej pozornej fragmentaryczności kompozycyjnej utwór staje się hymnem na cześć ludzkiej pracy, rąk ludzkich, o których autor pisze, że są jakby „dodatkiem do ludzkiego rozumu”. W powieści można zauważyć wpływ takich prozaików jak: M. Gogol, J. Conrad czy J. Dos Passos.

W 1930 r. wychodzi powieść Czotyry szabli, w której prozaik przedstawia zrewolucjonizowany żywioł chłopski na Ukrainie. O rewolucji i wojnie domowej na Ukrainie traktuje kolejna powieść Wersznyky (1935). Na utwór składa się osiem epizodów luźno powiązanych kompozycyjnie; pojawia się tu cała grupa postaci autentycznych, historycznych oraz bohaterów fikcyjnych: zarówno pogromca armii Kołczaka, Michaił Frunze, czy rewolucjonista Fiodor Artem, jak też hutnicy, kowale, komisarze polityczni, ludzie prości, bezimienni, różne Panasy, Iwany, Saszkowie, którzy przechodzą transformację w zwartą, zrewolucjonizowaną masę. Powieść wyszła jednocześnie w dwu wersjach językowych: ukraińskiej i rosyjskiej w ogromnym, jak na te czasy, dwustutysięcznym nakładzie i dziś stanowi jedno z klasycznych dzieł literatury ukraińskiej, tłumaczonych na wiele języków obcych (francuski przekład powieści w 1957 r. doczekał się entuzjastycznych recenzji w prasie paryskiej).

W 1937 r. wychodzi romantyczna tragedia Duma pro Brytanku, na jej motywach M. Winhranowski nakręcił film, a W. Hubarenko stworzył operę; w 1938 r. – sztuka Potomky; w 1940 r. – zbiór nowel Korotki istoriji.

Podczas II światowej wojny wydaje tragedię Syn dynastii (1942) oraz zbiór opowiadań Zeml’a batkiv (1944).

W 1949 r. Jankowski otrzymuje Państwową Nagrodę ZSRR za cykl Kyjiwski opowidann’a (1948). W 1947 r. publikuje powieść Żywa woda, która po licznych poprawkach i pod zmienionym tytułem Myr wychodzi jeszcze raz w 1956 r. – traktuje ona o losach ludności ukraińskiej w czasie wojny i wyzwolenia. W 1953 r., na kilka dni przed śmiercią pisarza, opublikowano sztukę Doczka prokurora, przedstawiającą problem odpowiedzialności rodziców za moralną postawę potomstwa.

Dzieła Janowskiego doczekały się licznych przekładów: wyszły między innymi w Bułgarii, Niemczech, Austrii, we Francji, Włoszech i na Węgrzech. W Polsce opublikowano m.in.: Opowiadania kijowskie (1950), Jeźdźcy (1982) w tłumaczeniu Marii Dolińskiej.