16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana
Z Wikipedii
16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana imienia Króla Kazimierza Jagiellończyka, dawniej 16 Pomorska Dywizja Piechoty (16. DP) – współczesna polska dywizja zmechanizowana.
Jej garnizony znajdują się w: Bartoszycach, Braniewie, Elblągu Giżycku, Morągu, Tczewie oraz Orzyszu.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Rodowód 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty sięga okresu tworzenia regularnych jednostek podczas powstania wielkopolskiego. 7 sierpnia 1919 Naczelne Dowództwo WP rozkazem nr 2536/III nakazało Dowództwu Sił Zbrojnych w byłym zaborze pruskim przystąpić do formowania 4 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, której zadaniem miało być zajęcie Pomorza. Duży napływ ochotników – Pomorzan i Kaszubów – spowodował, że 16 sierpnia dywizję przemianowano na Dywizję Strzelców Pomorskich. Jej dowódcą i jednocześnie organizatorem został płk Stanisław Wilhelm Skrzyński, a szefem sztabu – kpt. Władysław Zakrzewski. Pierwszym pułkiem, który wszedł w skład dywizji był, organizowany od 30 maja 1919 w Inowrocławiu z ochotników z Pomorza, Toruński Pułk Strzelców, którego dowódcą został mianowany kpt. Władysław Koczorowski. Drugim pułkiem był, tworzony od 17 sierpnia w Inowrocławiu, Grudziądzki Pułk Strzelców (dowódca por. Ludwik Bociański). Zalążkiem tego oddziału stała się 2. kompania strzelecka, znana wcześniej jako kompania obornicka, wydzielona z Toruńskiego Pułku Strzelców. 7 października 1919 dowódca dywizji rozkazem nr 30 nakazał przystąpić do formowania kolejnych pułków: Starogardzkiego Pułku Strzelców w Pakości (dowódca kpt. Stefan Meissner) i Kaszubskiego Pułku Strzelców w Poznaniu (dowódca por. Leon Kowalski).
Brak wykwalifikowanej kadry artyleryjskiej opóźnił proces tworzenia pododdziałów artylerii dywizyjnej. Dopiero bowiem 10 listopada ppor. Tadeusz Łukowicz rozpoczął formowanie Pomorskiej Baterii Artylerii Polowej. Wspólnym elementem podkreślającym polskość oddziałów dywizji był biały orzełek noszony na rogatywkach.
24 października 1919 Naczelnik Państwa Józef Piłsudski przyjął szefostwo nad Kaszubskim Pułkiem Strzelców. Od początku 1920 Dywizja Strzelców Pomorskich stanowiła trzon Frontu Pomorskiego pod dowództwem gen. Józefa Hallera.
17 stycznia 1920 oddziały dywizji przekroczyły linię demarkacyjną pod Inowrocławiem, wkraczając na Pomorze Gdańskie przyznane Polsce decyzją traktatu wersalskiego. Pułki skierowały się najpierw na Toruń. Toruński Pułk Strzelców pod Gniewkowem, a Grudziądzki Pułk Strzelców pod Wygodą i Brannem napotkały na opór oddziałów Grenzschutzu, który został jednym uderzeniem złamany. 18 stycznia w południe Pomorska Dywizja Strzelców osiągnęła Podgórz – przedmieście Torunia.
W związku z reorganizacją jednostek Wojska Polskiego Minister Spraw Wojskowych rozkazem nr 1401 z 5 marca 1920 przemianował Pomorską Dywizję Strzelców na 16 Pomorską Dywizję Piechoty. Pułki strzelców przemianowano na pułki piechoty, nadając im odpowiednią numerację, przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowych nazw wyróżniających. Tak więc od tego momentu nazwy poszczególnych oddziałów były następujące: 63 Toruński Pułk Piechoty, 64 Grudziądzki Pułk Piechoty, 65 Starogardzki Pułk Piechoty, 66 Kaszubski Pułk Piechoty i 16 Pomorski Pułk Artylerii Polowej.
[edytuj] Wojna polsko-bolszewicka
Pod koniec kwietnia 1920 dywizja rozpoczęła przygotowania do wyruszenia na front polsko-rosyjski. Wchodzące w jej skład 63 Toruński Pułk Piechoty i 64 Grudziądzki Pułk Piechoty zostały zgrupowane w XXXI Brygadę Piechoty (dowódca ppłk Kazimierz Fabrycy, natomiast 65 Starogardzki Pułk Piechoty i 66 Kaszubski Pułk Piechoty – w XXXII Brygadę Piechoty (obowiązki dowódcy najpierw czasowo pełnił ppłk Franciszek Korewo – dowódca 65 Starogardzkiego Pułku Piechoty, przekazując je następnie płk. Janowi Słupskiemu). Ponadto przystąpiono do formowania 16 Brygady Artylerii (dowódca płk Karol Olbracht Habsburg), w której skład weszły 16 Pomorski Pułk Artylerii Polowej i 16 Pułk Artylerii Ciężkiej, przemianowany później z powodu braku sprzętu na 16 Dywizjon Artylerii Ciężkiej.
Najpierw na front wyruszyła XXXI Brygada Piechoty, biorąc udział w ofensywie kijowskiej. Toczyła m.in. walki w rejonie Rzeczycy, Czarnobyla, Krzywicz i Pankratów. W tym samym czasie 66 Kaszubski Pułk Piechoty pod dowództwem ppłk. Czesława Jarnuszkiewicza wziął udział 26 czerwca 1920 w obronie wsi Bobrujki, w którym całkowitemu zniszczeniu uległ rosyjski 216 Pułk Strzelców im. Lenina.
Po odwrocie z Kijowa wszystkie pododdziały dywizji z powrotem połączyły się na północnym odcinku frontu. Po rozpoczęciu 16 sierpnia 1920 kontrofensywy znad Wieprza, 16 DP wraz z Grupą Uderzeniową ruszyła do natarcia i – po załamaniu się słabej obrony rosyjskiej – doszła 25 sierpnia do granicy Prus Wschodnich na północny zachód od Łomży.
Po zakończeniu bitwy warszawskiej dywizja uczestniczyła w pościgu na środkowym odcinku frontu. Brała udział m.in. 24 września w szturmie Horodca, a następnie w bitwach o Drohiczyn, Chomsk i Nieśwież.
Za waleczność i męstwo podczas działań wojennych z bolszewikami odznaczono 133 żołnierzy dywizji srebrnym Krzyżem Virtuti Militari V klasy, a 389 Krzyżem Walecznych.
[edytuj] Okres międzywojenny
Po zakończeniu wojny oddziały 16 DP powróciły na Pomorze – 65 Pułk Piechoty do Starogardu i Gniewu, 63 Pułk Piechoty do Torunia, 64 pp i 16 pap do Grudziądza, zaś 66 pp do Kościerzyny i Kartuz, a następnie do Chełmna.
Podczas przewrotu majowego w 1926 16 DP pozostała w koszarach i opowiedziała się po stronie rządowej.
22 września 1929 na rynku w Grudziądzu 64 i 65 pp dywizji otrzymały sztandary ufundowane przez lokalne społeczności.
[edytuj] Skład w latach trzydziestych
- 63 Toruński Pułk Piechoty
- 64 Grudziądzki Pułk Piechoty
- 65 Starogardzki Pułk Piechoty
- 66 Kaszubski Pułk Piechoty
- 16 Pomorski Pułk Artylerii Lekkiej
- 16 Dywizjon Artylerii Ciężkiej
- Ośrodek Sapersko-Pionierski 16 DP
- Kompania Łączności 16 DP
- służby
[edytuj] Wojna obronna 1939 r.
W czerwcu 1939 16 Dywizja Piechoty pod dowództwem płk. dypl. Stanisława Świtalskiego wraz z 4 DP została włączona w skład Grupy Operacyjnej "Wschód" gen. Mikołaja Bołtucia w ramach Armii "Pomorze". Została rozlokowana w rejonie Grudziądza z zadaniem osłony Torunia.
Wskutek decyzji Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza dywizja znalazła się w kontakcie z wrogiem już od pierwszych godzin inwazji. 1 września na dywizję broniącą rubieży Osy na odcinku od Grudziądza do ujścia rzeki Lutryny uderzyły niemieckie oddziały XXI Korpusu z 3 Armii. Niemcom udało się odrzucić polskie pułki i zająć przyczółki nad rzeką. Kontratak, jaki wykonał w nocy 66 Pułk Piechoty, nie przyniósł sukcesu. Niezdolny opanować sytuacji i będący w depresji płk. S. Świtalski rozkazał wycofać broniący się na prawym brzegu Osy 64 Pułk Piechoty ppłk. Bolesława Ciechanowskiego. W tym samym dniu do dyspozycji dywizji został przydzielony 14 Pułk Piechoty z 4 DP. 2 września, po wycofaniu się, dywizja obsadziła nową rubież obrony wzdłuż kompleksu jezior Mełno, Gruta i Annowo. W ciągu całego dnia jej oddziały cofały się pod naporem wroga. Dowództwo armii, obawiając się o morale żołnierzy, postanowiło wycofać ją do odwodu, a na jej miejsce wprowadzić 4 DP. W końcu jej oddziały nieatakowane rozpoczęły odwrót do Radzynia. Nowym dowódcą dywizji został mianowany płk dypl. Zygmunt Szyszko-Bohusz, dotychczasowy dowódca piechoty dywizyjnej. Przygotował on plan przeciwuderzenia od Mełna w kierunku wioski Słup do Osy i wzdłuż rzeki na lewe skrzydło wojsk niemieckich przecinających Pomorze. Nie doszło to jednak do skutku i dywizja została odcięta od większej części wojsk Armii "Pomorze".
W nocy z 6 na 7 września dywizja miała wycofywać się wzdłuż Wisły do Włocławka. Po odwrocie przez Toruń, od 9 września 16 DP walczyła w bitwie nad Bzurą w składzie GO "Wschód" jako odwód Armii "Poznań". Do walki została wprowadzona 11 września, mając nacierać na Łowicz. Jej atak rozpoczął się w południe. Nie napotykając większego oporu, odrzuciła słabe ubezpieczenia niemieckie i sforsowała Bzurę. Dywizję na podejściach do miasta zatrzymał broniący się tu 102. pp niemieckiej 24 DP.
W nocnym natarciu 64 Pułk Piechoty wdarł się do Łowicza, będącego głównym celem taktycznym pierwszej fazy operacji, i przed świtem 12 września odrzucił Niemców poza miasto, po czym podjął pościg za wycofującym się nieprzyjacielem. Błędne decyzje strategiczne podjęte przez gen. Władysława Bortnowskiego spowodowały jednak wycofanie dywizji następnego dnia na lewy brzeg Bzury. 14 września w ramach natarcia Armii "Pomorze" dywizja ponownie atakowała opuszczony wcześniej Łowicz dwoma pułkami, jednak tym razem już bez elementu zaskoczenia i z wiele większymi stratami. W tym czasie lewy sąsiad dywizji wycofał się za Bzurę, odsłaniając Niemcom drogę na tyły 16 DP. Mimo to natarcie prowadzono dalej. 64 Pułk Piechoty wyparł Niemców znad Bzury i wdarł się do miasta, natomiast 66 Pułk Piechoty po przekroczeniu rzeki został skutecznie przez wroga zatrzymany. Po niemieckich kontratakach musiano miasto oddać. Po południu do walki skierowany został także odwodowy 65 Pułk Piechoty ppłk. dypl. Witolda Kirszensteina i walki o miasto rozgorzały na nowo, lecz bez skutku i dywizja musiała ostatecznie wycofać się za Bzurę. W wyniku walk o miasto liczebność jej pułków zmalała do 1/3 stanów wyjściowych.
Wieczorem 16 września dywizja otrzymała rozkaz przegrupowania w rejon Czerniew–Kiernozia, jednak do wieczora dnia następnego tylko 65 Pułkowi Piechoty i dwóm batalionom 64 Pułku Piechoty udało się oderwać od nieprzyjaciela i przebić w nocy z 17 na 18 września w kierunku Iłowa. Wykonały one z powodzeniem zadanie osłony od południa głównych sił Armii "Poznań" w natarciu na Sochaczew. Resztki dywizji wycofujące się w kierunku na Warszawę zostały doszczętnie rozbite w nocy z 18 na 19 września w bitwie w Puszczy Kampinoskiej.
[edytuj] Skład podczas kampanii wrześniowej
Dowództwo i sztab:
- dowódca dywizji:
- do 2.09 – płk dypl. Stanisław Świtalski († 19.09 Famułki Królewskie),
- od 2.09 – płk dypl. Zygmunt Bohusz-Szyszko,
- szef sztabu: ppłk dypl. Mieczysław Garliński († 23.09 Błonie),
- dowódca piechoty dywizyjnej:
- do 4.09 – płk dypl. Zygmunt Bohusz-Szyszko,
- od 4.09 – płk Stefan Cieślak,
- dowódca artylerii dywizji: płk Witold Doliwa-Andruszewicz († 20.09 Tułowice),
- dowódca saperów: mjr Eugeniusz II Szubert,
- dowódca łączności: mjr Józef Morkowski,
Kwatermistrzostwo:
- kwatermistrz: kpt. dypl. Józef Słaboszewski,
- szef żandarmerii: ppor. rez. Marceli Cichowski,
- szef uzbrojenia: kpt. Stefan Kurzawa,
- szef intendentury: mjr Aleksander Partyka,
- szef taborów: kpt. Marian Karol Skup,
- szef służby zdrowia: mjr dr Henryk Ottenbrett,
- szef służby weterynaryjnej: mjr dr Teodor Ignacy Uszyński,
- szef służby sprawiedliwości: kpt. rez. Piotr Jazłowiecki.
Oddziały i pododdziały:
- 64 Pomorski Pułk Strzelców Murmańskich – dowódca: ppłk dypl. Bolesław Ciechanowski,
- 65 Starogardzki Pułk Piechoty – dowódca:
- do 4.09 – płk Stefan Cieślak,
- od 4.09 – ppłk dypl. Witold Stefan Kirszenstein,
- 66 Kaszubski Pułk Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego – dowódca: płk Stefan Michalski († 3.10 Giżyce – z ran),
- 16 Pomorski Pułk Artylerii Lekkiej – dowódca: ppłk Aleksander Alojzy Słupczyński († 18.09 Janówek),
- 16 Dywizjon Artylerii Ciężkiej – dowódca: ppłk Stanisław Jerzy Ostapowicz,
- 16 Batalion Saperów – dowódca: mjr Eugeniusz II Szubert,
- 16 Bateria Motorowa Artylerii Przeciwlotniczej – dowódca: kpt. Julian Franciszek Wojtusiak,
- 16 Szwadron Kawalerii Dywizyjnej – dowódca: mjr Stefan Mosiński,
- 83 Samodzielna Kompania Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej – dowódca: por. Albin Witkowski († 18.09 Puszcza Kampinoska),
- 83 Kompania Kolarzy – dowódca: kpt. Józef Bolesław Buczyński,
- 16 Kompania Telefoniczna – dowódca: por. Jerzy Władysław Jakóbczyński,
- Pluton Radio (2 radiostacji N-1 lub 2 RKD) – dowódca: NN,
- Samodzielny Patrol Meteorologiczny nr 16 – dowódca: NN,
- Pluton Pieszy Żandarmerii nr 16 – dowódca: NN,
- Kwatera Główna – komendant: kpt. Tadeusz Brunon Popiel,
- Kompania Sztabowa (mobilizowana jako Kompania Asystencyjna nr 183) – dowódca: kpt. Wilhelm Tarnawski,
- Kompania Gospodarcza: dowódca: NN,
- Pluton Łączności Kwatery Głównej – dowódca: ppor. Witold Eugeniusz Radwański,
- Poczta Polowa nr 75 – kierownik: NN,
Służby
- służba łączności:
- Drużyna Parku Łączności – dowódca: NN,
- służba uzbrojenia:
- Pluton Parkowy Uzbrojenia nr 803 – dowódca: ppor. rez. Władysław Powałowski,
- służba intendencka:
- Park Intendentury typu I nr 803 – komendant: NN,
- służba zdrowia:
- Kompania Sanitarna nr 803 – dowódca: NN,
- Szpital Polowy nr 803 – komendant: mjr dr Stefan Bogusławski,
- Polowa Pracownia Dentystyczna nr 803 – kierownik: NN,
- Polowa Kolumna Dezynfekcyjno-Kąpielowa nr 803 – dowódca: NN,
- Polowa Pracownia Bakteriologiczno-Chemiczna nr 803 – kierownik: NN,
- Zespół Przeciwgazowy nr 803 – kierownik: NN,
- służba taborowa:
- Kolumna Taborowa Parokonna nr 817 – dowódca: ppor. rez. Tadeusz Tylman,
- Kolumna Taborowa Parokonna nr 818 – dowódca: NN,
- Kolumna Taborowa Parokonna nr 819 – dowódca: NN,
- Kolumna Taborowa Parokonna nr 820 – dowódca: NN,
- Warsztat Taborowy Parokonny nr 817 – kierownik: NN,
- Pluton Taborowy nr 16 – dowódca: NN,
- służba sprawiedliwości:
- Sąd Polowy nr 16 – sędzia: por. Tadeusz Kud.
Jednostki włączone w skład dywizji na czas wojny:
- Batalion Obrony Narodowej "Świecie" – dowódca: mjr Stanisław Dobrzański,
- Batalion Obrony Narodowej "Grudziądz" – dowódca: kpt. Józef Krakowski,
- Batalion Szturmowy(*) – dowódca: kpt. Wilhelm Tarnawski.
(*) Wraz z Batalionem Obrony Narodowej "Brodnica" i Batalionem Obrony Narodowej "Radzyń" tworzył 209 Pułk Piechoty Rezerwowy, który 8.09 rozwiązano, a Batalion Szturmowy uzupełnił stany 16 Dywizji Piechoty.
[edytuj] Polska Rzeczpospolita Ludowa
W lipcu 1945 sformowano 16 Dywizję Piechoty, dyslokując dowództwo w Gdańsku-Wrzeszczu. Początkowo jej zadaniami – niezależnie od wykonywanych zadań organizacyjnych i szkoleniowych – były prace remontowe i budowlane w mieście oraz zabezpieczanie mienia przed szabrem. Od 1945 dywizja przechodziła różne etapy reorganizacji, zmiany nazw i dyslokacji. W 1947 nadano jej wyróżniającą nazwę "Kaszubska". W 1949 16 Kaszubska Dywizja Piechoty została przeformowana na 16 Kaszubską Dywizję Pancerną i przeniesiona do Elbląga, Braniewa, Malborka i Tczewa. W 1952 przeformowano ją z kolei na 16 Kaszubską Dywizję Zmechanizowaną, a w 1955 – ponownie na 16 Kaszubską Dywizję Pancerną, której trzon stanowiły 1. i 58. Pułk Czołgów w Elblągu i 55 Pułk Zmechanizowany w Braniewie. Na początku stanu wojennego 13 grudnia 1981 dywizja została przegrupowana do Warszawy.
[edytuj] III Rzeczpospolita
Na początku lat 90. zostały wprowadzone dalsze zmiany organizacyjne. Dywizja przestała być związkiem pancernym, przechodząc na struktury dywizji zmechanizowanej. W 1990 przeformowano dywizję ponownie na 16 Kaszubską Dywizję Zmechanizowaną. W 1991 decyzją MON dywizja została pozbawiona wyróżnika Kaszubska. Od stycznia 1992 weszła w podporządkowanie Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
14 listopada 1992 16 Dywizja Zmechanizowana przejęła tradycje 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty z lat 1919-1939 i 16 Pomorskiej Brygady Piechoty 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa z lat 1944–1947. Jej patronem został król Kazimierz IV Jagiellończyk. Wiązało się to z nadaniem poszczególnym jej jednostkom nowych sztandarów.
W 1994 znowu zmieniono nazwę jednostki na 16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana, pod którą istnieje do dziś. Obecnie jednostka jest częściowo skadrowana. W latach 90. rozformowano część związków pancernych zastępując je m.in. jednostkami zmechanizowanymi. Na podstawie Decyzji Ministra Obrony Narodowej z dnia 1 stycznia 1999 r. dywizja ponownie weszła w skład Pomorskiego Okręgu Wojskowego.
Rok 2000 – to dalsze zmiany w strukturach organizacyjnych dywizji. Na podstawie rozkazu Dowódcy Wojsk Lądowych z 15 czerwca 2000 zostały rozformowane: 14 Brygada Zmechanizowana i 18 Batalion Rozpoznawczy w Elblągu, natomiast w jej skład weszły: 20 Brygada Zmechanizowana w Bartoszycach, 3 Batalion Rozpoznawczy w Giżycku. W 2001 w strukturach dywizji powstała 16 Kompania Chemiczna, a jesienią tego roku dywizja weszła w podporządkowanie 1 Korpusu Zmechanizowanego.
[edytuj] Skład w 2004
- 9 Brygada Kawalerii Pancernej
- 16 Brygada Zmechanizowana
- 20 Brygada Zmechanizowana
- 16 Pomorski Pułk Artylerii
- 13 Elbląski Pułk Przeciwlotniczy
- 3 Batalion Rozpoznawczy
- 16 Batalion Dowodzenia
- 16 Batalion Saperów
- 16 Batalion Remontowy
- 16 Batalion Zaopatrzenia
- 16 Batalion Medyczny
- 16 Kompania Chemiczna
[edytuj] Wyposażenie w 2004
- czołgi T-72B
- bojowe wozy piechoty BWP
- samochody pancerne BRDM
- przeciwlotnicze zestawy rakietowe KUB-M
[edytuj] Dowódcy dywizji
- płk Stanisław Wilhelm Skrzyński (1919–1920)
- gen. dyw. Kazimierz Ładoś (1920–1927)
- gen. bryg. Włodzimierz Rachmistruk (1927–1932)
- gen. bryg. Kazimierz Sawa-Sawicki (1932–1938)
- płk dypl. Stanisław Świtalski (1938–1939)
- płk dypl. Zygmunt Bohusz-Szyszko (od 2 do 19 września 1939)
- płk Jan Bołbat (1945)
- płk dypl. Stanisław Grodzki (1946)
- gen. bryg. Zygmunt Duszyński (1947)
- gen. bryg. Stanisław Daniluk-Daniłowski (1947)
- płk Kazimierz Peste (1948–1949)
- płk Kazimierz Kryskow (1950)
- płk Mikołaj Kuźmienko (1950–1951)
- płk Jerzy Bolszak (1951–1954)
- płk Aleksander Ligaj (1955)
- płk Adam Badecki (1956)
- płk Zbigniew Michalski (1957–1959)
- gen. bryg. Eugeniusz Molczyk (1960–1962)
- gen. bryg. Piotr Przyłucki (1963–1968)
- gen. bryg. Edward Łańcucki (1969–1971)
- gen. bryg. Kazimierz Leśniak (1971–1974)
- gen. bryg. Mieczysław Dachowski (1975–1976)
- płk dr Ryszard Gajda (1976–1978)
- płk dypl. Henryk Szumski (1978)
- płk dypl. Władysław Kaleta (1978–1982)
- gen. bryg. Marian Sobolewski (1982–1986)
- płk dypl. Aleksander Poniewierka (1986–1988)
- płk dypl. Wojciech Kubiak (1988–1992)
- płk dypl. Ryszard Buchta (1992–1994)
- gen. bryg. Piotr Makarewicz (1994–1997)
- gen. bryg. Krzysztof Skarbowski (1997–1998)
- gen. bryg. Waldemar Skrzypczak (1998–2001)
- gen. bryg. Lech Stefaniak (2001–2002)
- gen. dyw. Krzysztof Skarbowski (2002–2005)
- gen. dyw. dr Ryszard Sorokosz (od 2005)
