Vrijspraak

Vrijspraak is een uitspraak in een strafproces, die inhoudt dat de rechter niet wettig en overtuigend bewezen acht dat de verdachte het ten laste gelegde feit heeft begaan. Om tot vrijspraak te komen behoeft dus niet te worden bewezen dat de verdachte iets niet gedaan heeft. In ons rechtssysteem wordt de verdachte voor onschuldig gehouden indien zijn schuld niet wettig en overtuigend bewezen kan worden. Een vrijspraak is dus geen 'bewijs' dat de verdachte onschuldig is.

Als het eenmaal tot vrijspraak is gekomen, kan een verdachte niet opnieuw voor dat feit vervolgd worden, ook al wordt er naderhand aanvullend bewijs gevonden. Dit principe heet het ne bis in idem principe.

De aanklager kan soms wel nog tegen een vrijspraak in hoger beroep gaan.

[bewerk] Nadere uitleg op basis van de Nederlandse situatie

In Nederland spoort de politie strafbare feiten op. Daarvan wordt verslag gedaan in het proces-verbaal. Aan de hand van dit proces-verbaal stelt de officier van justitie vervolgens de tenlastelegging op. Dit is een kernachtige beschrijving van het strafbare gedrag op basis van het overtreden wetsartikel. Diefstal is bijvoorbeeld in het Wetboek van strafrecht als volgt omschreven:

"Artikel 310 - Hij die enig goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort wegneemt, met het oogmerk om het zich wederrechtelijk toe te eigenen, wordt, als schuldig aan diefstal, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie."

Een hierop gebaseerde tenlastelegging kan luiden:

Dagvaardt de heer De Vries terzake van het feit dat:

hij op of omstreeks 22 januari 2006 te Amsterdam, althans in de provincie Noord-Holland, met het oogmerk van wederrechtelijke toe-eigening heeft weggenomen een pakje shag, althans rookwaren, althans enig goed, geheel of ten dele toebehorend aan supermarktbedrijf Jansen, gevestigd aan de Nieuwe Leliestraat, althans aan een ander dan aan verdachte.''

In deze tenlastelegging houdt de officier van justitie al rekening met de mogelijkheid dat de rechter zal oordelen dat de diefstal op een andere tijd is gepleegd (omstreeks 22 januari), of op een andere plaats is gepleegd (althans in de provincie Noord-Holland) of is gepleegd met een andere buit (althans rookwaren, althans enig goed). De officier van justitie probeert de tenlastelegging zodanig ruim te maken dat een vrijspraak wordt voorkomen.

Op de zitting onderzoekt de rechter de zaak op grond van de tenlastelegging. De rechter onderzoekt waar en wanneer de diefstal heeft plaatsgevonden, en ook of déze verdachte de diefstal heeft gepleegd. De officier van justitie draagt de bewijslast: hij moet bewijzen dat het strafbare feit zich heeft afgespeeld volgens de tenlastelegging.

Stel dat de verdachte op de zitting een kassabon meeneemt, waaruit blijkt dat hij direct vóór de diefstal eenzelfde pakje shag heeft gekocht in de tabakswinkel bij hem op de hoek. Bovendien verklaren zijn vrienden onder ede dat de verdachte alleen dit gekochte pakje shag bij zich had bij de aanhouding.

Indien de rechter aannemelijk acht dat het pakje shag inderdaad eigendom was van de verdachte, kan hij niet bewezen verklaren dat de shag geheel of ten dele toebehoorde aan winkelbedrijf Jansen althans aan een ander dan aan verdachte. Omdat dit onderdeel van de tenlastelegging onmisbaar is (je kunt niet iets stelen dat jouw eigendom is) volgt vrijspraak. Verdachte mag gaan zonder straf en loopt geen strafblad op.

Géén vrijspraken zijn de volgende uitspraken:

• Als de rechter concludeert dat de tenlastelegging zo ingewikkeld is of zoveel fouten bevat dat deze onbegrijpelijk is geworden, kan de dagvaarding nietig verklaard worden.
• Als het feit te lang geleden is gebeurd, kan het verjaard zijn. Als gevolg daarvan kan een openbare aanklager niet-ontvankelijk verklaard worden.
• Als er een rechtvaardigheidsgrond of strafuitsluitingsgrond wordt gevonden, kan het komen tot ontslag van alle rechtsvervolging. Dat kan voorkomen, als de verdachte het feit wel begaan heeft, maar dat het bijvoorbeeld uit zelfverdediging was, of door een waanvoorstelling.
• Als het feit niet strafbaar is, bijvoorbeeld omdat het feit nog niet verboden was toen het gebeurde, volgt wèl bewezenverklaring. De rechter spreekt dus niet vrij. Daarna wordt verdachte ontslagen van rechtsvervolging omdat het feit niet 'kwalificeerbaar' is. Dit betekent dat het bewezenverklaarde gedrag niet wordt verboden door enig artikel in een strafwet.