Vocalise
Een vocalise is een gedicht dat volledig berust op klankassociaties (Van Dale). De inhoud of betekenis van het gedicht is minder of niet belangrijk. Het gaat om een zangerig melodisch gedicht, waarin de woorden ‘zich loszingen van hun betekenissen’ (Buddingh'). De lezer die naar betekenis zoekt, raakt poëtisch op dwaalwegen. Woorden of letters worden immers gebruikt als muziekklanken. Het gegeven van taal als communicatiemiddel lijkt in zulke gedichten veraf. Maar het is ook niet echt muziek, want daarvoor zijn de taalklanken dan weer te beperkt.
De term is, naast het begrip cantilene, gebruikt door Jan Engelman voor zijn poésie pure, dat een veel overkoepelender en meer verspreide term is. Poésie pure vindt men terug bij o.a. Paul van Ostaijen, Herman Gorter, Jan Engelman, Lucebert, Jan G. Elburg en Jan Hanlo.
Vera Janacopoulos en En rade van Jan Engelman zijn beide voorbeelden van vocalises of cantilenes, waarvoor Jan Engelman zelf die termen gebruikte. Vera Janacopoulos is een lied op een Braziliaanse zangeres, waarvan de eerste strofe zekere bekendheid geniet.
-
-
- Ambrosia, wat vloeit mij aan?
- uw schedelveld is koeler maan
- en alle appels blozen
-
In de muziek wordt de term vocalise gebruikt voor een muziekstuk op één klinker of één lettergreep, bijvoorbeeld "la".
[bewerk] Bronnen
- Buddingh’, C.: Lexicon der poëzie, Amsterdam, De Arbeiderspers, 1977 tweede uitgebr. dr.
- Chamuleau, R.B.F.M. / Dautzenberg, J.A.: Nederlandse letterkunde 2. Overzicht van de Nederlandse letterkunde van de 19e en 20e eeuw. Utrecht, Het Spectrum (Reeks: Aula), 1991 eerste dr.
- Engelman, Jan: Tuin van eros. Amsterdam, Querido, 1956 twaalfde dr. (1932/1), 74 blz.
- Lodewick, H.J.M.F. e.a.: Literatuur: Geschiedenis en bloemlezing. Tweede deel: van omstreeks 1880 tot heden. Den Bosch, Malmberg, 1985 (34ste dr.).
- Minderaa, P.: Het vertalen van poëzie. In: Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, [www.dbnl.org]
- Warren, Hans / Molegraaf, Mario: Spiegel van de moderne Nederlandse en Vlaamse dichtkunst. Amsterdam, Balans, 2005.
- Van Dale, Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal, ed. 2005 (3 dln.)
