Stereoscopie
Stereoscopie is het maken en bekijken van een afbeelding met diepte met behulp van twee foto's (voor elk oog één).
Er is dus sprake van twee foto's. Maar die twee foto's worden samen één stereofoto genoemd.
Men spreekt ook wel van 3D of 3-D. Deze term wordt echter ook veel gebruikt voor de perspectivische weergave van computerspelletjes op een plat scherm, waarbij geen sprake is van stereo.
Inhoud |
[bewerk] Een foto maken
Het maken van stereofoto's wordt stereofotografie genoemd. Er moeten twee foto's worden gemaakt van een iets verschillend standpunt.
[bewerk] Basis
De eerste vraag is wat de afstand moet zijn tussen de twee standpunten, de basis. Het meest voor de hand ligt een basis van ongeveer 65 mm, dat komt overeen met de afstand tussen pupillen van de ogen. Hier wordt echter vaak van afgeweken.
Fotografeert men op een grote afstand, bijvoorbeeld uit een vliegtuig, dan kiest men een veel grotere basis. Dit heet hyperstereo, en het resultaat lijkt veel kleiner dan het in werkelijkheid is.
Maakt men een macrofoto, bijvoorbeeld van een bloem of insect, dan is een kleine basis aangewezen. Als regel stelt men dat de basis hoogstens 1/30 moet zijn van de kortste afstand, en dat vermeden moet worden dat er iets in beeld komt dat dichterbij is dan 30 keer de basis.
[bewerk] De opname
Een eenvoudige manier om stereofoto's te maken is met een enkele camera. Hiervoor is een statief nodig. Monteer een L-profiel op het statief en zet daar de camera tegenaan. Maak een foto. Schuif de camera 65 mm naar rechts en maak nog een foto.
Gebruik geen camera met ingebouwde flitser. Wilt u flitsen, gebruik dan een losse flitser die op het statief is gemonteerd, en die dus niet meebeweegt als de camera wordt verplaatst.
Pas op dat er geen bewegende objecten in beeld komen.
Mooier is het met een dubbele camera. U kunt twee camera's, liefst identieke, samen op een statief monteren en ze tegelijk afdrukken. Is niet gegarandeerd dat de camera's inderdaad tegelijk afgedrukt worden, dan is flitsen moeilijk. Digitale camera's kunnen elektronisch gesynchroniseerd worden.
En dan is er de echte stereocamera. Helaas zijn deze camera's niet gemakkelijk meer te verkrijgen. Analoge stereocamera's zijn tweedehands nog wel te vinden.
Hiernaast ziet u een camera die een knutselaar heeft gemaakt door twee toestellen samen te bouwen. Dit is zeer specialistisch werk. Rondom de objectieven zijn tandwielen gelijmd, en midden onder de objectieven bevindt zich een reeks tandwielen, zodat de objectieven gelijktijdig worden ingesteld.
[bewerk] Montage
Misschien het grootste probleem is de montage. De twee beeldjes moeten naast elkaar worden gemonteerd, op precies dezelfde hoogte, en ze mogen niet ten opzichte van elkaar verdraaid zijn. Vanouds gebruiken veel stereofotografen speciale diaraampjes (41 bij 101 mm) waarin twee dia's werden gemonteerd, en het is dan een heel gepriegel om het resultaat goed te krijgen. Andere fotografen maken gescheiden paren (twee gewone diaraampjes).
Montage is zelfs nodig als er een echte stereocamera is gebruikt. De beeldjes bevinden zich namelijk verwisseld op de film, zodat ze moeten worden losgeknipt.
Worden er digitale foto's gemaakt, dan is de montage al een stuk eenvoudiger. Er bestaan namelijk computerprogramma's (Cosima en Stereo Photo Maker) die het vrijwel automatisch doen.
[bewerk] Manieren om stereofoto's te bekijken
Als elk van beide beelden van de twee foto's door één oog wordt gezien, dan vertalen de hersenen dat in een beeld met diepte. Dit kan op verschillende manieren.
[bewerk] Parallel
De foto's worden naast elkaar gelegd en bekeken met een speciale kijker (een stereoscoop), die voorzien is van licht positieve lenzen waardoor de ogen niet meer hoeven te accommoderen en zich haast vanzelf parallel instellen. Het linkeroog ziet het linkerbeeld, het rechteroog het rechter en de hersenen vertalen de twee afzonderlijke beelden naar één beeld met diepte. Er zijn mensen die dit ook zonder kijker kunnen, dat is met enige oefening te leren. Omdat onder normale omstandigheden het scherpstellen van de ooglens gekoppeld is aan de oogstand (als de oogassen parallel staan kijken we normaliter in de verte, en als we naar een voorwerp dichtbij kijken staan de oogassen normaliter niet parallel) kan niet iedereen dit makkelijk leren. U kunt het proberen op de afbeelding aan het einde van dit artikel.
De afstand tussen de foto's moet gelijk zijn aan de afstand tussen de optische centra van de lenzen van de stereoscoop, liever nog iets minder. Is de afstand tussen de lenzen niet gelijk aan de oogafstand, dan moeten de lenzen groot genoeg zijn, zodat u door de randen van de lenzen kijkt.
Kijkt u zonder stereoscoop, met het blote oog, dan moet de afstand tussen de foto's niet meer zijn dan de oogafstand. Dat betekent een beperking van de breedte van de foto's. Staan de foto's te ver van elkaar, dan moet u met divergerende oogassen kijken, en dat lukt de meeste mensen niet.
[bewerk] Kruislings
De 'scheelkijk'- methode: lijkt op de parallelle methode met het blote oog, maar linker- en rechterplaatje worden verwisseld. Er zijn mensen die hun ogen zodanig kunnen richten dat ze met het linker oog naar het rechter-, en met het rechter oog naar het linkerplaatje kijken waardoor ze geen kijker nodig hebben. Het beeld lijkt dan veel kleiner dan bij parallel bekijken.
[bewerk] Anaglyf
De twee beelden worden afgedrukt in rood/groen of rood/cyaan (soms geel/blauw) en worden bekeken door een bril met kleurenfilters, waardoor het ene oog alleen het ene en het andere oog alleen het andere beeld kan waarnemen. Dit heet anaglyf. Hierbij is geen zinvolle kleurwaarneming van het beeld meer mogelijk; wel kunnen grote foto's worden bekeken omdat de beelden over elkaar kunnen worden geprojecteerd of afgedrukt.
Deze methode is zeer geschikt voor computer- en televisieschermen.
De bril moet gebruikt worden met rood links (net als in de Partij van de Arbeid en in de boordverlichting van schepen en vliegtuigen). Dit is een universele standaard.
[bewerk] Met polarisatie
Hierbij wordt gebruik gemaakt van het feit dat licht een trilling is, en dat het trilt in een bepaalde richting. Met polarisatiefilters worden de beelden gepolariseerd zodat het ene beeld trilt van linksboven naar rechtsonder, en het andere van rechtsboven naar linksonder. Het beeld wordt geprojecteerd op een scherm dat daarvoor geschikt is (een zilverscherm). De toeschouwers dragen een bril met polariserende glazen. Hierbij is het wel mogelijk kleurenfoto's te tonen en bovendien is het mogelijk naar grote geprojecteerde afbeeldingen te kijken omdat de beelden in de projectie gewoon over elkaar kunnen vallen. Het gebruikte projectiescherm moet een zilverscherm zijn, want dat verstoort de polarisatie niet. Dezelfde methode is ook mogelijk met computerschermen. Hiervoor kan een zogenaamde Cobox worden gebruikt. Het beeld hiervan is natuurlijk kleiner dan een geprojecteerd beeld.
[bewerk] Sluiterbril
Een zeer geavanceerde manier is het gebruik van een bril met sluiters van vloeibare kristallen in de glazen, die door een elektronische bediening om de beurt ondoorzichtig worden. De computer zorgt ervoor dat het linker- en rechterbeeld in hetzelfde tempo beurtelings worden getoond. Daarbij krijgt het oog achter het doorzichtige glas het bijbehorende beeld gepresenteerd.
[bewerk] Lenticulair
Bij deze methode is geen speciale bril of kijker benodigd. De diverse beelden worden geïnterlinieerd afgedrukt, waarna er een lenticulaire lens overheen wordt geplaatst. Hierdoor wordt de diepte zonder hulpmiddelen zichtbaar. Deze manier van weergeven wordt ook wel autostereoscopie genoemd en is bekend van de aloude ansichtkaarten met daaroverheen doorzichtig 'ribbeltjesplastic' (= de lenticulaire lens). Ook zijn er computermonitoren verkrijgbaar die de lenticulaire techniek gebruiken om stereobeelden weer te geven. Deze zijn echter sterk kijkhoekafhankelijk: wanneer een kijker zich uit het midden bevindt wordt het 3D-effect verstoord. Philips heeft in augustus 2006 een verbeterde monitor getoond waarbij, door middel van lenticulaire lenzen die in 9 in plaats van 2 richtingen beelden sturen, de kijkhoekonafhankelijkheid sterk vergroot is.
[bewerk] Gespiegeld
Bij de gespiegelde methode wordt een van beide plaatjes spiegelbeeldig afgebeeld of vertoond. Door een zakspiegeltje rechtop tussen de plaatjes te zetten, de neus tegen de rand van de spiegel te houden en met één oog via de spiegel naar de gespiegelde afbeelding te kijken en met het andere oog direct naar de niet gespiegelde afbeelding kan, met enig zoeken, een stereoafbeelding bekeken worden. Deze methode is geschikt voor gebruik in boeken, omdat de benodigde hulpmiddelen altijd wel aanwezig zijn.
Ook bij 3D-computergraphics kunnen de programma's vaak een dubbel resultaat berekenen, waardoor stereokijken mogelijk wordt. Van molecuulmodellen kunnen op deze manier afbeeldingen worden gemaakt die een zeer goed ruimtelijk inzicht geven.
[bewerk] Stereokaarten
Rond 1900 zijn er veel zogenaamde stereokaarten gemaakt. Deze werden bekeken met een stereokijker waar lenzen inzaten.
[bewerk] Externe links
- http://www.stereofotografie.nl/ Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie
- http://www.stereoscopy.com/ Meest informatieve en zeer actuele stereo website (in engels)met vele gratis downloads waaronder het automatische inraamprogramma Stereo Photo Maker
- http://www.isu3d.org/ Website van de International Stereoscopic Union (in engels)
- http://www.viewmaster.nl/ Viewmaster
- http://www.3d-info.com/ Informatie over stereofotografie (analoog en digitaal) met verdere links
- Stereobeelden bij usenet-replayer.com Stereobeelden die op Usenet gepubliceerd zijn.
- http://anabuilder.free.fr/welcomeNL.html Anabuilder freeware voor het bewerken van stereobeelden
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Stereoscopy van Wikimedia Commons. |
