Stede Broek
Stede Broek of stede Broek is een stad in de gemeenten Stede Broec en Drechterland in de provincie Noord-Holland. De stad is formeel alleen een stad in die zin, dat de plaats stadsrechten gekregen heeft.
De plaatsen die de stad vormen liggen tegenwoordig in twee gemeenten, Hoogkarspel in de gemeente Drechterland en Bovenkarspel, Grootebroek, Lutjebroek en Horn in de gemeente Stede Broec. Die laatste gemeentenaam is een verwijzing naar de oude stad. Omdat de stad bestaat uit diverse dorpen wordt het daarom ook wel een dorpenstad genoemd.
Geschiedenis
In 1364 werden Grootebroek en Bovenkarspel tot een 'stad' met stadsrechten samengevoegd, met de naam stede Broek, al werd het eerst ingeschreven als Grootebroek, iets later hersteld naar Broek. Daarom wordt soms ook gesproken van de stede Grootebroek. In diverse documenten over de eeuwen heen duikt die naam ook op, naast stede Broek en Stede Broek. Grootebroek was bij het ontstaan van de stad ook een grotere plaats dan Bovenkarspel.
In 1402 kwamen ook Lutjebroek en Horn bij de stad, een jaar later volgde ook Hoogkarspel. Sindsdien wordt ook wel de volle naam, Stede Broek, gebruikt. Nog veel later was er ook korte periode, tussen 1786 en circa 1800, dat het dorp Andijk tot de stad werd gerekend. Andijk viel al langer formeel onder het gezag van de stad maar behoorde niet tot de stad zelf. In 1811 werd Andijk ingedeeld bij de gemeente Wervershoof en in 1812 werd het een zelfstandige gemeente.
Uit documenten blijkt dat Broek als een echte stad werd behandeld, ondanks dat enkele in het oog springende kenmerken ontbraken: zij bezat geen stadsmuren, kon niet als één woonkern worden beschouwd en was uitgesproken agrarisch van karakter.
In 1807 verloor de stad haar stadsrechten, zij het dat dit nooit echt bekrachtigd is geweest, maar de stad werd toen wel in gemeentelijke zin uit elkaar gehaald en verloor langzaam in functioneel opzicht haar betekenis. Er wordt algemeen van uitgegaan dat na 1811 de stad niet meer functioneerde als plaats met stadsrechten en dat het sinds 1825 niet meer officieel uitgedragen na diverse onderlinge meningverschilen. In de Tweede Wereldoorlog kreeg Stede Broek weer stadsrechten. In 1979 voegden de gemeenten Grootebroek en Bovenkarspel zich samen onder de huidige gemeente naam, Stede Broec, een verwijzing naar de stad.
De stad mag dan niet meer officieel uitgedragen worden, maar de stadsrechten werden wel gebruikt (als soort van versneller) bij het omzetten van het bestemmingplan van het grondgebied in zowel vanaf 1970 als in 1994 zodat de plaatsen van de stad flink konden worden uitgebreid om de groei van bewoners uit de Randstad aan te kunnen. Zo werden Hoogkarspel, Grootebroek en Bovenkarspel beduidend groter. Vanaf 1970 was er sprake van tussenstation. Het gebied van de toen nog drie gemeenten (Hoogkarspel, Grootebroek en Bovenkarsel) bleef een groengemeente maar er mocht beduidend meer gebouwd worden dan in de meeste buurgemeentes en bepaalde stukken grond konden sneller omgezet worden van groen/agrarische naar bouwgrond dan daarvoor. In 1994 werd Stede Broek alsnog versneld als een echte groeikern aangeduid toen de groei serieus hoger bleek uit te vallen dan wat toegestaan was.
De haven
De haven Broekerhaven is ontstaan toen Stede Broek in 1415 toestemming kreeg een haven te bouwen in het zuidelijke achterland van de stad. Het duurde echter tot 1449 tot er daadwerkelijk gestart kon worden met de aanleg van de haven. De reden was dat de naastgelegen stad Enkhuizen faliekant tegen de aanleg was. Wat de zaak nog erger maakte was dat in de de Hoekse en Kabeljauwse Twisten Stede Broek voor Jacoba van Beieren was en Enkhuizen voor Filips van Bourgondië.
Dit leidde tot een aantal confrontaties tussen de twee steden. De bekendste en grootste was die van 1425, toen Hoekse soldaten verborgen zaten in de Broekerse hooischuiten en zo het Kabeljauwse Enkhuizen probeerde binnen te komen. Maar helaas voor hen werden ze ontdekt en verjaagd, wat niet betekende dat Stede Broek plotseling ophield met het steunen van de Hoeksen.
Stede Broek verloor de stadsrechten nadat de Hoekse en Kabeljauwse Twisten in het voordeel van Philips waren beslecht, waardoor er ook geen haven zou kunnen komen. Stede Broek kreeg ook een zware boete opgelegd. Maar nadat de stad steun- en aanhankelijkheidsbetuigingen deed aan Philips kreeg ze in 1436 de stadsrechten weer terug en werd het plan tot de bouw van de haven weer van de plank gehaald. In 1448 keurde men dat goed en zo begon men op 30 juli 1449 met het doorgraven van de zeedijk om de haven aan te leggen.
Bij de haven groeide naast de gewone bedrijvigheid ook een woonkern, die dezelfde naam kreeg als de haven. Lange tijd werd het als zelfstandige kern beschouwd en de woonkern viel ook buiten de stad. Bij het uit elkaar vallen van de stad in diverse gemeenten in 1807 werd Broekerhaven onderdeel van de gemeente Bovenkarspel en zelfs van het dorp Bovenkarspel.
|
|
 |
|---|---|
| Steden: Hem · Schellinkhout · Stede Broek · Westwoud | |
| Dorpen/Gehuchten: Blokdijk · De Buurt · Hoogkarspel · Oosterblokker · Oosterleek · Venhuizen · Wijdenes | |
| Buurtschappen: De Bangert (klein deels) · De Hout · De Weed · Binnenwijzend · Kraaienburg · Leekerweg · Oostergouw · Oosterwijzend · Oudijk · Tersluis · Westerbuurt · Westerwijzend · Wijmers · Zittend | |
