School van Milete
Met de School van Milete of de Mileziërs wordt verwezen naar een aantal filosofen die in de 6e eeuw voor Christus actief waren in de Griekse stadsstaat Milete. Milete was een bloeiende handelsstad aan de westkust van Klein-Azië. Hier kwamen de grote karavaanwegen uit het oosten bij elkaar, en werden de waren naar Griekenland verscheept. Langs deze karavaanwegen bereikten ook veel Aziatische verworvenheden het westen: astronomie, kalender, muntstelsel, gewichten, en misschien ook het schrift. Rassen, talen en godsdiensten krioelden in de stad door elkaar.
De Mileziërs zijn de vroegste Westerse filosofen van wie ideeën zijn overgeleverd. Die berichten zijn echter zo fragmentarisch dat men omtrent de precieze inhoud van hun respectievelijke filosofieën grotendeels in het duister tast. Onze kennis van de Mileziërs is vooral gebaseerd op hetgeen Aristoteles over hen beweerde. De anekdotes over hun leven zijn meestal via Diogenes Laërtius overgeleverd.
Een gemeenschappelijk kenmerk van de Mileziërs is dat ze op zoek waren naar een arche: een oerstof die aan de basis zou liggen van het complete heelal. Of we ons hierbij moeten voorstellen dat alles nog steeds uit deze oerstof bestaat, of dat daarentegen de wereld zoals wij die kennen uit deze oerstof is voortgekomen is onbekend.
Inhoud |
[bewerk] Thales
Milete was een bloeiende handelsstad in Klein-Azië. Een beroemde inwoner van de stad heette Thales. Van hem wordt beweerd dat hij al in staat was een zonsverduistering te voorspellen; waarschijnlijk die van 585 voor Christus. Mogelijk heeft hij zijn kennis over sterrenkunde opgedaan tijdens een reis naar Babylon.
Volgens de -Griekse- overlevering is hij ook in Egypte geweest, in een tijd dat de Egyptenaren niet meer in staat waren de hoogte van hun piramides te berekenen, en zou hij hun dat geleerd hebben door van de schaduw gebruik te maken. Het is niet ondenkbaar dat hij dat van hén geleerd heeft.
Thales moet ook in staat geweest zijn vanaf de kust de afstand tot een schip te berekenen door de afstand tussen twee punten op te meten, en de hoek waaronder het schip vanaf die punten gezien werd.
Hij was de eerste filosoof waarvan we weten dat hij een uitspraak deed over de oerstof: naar de mening van Thales was dat het water. Aristoteles vertelt van hem ook dat hij dacht dat de aarde op water dreef, en dat een magneet bezield was omdat het ijzer aantrok.
[bewerk] Anaximandros
Een nog belangrijker filosoof uit de school van Milete was Anaximandros. Hij leefde eveneens in de zesde eeuw voor Christus. De ene elementaire substantie, waaruit alles was ontstaan, was bij hem niet het water, en ook niet een andere stof die we kennen. Deze oersubstantie was oneindig, eeuwig en tijdloos; daaruit kwamen warm en koud, vochtig en droog, en alle andere tegenstellingen tevoorschijn; hij 'omvatte álle werelden'. -Anaximandros was van mening dat onze wereld er slechts één was uit vele.- De verschillende stoffen die wij kennen zijn uit deze elementaire substantie ontstaan.
Hij maakt hier een opmerking over, die voor ons raadselachtig klinkt: "In de vorm, waarin de dingen opkomen, vergaan zij ook weer, gelijk is verordineerd, want zij geven elkander satisfactie en vergoeding voor het begane onrecht, overeenkomstig de orde van de tijd."
Hier klinkt iets door van het grote belang dat de Grieken hechtten aan 'gerechtigheid', aan evenwicht. De grootste zonde van de mens is zijn 'hubris', zijn overmoed. Denk bijvoorbeeld aan Oedipus, die zijn vader doodt en slaapt met zijn moeder.
Anaximandros bedoelt wellicht dit: Elk element (vuur, aarde, water) is er steeds op uit zijn gebied uit te breiden. Toch wordt, volgens een soort natuurwet, het evenwicht telkens hersteld. Het vuur grijpt eerst om zich heen, maar gaat dan over in as (=aarde). Zo blijven de totale hoeveelheden vuur, aarde en water op de aarde constant. Je zou hierin een eerste aanzet kunnen zien tot de wetten van behoud van massa en van energie.
De wereld is ontstaan in de loop van een eeuwigdurende beweging. De werelden zijn niet geschapen, maar zijn ontstaan door evolutie.
De aarde, die vrij in de ruimte zweeft, verkeerde eerst in vloeibare toestand. De aarde werd droger doordat er water in de zon verdampte. Uit dit verdampende water werden vissen geboren. De andere dieren -ook de mens!- ontstonden uit de vissen. Uit het feit dat de mens een zo lange jeugd heeft en zo lang onbeholpen is kun je afleiden dat hij zo oorspronkelijk niet is ontstaan; hij moet dus uit dieren van een ander soort zijn voortgekomen.
Van Anaximandros wordt verteld dat hij de eerste was die een kaart maakte. Hij meende dat de aarde een cilindervorm had. Sommigen zeggen dat hij van mening was dat de zon net zo groot was als de aarde; volgens anderen beweerde hij dat de zon zeven keer, of zelfs achtentwintig keer zo groot was als de aarde.
Hij probeerde ook als eerste de beweging van de hemellichamen natuurkundig te verklaren. Oorspronkelijk was de aarde omgeven door een schil van vuur. Deze spatte uit elkaar en ging over in de hemellichamen die, vuur uitstralend, om de aarde wentelen.
[bewerk] Anaximenes
De derde filosoof uit Milete, die eveneens in de vijfde eeuw voor Christus leefde, was Anaximenes. Hij bracht alle verschillen tussen substanties terug tot een verschil in concentratie van één element: lucht. Het vuur was verdunde lucht; bij verdichting hiervan ontstond eerst water, bij verdere verdichting aarde, en tenslotte steen. Ook de ziel bestond uit lucht.
De aarde was plat en rond als een tafel. "Precies zoals onze ziel, die uit lucht bestaat, ons bijeenhoudt, zo omvatten de adem en de lucht de gehele wereld." Je zou hieruit af kunnen leiden dat hij van mening was dat ook de wereld adem haalde. Als dat waar is zou de Gaia-theorie van J.E.Lovelock niet écht "A new look at life on Earth" zijn.
Ook Anaximenes was van mening dat de werelden vergaan en dat er daarna weer nieuwe ontstaan.
Alle drie deze Milesiërs proberen het Zijnde te verklaren uit een stoffelijk oerbeginsel. Zij waren de eersten die probeerden deze vraag zonder vooringenomenheid zuiver natuurwetenschappelijk te beantwoorden.
We kunnen hun moed bewonderen om de gigantische verscheidenheid van alles wat de mens omgeeft tot één beginsel te herleiden.
| Bron(nen): |
|
