Rouw

Rouw (van Germ. hrouwen, verwant met Eng. sorrow en Sanskrit karuna) ontstaat als reactie op het verlies van iemand die een grote betekenis had in het leven van de nabestaande. De pijn van dat gemis is de ‘prijs’ die men betaalt voor de band met de overledene. Rouwenden moeten hun leven opnieuw afstemmen, de geliefde persoon is immers voorgoed weg. Rouwen is om die reden een proces van aanpassen. Hoe lang het rouwproces duurt, is voor iedereen verschillend.

Iedereen maakt ingrijpende verliezen mee: niet alleen door de dood maar ook door het leven. Verlies van het werk, van een huwelijk, van vriendschap, van gezondheid zijn voorbeelden van betekenisvolle verliezen. Ook de verliezen die wij ervaren door de natuurlijke loop van het leven, zoals wanneer de kinderen het ouderlijk huis verlaten of bij het afsluiten van het arbeidzame leven, kunnen ingrijpend zijn. Eén van de ingrijpendste verliezen waarvoor een mens zich geplaatst ziet is het verlies van een dierbare door overlijden.

[bewerk] Rouw-rituelen

De Romeinen lieten tijdens de rouw hun baard staan. In India is dit nog steeds het geval. Dit wordt samen met het hoofdhaar na 13 dagen bij de laatse riten voor de overledene afgeschoren. Moslims rouwen 40 dagen.

[bewerk] De rouwtaken

Hoewel iedereen op een andere manier rouwt en er dus geen draaiboek of recept voor te geven is, heeft elk rouwproces een begin, een midden en een einde. De Amerikaanse rouwdeskundige William Worden heeft in 1992 vier rouwtaken onderscheiden. Dit takenmodel is zeer bruikbaar omdat het niet zozeer uitspraken over het proces van verliesverwerken doet maar de taken benadrukt die verricht moeten worden. De ervaring leert dat de taken gedurende het hele proces door elkaar kunnen lopen.

Taak 1 - Het aanvaarden van de realiteit van het verlies

De realiteit van het overlijden dringt geleidelijk door. Men ‘weet’ dat de dierbare is overleden, maar beseft het op een ander niveau nog niet. In de regel vraagt deze taak bij een niet-verwacht overlijden meer tijd. Besef van de onomkeerbaarheid is nodig om de pijn van het gemis te kunnen voelen. Een aspect van de aanvaarding is het innerlijk weten dat hereniging in dit leven niet meer mogelijk is.

Taak 2 - Het doorleven van de pijn en het verdriet

Volgens Worden is het noodzakelijk om de pijn te voelen en er niet voor weg te lopen. ‘Het is onmogelijk om iemand te verliezen van wie je veel hebt gehouden en geen pijn te voelen.’ Andere wetenschappers nuanceren dit: in sommige gevallen, bijvoorbeeld bij het overlijden van een ouder op zeer hoge leeftijd kan dit ook met weinig verdriet gepaard gaan. Er hoeft dan ook niet altijd sprake te zijn van veel verdriet of pijn.

Taak 3 - Het aanpassen aan een nieuw leven waarin de overledene niet meer aanwezig is

De rouwende moet zich als het ware leren instellen op alle veranderingen. De overledene had wellicht veel betekenissen en functies voor de ander. Hij of zij was een kameraad, een seksuele partner, iemand die het huishouden organiseerde of iemand die misschien het initiatief nam in het contact met anderen. Dit vraagt aanpassing en soms nieuwe vaardigheden. De sociale omgeving reageert anders op een paar dan op een alleenstaande. Een ouder is na de dood van een enig kind voor de maatschappij geen vader of moeder meer. Het gaat hier dus niet alleen om veranderingen in het dagelijks leven maar ook om veranderingen in de wijze waarop de maatschappij naar de nabestaande en de nabestaande naar zichzelf kijkt.

Taak 4 - De overledene emotioneel een plaats geven en het oppakken van de draad van het leven

Vroeger dacht men dat een voorwaarde voor een goede verliesverwerking zou zijn dat de band met de overledene werd doorgesneden. Tegenwoordig wordt daar anders over gedacht. De relatie met de overledene blijft bestaan, maar de overledene krijgt wel een andere plaats, wordt herinnering. De emotionele energie kan hierna geïnvesteerd worden in andere dingen of in een andere relatie.

[bewerk] Duur rouwproces

Het is moeilijk te zeggen op welk moment een verlies verwerkt is. Mensen hebben meer of minder tijd nodig. Er bestaan geen regels hoe iemand die gemoedstoestand bereikt. Soms gaat de pijn nooit helemaal over terwijl het leven wel weer als zinvol wordt ervaren. Het is heel normaal om af en toe weer verdriet te hebben als daar aanleiding voor is. Dat hoort er gewoon bij.

[bewerk] Rouwreacties en gevoelens

Het takenmodel van William Worden zegt niets over de reacties en gevoelens die de rouwende ervaart. Rouw dringt door tot in alle gebieden van het leven. Het kan niet ‘afgelegd’ worden, niet voor even dus ook niet voor het werk.

Emotionele reacties en gevoelens In het begin kan de rouwende door heftige emoties overvallen worden en gevoelens ervaren die hij niet van zichzelf kent. Het zelfbeeld en de relaties met anderen kunnen erdoor beïnvloed worden. Dit alles kan beangstigend zijn. Rouw is niet alleen verdriet en somberheid. Rouw betekent meestal een scala aan gevoelens. Angst, agressie, schuld, verwarring kunnen voorkomen maar ook positieve gevoelens zoals opluchting en tevredenheid over de uiteindelijke gang van zaken rond het levenseinde kunnen een rol spelen.

Lichamelijke reacties Naast emotionele reacties kan ook het lichaam heftig reageren op het overlijden en op de veranderingen. Ook deze lichamelijke reacties zijn van persoon tot persoon verschillend. Spanningsklachten van de spieren kunnen last veroorzaken. Ook kan het zijn dat mensen veel meer of juist minder eten of drinken dan normaal. Het komt voor dat de eetlust verdwijnt. Daarnaast komt vermindering van het concentratievermogen veelvuldig voor. Rouw is emotionele arbeid. Iemand in rouw kan zich continu lichamelijk vermoeid voelen of lusteloos. Slapeloosheid of overactief gedrag kan hierbij eveneens een rol spelen.

Veranderde behoeften Door het verdriet veranderen soms tijdelijk de interesses en behoeften. Verminderde seksuele belangstelling en verminderde potentie kunnen optreden. Voor sommigen vermeerdert juist de seksuele behoefte of de behoefte aan intimiteit. Partners kunnen in deze moeilijke periode een verschillende seksualiteitsbeleving ervaren. Het is niet altijd makkelijk een balans te vinden in het ervaren van de pijn en het zoeken naar afleiding. Vooral mensen die in het dagelijks leven weinig sociale contacten hebben maar ook mensen die veel uren moeten werken zullen moeite hiermee hebben. Een gouden regel in het rouwproces is proberen ruimte te geven aan de gevoelens zoals en zolang ze zich voordoen.^[1]