Pelagius (monnik)
Pelagius was waarschijnlijk een Britse monnik die leefde in de vijfde eeuw na Christus. Vermoedelijk is hij gestorven na 418. Sommigen veronderstellen dat hij geleefd heeft van ongeveer 360 tot 435. Pelagius wordt vooral in verband gebracht met het concept van de erfzonde, meer bepaald het ontkennen daarvan, en stond hierin lijnrecht tegenover zijn tijdgenoot Augustinus.
Pelagius, die beschouwd werd als één van de grootste intellectuelen van zijn tijd, was van mening dat er niet zoiets bestond als de erfzonde; kinderen waren volgens hem bij hun geboorte even onschuldig als Adam in het Paradijs, en het leven van een deugdzaam leven was dan ook voldoende om verlost te blijven van de zonde: het goede zou uiteindelijk beloond worden en het kwade gestraft. Het leiden van een deugdzaam leven zou uiteindelijk verlossing geven, en Jezus Christus kon als voorbeeld gesteld worden van hoe zo'n deugdzaam leven geleid moest worden. Bovendien stelde Pelagius dat de wet van Mozes een even goede leidraad was als het evangelie, aangezien hij de dood van Christus interpreteerde als zijnde slechts een tegenwicht voor de verdrijving van Adam uit het paradijs. Pelagius was in zijn denken sterk beïnvloed door de Griekse school van het stoïcisme. Hij baseerde zijn doctrine naar eigen zeggen echter wel op de bijbel.
Pelagius is in zijn tijd bestreden door Augustinus, die het concept van de erfzonde uiterst serieus nam. Deze leerde dat verlossing voluit genade is, en dat het gehoorzamen aan Gods opdracht juist een resultaat is van die genade, in plaats van andersom. De goede werken 'an sich' zouden volgens Augustinus echter geen verlossing opleveren. Augustinus beschreef Pelagius aanvankelijk als een "heilig man", maar zou daar later op zijn teruggekomen.
Er wordt wel gezegd dat Pelagius met zijn ideeën de individuele mens op deze manier veel vrijheid toekende, en verantwoordelijkheid voor de eigen daden. Pelagius zou hiermee tevens verwoord hebben wat vele gewone gelovigen dachten. De Kerk dwong Pelagius er echter toe om zijn inzichten officieel te herroepen. Er was ook een belangrijke politieke component in heel deze affaire: de toenmalige keizer Honorius die in Ravenna verbleef, koos de kant van Augustinus en zijn aanhangers, net omdat hier de vrijheid van de mens in het geding was. Zo werden in 418 alle Pelagianen uit Italië verbannen. Tot driemaal toe zou dat gebeuren.
Uiteindelijk werd het Pelagianisme op het derde Oecumenische Concilie van Efeze (431) als ketterij veroordeeld. Toch leefde de ideeën van Pelagius lange tijd voort. Zonder zich expliciet op hem te beroemen, kwamen ook anderen (zoals Siger van Brabant, een tijdgenoot van Thomas van Aquino) op deze ideeën.
