Onteigening

Onteigening houdt in dat grond verplicht moet worden verkocht aan de overheid.

[bewerk] Onteigening in Nederland

Als grond wordt onteigend, wordt alles wat daar vast op staat eigendom van de overheid. Onteigening kan alleen plaatsvinden nadat het voorstel voldoet aan een aantal criteria, waaronder:

algemeen belang: het algemeen belang moet aantoonbaar gediend worden door de onteigening, en het betreffende belang kan niet op een andere manier gerealiseerd worden
minnelijke schikking: de gemeente kan alleen een verzoek tot onteigening indienen als men eerst aantoonbaar heeft geprobeerd het stuk grond op de normale manier te verkrijgen (via minnelijke schikking, de grond van de huidige eigenaar overkopen dus)
het recht op zelfrealisatie: als de eigenaar van de grond aannemelijk kan maken dat hij de nieuwe, door de overheid gewenste bestemming zelf wil en kan realiseren wordt de grond niet onteigend. Als zijn plannen echter te veel afwijken van hetgeen de overheid wil, kan die de rechter toch vragen om te onteigenen.

Grond kan worden onteigend in verschillende situaties. De meest voorkomende zijn:

voor de aanleg van infrastructurele werken als wegen, bruggen, spoorwegen en waterwegen
voor ruimtelijke ontwikkeling en volkshuisvesting. Daarmee worden nieuwe woningen, kantoren en openbare voorzieningen bedoeld.

Als wordt besloten tot onteigening moet de de voormalige eigenaar een goede schadeloosstelling ontvangen. De eigenaar mag door onteigening niet achteruit gaan in inkomen of vermogenspositie. De overheid moet op zijn minst een bestemmingsplan voor het beoogde gebied of een concreet bouwplan klaar hebben.

Als een eigenaar het niet eens is met de onteigeningsplannen zal de gemeente (of andere overheid) eerst proberen met de eigenaar tot een oplossing te komen in de vorm van een schadevergoeding voor de grond en de kosten. Lukt dat niet, dan start de gemeente de onteigeningsprocedure. Die bestaat uit een administratieve procedure en een gerechtelijke procedure. Gedurende de administratieve procedure stelt de gemeente het onteigeningsplan officieel vast. Zolang het plan ter inzage ligt, kan de eigenaar bezwaren bij de gemeenteraad kenbaar maken. Is de gemeenteraad akkoord, dan moet het plan nog door de Kroon worden goedgekeurd. Ook daar kan de eigenaar opnieuw zijn zaak bepleiten.

Na de administratieve volgt de gerechtelijke procedure bij de rechtbank. Als de rechter op verzoek van de gemeente een onteigeningsvonnis uitspreekt, bekrachtigt hij in feite alleen de administratieve onteigeningsbeslissing en wordt de grond daadwerkelijk onteigend. De rechter stelt dan de vergoeding vast die de gemeente aan de eigenaar moet betalen. Tegen het vonnis van de rechter is in Nederland beroep mogelijk bij de Hoge Raad.

De schadeloosstelling wordt altijd bepaald in geld. De overheid kan de eigenaar eventueel vervangende grond aanbieden. De schadeloosstelling is in ieder geval zo groot als de waarde van het bezit. Daarnaast bestaat een vergoeding voor waardevermindering van ander bezit en voor bijkomende kosten als verhuiskosten en inkomensschade.

Onteigening vindt altijd plaats op basis van het gehele bezit. In steden is echter steeds vaker alleen een gedeelte hiervan noodzakelijk. Bij aanleg van een tunnel kan bijvoorbeeld alleen de kelder van een gebouw nodig zijn. Op dit moment (2003) onderzoekt een werkgroep vanuit diverse ministeries hoe de onteigeningsprocedure aangepast kan worden. Daarbij wordt ook gezocht naar wijze waarop de overheid ondergronds zou kunnen onteigenen.

[bewerk] Onteigening in België

In België verloopt de onteigeningsprocedure min of meer gelijkaardig: de overheid beslist tot onteigening (meestal een ministerieel besluit). Tegen de administratieve beslissing tot onteigening kan een annulatieberoep ingesteld worden bij de Raad van State. De gerechtelijke procedure begint in België bij de vrederechter: die dient de onteigeningsvergoeding te bepalen. Hij kan zich niet over de opportuniteit van de onteigening zelf uitspreken, want daarover beslist de politieke overheid.

In België is na het vonnis van de vrederechter herziening van de vergoeding mogelijk, die moet aangevraagd worden bij de rechtbank van eerste aanleg.