Hendrik van Veldeke

Hendrik van Veldeke, geboren in de Veldekemolen te Spalbeek, deelgemeente van het Belgische Hasselt, is de eerste schrijver van de Lage Landen die we bij naam kennen. Hij schreef in het Middelnederlands, ook Diets genoemd. Noch zijn geboorte-, noch zijn sterfjaar zijn met zekerheid bekend. Vermeld wordt wel dat hij in 1128 zou zijn geboren, maar ook 1140 wordt genoemd. Sterfjaren die we tegenkomen, variëren van ca. 1190 tot 1210; hoe dat ook zij, volgens de Duitse auteur Wolfram von Eschenbach was hij te vroeg gestorven.

Veldeke verbleef aan het hof van de Duitse keizers en werkte onder meer in opdracht van de Loonse gravin Agnes van Metz. Van Veldeke heeft grote invloed gehad op de ontwikkeling van de literatuur in Duitsland in de twaalfde eeuw en daarna. Hij had een heel zuivere vers- en rijmtechniek.

Naar Van Veldeke is in Maastricht een plein genoemd, waar ook, zoals in Hasselt, zijn standbeeld staat. De provinciale vereniging die zich bezighoudt met Limburgse volkscultuur en speciaal de Limburgse taal, heet naar hem Veldeke.

In 2005 werd hij voorgedragen als één van de kansmakers op de titel De Grootste Belg, maar hij haalde ten slotte de nominatielijst niet; hij bleef steken op een 376e plaats.

[bewerk] Werk

[bewerk] Leven van Sint Servaes

In Maastricht schreef Veldeke rond 1170 zijn eerste werk, het Leven van Sint Servaes — over Servatius van Maastricht, de beschermheilige van die stad. Helemaal juist is de titel niet". Zoals vele heiligenlevens, zou men het beter kunnen aanduiden als "Leven en Werk": het eerste gedeelte is inderdaad een levensbeschrijving, het tweede echter behandelt de wonderen door Servaes verricht, en de hem te beurt gevallen verering.

Erg realistisch is het verhaal niet, en het volgt vele conventies van de Middeleeuwen: Servaes is een Griek die naar Lotharingen trekt, een heilige uit de 4e eeuw met middeleeuwse karaktertrekken, een heilige bovendien die tegelijkertijd een vechtjas was en zelfs Atilla de Hun zou hebben getrotseerd.

[bewerk] Eneïde

Zijn belangrijkste werk is de Eneïde, die hij baseerde op een Frans werk dat weer terugging op Vergilius' Aeneis. Hij schreef het rond 1175 aan het hof van Kleef, waarheen hij door de vorsten was uitgenodigd. Margaretha van Kleef kreeg het nog onvoltooide werk als eerste te lezen, waarop een harer familieleden het stal. Pas vele jaren later heeft Veldeke het kunnen voltooien, maar we bezitten de tekst niet meer. Van dit geschrift is slechts de Middelhoogduitse vertaling overgeleverd.

[bewerk] Lyriek

Aan de adellijke hoven werd hij ook gewaardeerd om de hoofse minnepoëzie die hij schreef. Daarvan zijn een dertigtal gedichten bewaard gebleven. Ze zijn geschreven in de geest van de Provençaalse troubadours, en zijn ook wel met het werk van die dichter/zangers vergeleken, om er slechts bekaaid van af te komen. Maar zo'n vergelijking doet de verzen van Veldeke onrecht. De krans bestaat uit korte gedichten, vaak humoristisch of zelfs ironisch. De dichter speelt met klanken die telkens weerkeren, en hij zet het rijm naar zijn hand: één achtregelig vers heeft zelfs zesmaal dezelfde rijmklank. Hij varieert met de versmaat, zodat de elkaar afwisselende gedichten aandoen als de, metrisch verschillende, delen van een concert. In één gedicht, dat veertien regels telt, komt zelfs in iedere regel het woord minne(n) voor.
De middeleeuwse conventie van de natuurlyriek is hier volop aanwezig, en die natuur wordt soms beschreven om de uitgedrukte gevoelens (vaak liefde) te onderstrepen, soms echter is er juist een versterkende contrastwerking:

Het hebben de kalde nechte gedaan,
Dat die louvere ane der linden
Winterlijke vale staan.
Der minnen hadde ich goeden waan
Ende weit es noe ein live inde,
Dat 't mich ten besten zal ergaan,
Da ich die minne goede vinde,
ende ich mich here al onderwinde.

("Dit hebben de koude nachten gedaan: dat de bladeren aan de linden winterachtig geel staan.
Inzake liefde had ik goede hoop, en nu weet ik het (voorzie ik met zekerheid) een goed einde:
dat het mij ten beste zal vergaan, waar ik de goede liefde vind, en ik mij voor haar geheel inspan.")