De schilderijententoonstelling
Schilderijen van een tentoonstelling (Картинки с Выставкиv, meestal kortweg de Schilderijententoonstelling) is een muziekstuk van de Russische componist Modest Moessorgski (1839-1881).
Moessorgski schreef het werk, bestaande uit 16 stukken voor piano, naar aanleiding van een bezoek op 23 juni 1874 aan een tentoonstelling van het werk van Victor Hartmann, door zijn vrienden ingericht ter nagedachtenis aan diens overlijden in 1873. Moessorgski was goed bevriend geweest met Hartmann, met de groep van vrienden hadden ze gestreefd naar een pure Russische kunst, een kunst zonder Westerse invloeden.
Van de 15 delen hebben er 10 betrekking op de schilderijen. De delen zijn (met de tussendelen cursief):
- Promenade
de tussenwandelingen tussen de stukken zijn gebaseerd op een Russisch thema, in modo russico. - Gnomus
een kreupele gnoom die grotesk loopt. - Promenade
- Il vecchio castello
Een oud kasteel waar 's nachts een minstreel een Russisch lied zingt. - Promenade
- Tuillerieën
de geluiden van de spelende kinderen in de tuinen klinken in de muziek door. - Bydlo
het thema is hier de draaiende wielen van de Poolse ossenwagen. - Promenade
- Ballet van de kuikens in de dop
een van de meest opvallende stukken, het kuikenballet, hier hoor je de kuikens een ballet uitvoeren. - Samuel Goldenberg en Schmuyle
een ruzie tussen de rijke jood met de arme jood - Limoges, het marktplein
in dit stuk zijn de ruziënde marktvrouwen te horen. - Catacombae (Sepulcrum Romanum)
de catacomben van Parijs worden verkend met een lamp - Cum mortus in lingua mortua
de doden, de skeletten worden aangesproken met de lingua mortua, met de dode taal. - De hut op kippenpoten (Baba Yaga)
de hut van Baba Yaga is een Russisch sprookje over een heks die in een hut op kippenpoten woont en die kinderen lokt om die op te eten. - De grote poort van Kiev
De poort die Hartmann had getekend voor een wedstrijd, als deze echter gebouwd zou worden, zou hij meteen verzakken.
Het stuk leek voorbestemd om omgewerkt te worden tot een symfonie, maar Mussorgski kan dat zelf niet meer uitvoeren. Er worden een aantal pogingen hiertoe ondernomen, onder meer door Nikolai Rimski-Korsakov en Alexander Glazoenov, maar dezen slaagden er niet in het eigene van Mussorgski te bewaren. Het is uiteindelijk Maurice Ravel die in 1929 in opdracht van de dirigent Serge Koussevitsky een orkestratie van het werk schreef die wel zou overleven. Deze orkestratie is bekender geworden dan het originele pianowerk.
In 1972 maakte de rockband Emerson, Lake & Palmer een bewerking onder de naam Pictures at an Exhibition.
Van Nederlandse bodem is een bewerking voor slagwerk, piano, celesta en harp van Henk de Vlieger.
De tien schilderijen van Hartmann zijn verloren gegaan.
