Bloedgroep
Een bloedgroep is bepaald door het al dan niet aanwezig zijn van bepaalde moleculen ('factoren') op de buitenkant van het celmembraan van de rode bloedcellen. Bloedgroepen zijn van groot belang bij een bloedtransfusie.
Tegen zulke macromoleculen die als antigeen fungeren kan het lichaam antistoffen maken. Tegen de factoren van het eigen lichaam gebeurt dit niet; als men echter bloed van een ander ontvangt kan dit wel het geval zijn. De rode bloedcellen raken dan met elkaar verbonden doordat de antistoffen (die ieder twee bindingsplaatsen hebben) met hun ene arm de ene en met de andere arm een andere rode bloedcel binden. Hierdoor klonteren de bloedcellen dan samen (agglutinatie), reden waarom zulke antistoffen ook wel agglutininen worden genoemd.
We onderscheiden 2 verschillende hoofdbloedfactoren: A en B. Sommige mensen hebben beide, sommige een van de twee en anderen geen. Zo ontstaan er vier bloedgroepen: A, B, AB en 0. De laatste moet als nul worden uitgesproken. Mensen die factor A of B missen hebben eigenlijk automatisch wel antistoffen tegen die factoren, ook als ze nog nooit via bloed daarmee in aanraking zijn gekomen. (Dit is in de immunologie een uitzonderlijke situatie!)
Een andere belangrijke factor is de rhesusfactor. Die factor heb je wel of niet, wat wordt aangeduid met positief of negatief.
Er bestaan nog veel meer bloedgroepfactoren, zo veel dat men bijna kan zeggen dat het totaal van iemands bloedgroepfactoren even uniek is als zijn vingerafdruk. Bovendien bestaan er twee variaties van de factor A. Dit alles is voor de medische praktijk echter van minder belang.
| Bloedgroep | Bloedfactor A | Bloedfactor B | Anti-A | Anti B |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Dit heeft tot gevolg dat bloedgroep O aan iedereen mag bloed geven, bloedgroep A enkel aan A en AB, bloedgroep B aan B en AB en bloedgroep AB enkel aan AB. Bij de andere bloedgroepen (er zijn veel meer factoren bekend) is het meestal niet zo dat mensen die ze missen er ook al antistoffen tegen hebben, en zal pas een reactie kunnen worden opgeroepen na eerdere bloedtransfusies die die factor bevatten. O is de universele donor, AB is de universele ontvanger (zolang het gaat om relatief kleine hoeveelheden). Verder is de rhesusfactor van belang (zie verderop voor uitleg). Indien de ontvanger een rhesus-negatieve bloedgroep heeft, kan hij of zij ook alleen maar rhesus-negatief bloed ontvangen.
Indien men foutieve transfusies uitvoert, zullen de anti-A en anti-B van het lichaam zich hechten aan de rode bloedcellen en zal er klontering optreden. Dit valt onder een type II allergie.
Een andere manier van sensibilisatie is een moeder die zwanger is van een foetus met een andere bloedgroep dan zij zelf heeft; de enkele rode bloedcellen van de foetus die bij toeval, vooral bij de bevalling, in de bloedbaan van de moeder terechtkomen kunnen het aanmaken van antistoffen veroorzaken, wat bij latere zwangerschappen problemen bij de vrucht kan geven. Dit is de oorzaak van het bekende rhesusantagonisme. Dit kan worden ondervangen door bij een dergelijke zwangerschap rond de dertigste week van de zwangerschap, rhesusantistoffen (anti D) aan de moeder te geven om de foetale cellen weg te vangen voor de moeder er zelf antistoffen tegen gaat maken.
Elke persoon heeft twee genen die zijn bloedgroep bepalen. Indien een persoon een gen voor bloedfactor A en een gen voor bloedfactor B bezit, heeft men bloedgroep AB. Indien beide genen niet coderen voor bloedfactoren (wanneer de bloedfactoren dus afwezig zijn), spreekt men van bloedgroep nul, of 0, hetgeen vaak als de letter O wordt aangeduid. In de medische wetenschap spreekt men dit echter meestal uit als het cijfer 0 om de potentiëel dodelijke verwarring met bloedgroep 'A' te voorkomen.
Men kan dus volgende genetische combinaties bezitten:
- AB -> dus bloedgroep AB
- AA -> dus bloedgroep A
- A0 -> dus bloedgroep A
- BB -> dus bloedgroep B
- B0 -> dus bloedgroep B
- 00 -> dus bloedgroep 0
We onderscheiden dus vier hoofdbloedgroepen: A, B, AB en O. Daarnaast is er de rhesusfactor, die een derde bloedgroepfactor weergeeft: rhesuspositief en rhesusnegatief. (Deze factor is bij de rhesusaap, macaca Rhesus het eerst ontdekt, vandaar de naam.) De rhesusfactor , aangeduid als "D", bestaat eigenlijk zelf ook weer uit drie verschillende factoren, die C, D en E worden genoemd. En er zijn een groot aantal zeldzamere bloedgroepen, b.v. K, M, of P die bij transfusies meestal geen problemen geven.
Mensen vragen hun arts wel eens om hun bloedgroep te bepalen, voor het geval dat ze eens een operatie moeten ondergaan. Dit is nagenoeg zinloos, omdat het ziekenhuis in een dergelijk geval altijd zelf de bepaling zal herhalen en uit veiligheidsoverwegingen niet op een door de patiënt gerapporteerd gegeven mag afgaan. Daarnaast wordt altijd nog een kruisproef uitgevoerd behalve in de alleruiterste nood als er zelfs geen minuten te verliezen zijn. Een foutieve transfusie kan namelijk fataal zijn.
[bewerk] Ontvangen en geven van bloed
In de onderstaande tabel is te zien welke bloedtransfusies mogelijk zijn. Een '+' geeft aan dat de bloedtransfusie mogelijk is, een '-' geeft aan dat deze niet mogelijk is. Let op dat bloedgroep '0-' altijd te ontvangen is. Bij spoed wordt er ook altijd '0-' bloed gegeven.
| Ontvanger van rode bloedcellen | ||||||||
| A+ | A- | B+ | B- | AB+ | AB- | 0+ | 0- | |
| A+ | + | - | - | - | + | - | - | - |
| A- | + | + | - | - | + | + | - | - |
| B+ | - | - | + | - | + | - | - | - |
| B- | - | - | + | + | + | + | - | - |
| AB+ | - | - | - | - | + | - | - | - |
| AB- | - | - | - | - | + | + | - | - |
| 0+ | + | - | + | - | + | - | + | - |
| 0- | + | + | + | + | + | + | + | + |
[bewerk] Frequentie verdeling van de bloedgroepen
Niet elke bloedgroep komt even vaak voor. O+ (met rhesusfactor) is de meest voorkomende en AB- (zonder rhesusfactor) het zeldzaamst. Daarnaast is er ook nog een verschil in de verdeling tussen etnische groepen.
| Bloedgroep | Percentage van bevolking |
|---|---|
| O+ | 38% |
| A+ | 34% |
| B+ | 9% |
| O- | 7% |
| A- | 6% |
| AB+ | 3% |
| B- | 2% |
| AB- | 1% |
