Сојуз на комунистите на Југославија
Од Википедија, слободна енциклопедија
Сојузот на комунистите на Југославија (СКЈ) (Комунистичка партија на Југославија до 1952) беше владејачка партија во СФР Југославија, од 1945 до 1990 година. Нејзината идеолошка ориентација до отприлика 1950 беше сталинистичка, а потоа титоистичка.
Содржина |
[уреди] КПЈ во периодот помеѓу двете светски војни
Основана е во април 1919 година на конгресот во Белград како Социјалистичка работничка партија (комунисти). Во своите редови ги обедини речиси сите социјалдемократски партии и организации од земјите што во 1918 влегоа во состав на Кралството СХС, освен хрватските десни социјалдемократи, предводени од Витомир Кораќ и Словенечката Југословенска социјалдемократска партија. За претседател на партијата е избран Филип Филиповиќ.
На Вториот конгрес во Вуковар, во јуни 1920, партијата го менува своето име во Комунистичка партија на Југославија, а од раководството и од партијата пополека почнуваат да се потиснуваат „центрумашите“, кои не се согласуваат со прифаќањето на фамозните 21 услов за членство на Коминтерната и кои до крајот на годината се исклучени од Партијата.[1]
На крајот од годината е донесена т.н. „Обзнана“ со која активностите на комунистите се драстично ограничени, за по обидот на атентат врз регентот Александар и убиството на министерот за внатрешни работи Милорад Драшковиќ КПЈ да биде забранета.
По забранувањето на партијата, настапува голема репресија за припадниците и симпатизерите на КПЈ. Кризата во Партијата уште повеќе се зголемува поради фракционерските борби и поради следењето на секташката политика на Коминтерната која што значително се меша во внатрешните работи на сите комунистички партии, вклучително и на КПЈ. Воведувањето на диктатура во 1929 година уште повеќе ја зголеми репресијата врз комунистите во Југославија, а во Сталиновите чистки настрада речиси целата раководна структура на КПЈ: Јосип Чижински (Милан Горкиќ), Филип Филиповиќ, Владимир Ќопиќ, браќата Вујовиќ, браќата Цвииќ и други. Сред чистките на чело на партијата во 1937 е поставен Јосип Броз Тито.
[уреди] КПЈ во текот на Втората светска војна
По окупацијата на Југославија од страна на Силите на Оската и на нивните сојузници во април 1941 и по нападот на нацистичка Германија врз СССР, КПЈ поведе вооружена борба против окупаторите, која наскоро се разви во народно востание против окупаторските сили под раководство на КПЈ. Окупаторските сили беа принудени да ангажираат голем број на војска во борбата против народно-ослободителната војска, но не можеа да го скршат отпорот. Веќе во втората половина се ослободени значителни делови од Југославија (вклучително и Македонија), а до мај 1945 е ослободена целата земја.
[уреди] КПЈ (СКЈ) како владејачка партија
По ослободувањето на земјата, угледот на КПЈ е доста висок и на комунистите им беше лесно да ја зацврстат својата власт. Останатите политички партии пополека се потиснуваат и во земјата се воведува еднопартиски комунистички систем. Во тоа време, од земјите од Источна Европа во кои подоцна дојдоа комунистички партии на власт, југословенските комунисти отидоа најдалеку во копирањето на советскиот модел.
Во 1948 дојде до силен удар врз КПЈ. Информбирото донесе резолуција со која КПЈ и неговото раководство остро се осудуваат поради национализам и троцкизам. Дотогашниот сталинист Тито се решава на непослушност кон Сталин и одбива да ја прифати Резолуцијата. Тоа значи прекин на односите на Југославија со СССР и со останатите комунистички партии, кој по првичните обиди од страна на југословенските комунисти за надминување на разликите, меѓу другото ги принуди да бараат свој пат во социјализам, кого подоцна го нарекоа самоуправен социјализам, а е познат и како титоизам.
[уреди] Дисиденти во југословенското комунистичко движење
Тоталитарниот поредок што го воведоа југословенските комунисти беше помалку репресивен од останатите комунистички режими, но основната тоталитарна карактеристика на системот, непопустливост кон суштински различните гледишта, беше карактеристика и на комунистичка Југославија. Помеѓу дисидентите во Југославија имаше и националисти и либерали, а од редовите на самото комунистичко движење најпознати дисиденти се:
- Андрија Хебранг и Сретен Жујовиќ. За време на Судирот со Информбирото значителен дел од тогашните членови на тогашната сталинистичка КПЈ, застанаа на страната на Сталин, а не на Тито. Помеѓу нив, на најистакнати позиции, во самото раководство на Партијата, беа Хебранг и Жујовиќ.
- Милован Ѓилас. Во времето на либерализација на режимот и сред Судирот со Информбирото, Ѓилас, еден од најистакнатите фигури на новиот комунистички режим, излезе со став дека треба да се дозволат и други политички партии во Југославија. Неговите ставови беа осудени како „анархолиберализам“ и Ѓилас беше исклучен од Партијата, а подоцна беше и затворен.
- Александар Ранковиќ. Предводник на догматското крило на СКЈ и под сомнение дека акумулира преголема моќ во службите за безбедност, Ранковиќ во 1966 е исклучен од СКЈ.
- Протагонистите на „Хрватската пролет“ и српските либерали. При натамошната либерализација на системот во втората половина на 60-тите, се зголеми бројот на критичари на власта. Власта во 1971-1972 се одлучува на контраакција, при што во Хрватска е задушена т.н. „Хрватска пролет“ (на чело со Савка Дапчевиќ – Кучар и Мика Трипало), а во Србија т.н. либерали (Латинка Перовиќ, Марко Никезиќ и други). И во останатите републики од власта се тргнати одредени недогматски кадри, при што во Македонија настрадаа Славко Милосавлевски, Крсте Црвенковски и други.
- Праксис школата. Во 1964 група загрепски филозофи формира филозофско списание насловено „Праксис“, кое набрзо се стекнува со голем углед во светски рами како водечко списание за марксистички хуманизам. Неговите припадници се залагаа за социјализам и самоуправување, односно за она за што се залагаше и власта, но нивното толкување на овие поими не им одговараше на власта и во 1974 година, на списанието му беше оневозможено да излегува а некои од неговите соработници останаа без работа. Помеѓу попознатите „праксисовци“ се: Гајо Петровиќ, Михаило Марковиќ, Милан Кангрга, Предраг Враницки, Данко Грлиќ и други.
[уреди] Крајот на СКЈ
По смртта на Тито во 1980, состојбата во Југославија се влошува и комунистите сè повеќе ја губат власта во земјата. Кон крајот на 1989 СКЈ поради развојот на настаните во светски рамки и поради внатрешни притисоци го легализира политичкиот плурализам и во 1990 дозволува одржување на повеќепартиски избори. На тие избори СКЈ ја губи власта, а веќе се чувствува голема опасност од распад на земјата. Во 1991 тоа и се случува, а заедно со СФР Југославија, се распаѓа и СКЈ. Сепак, нејзините републички филијали, ја менуваат идеолошката ориентација и, под различно име, продолжуваат да постојат, некои и задржувајќи ја власта во новосоздадените држави. Таков е случајот и со Сојузот на комунистите на Македонија, која во 1991 се трансформира во Социјалдемократски сојуз на Македонија и како таков повеќе години беше на власт во Република Македонија.
