Dugeth Kernow
Dhiworth Wikipedia, an godhoniador rydh
Dugeth Kernow yw fondyans gans savla korf-laghel disputys. Herwydh kenedhlogoryon gernewek, Kernow hy honan yw Dugeth sovran (palatine state); yma an savla ma ow terivas orth unnikter Kernow yn korf-lagha an Rywvaneth Unys. Mes herwydh negesydhyon an Dugeth, nyns yw an Dugeth moy ages kowethyans kerthow synsys yn trest rag dyghtya rentow rag er kurun an Rywvaneth Unys (lemmyn Charlys, Pryns Kembra).
Yma derivadow selvenek yn kever Kernow yn erthygel chyf y honan. An erthygel ma yw desynys ytho rag derivadow yn kever (1) styryans korf-laghel a Dhugeth Kernow rag an pow, ha (2) kerthow trest an Dugeth.
An Dugeth a veu fondys yn 1337 gans Edward III a Bow Sows a-barth y vab, Edward, an Pryns Du. Nyns yw keth offisyow Pryns Kembra ha Dug Kernow, a-ban yw res gwruthyl Pryns Kembra pub gweyth, mes eritir an dugeth yn sempel.
Nyns usi an Dugeth ow pe toll-dir. Sommenn a gerthow an Dugeth yw 571 km², ha hanter anodho yn Dewnans (285 km², yn arbennik yn Dartmoor). Yma leun a gerthow an trest yn Kernow hag Ynysek Syllan (93 km²), Gwlas an Hav (60 km²), ha Herefordshire (54 km²) ynwedh. Dugethow ryal unnik y'n Rywvaneth Unys yw Dugeth Kernow ha Dugeth Lancashire. Yn hengovek, yth esa rentow an Dugeth ow talleth yn balyow sten.
Yma kenedhlogoryon Gernewek (ha ken Kernowyon pals) ow nagha bos Pow Kernow "konteth" (shire county) y'n styryans usadow, ha poesek yw bosva an Dugeth rag igeri an tybyans ma. Y leverir menowgh, rag ensampel, bos Kernow dugeth a-der konteth ha gensi kontethow hy honan. Hwath pella, yth esa dhe Dhug Kernow gweythres korf-laghel ow kelwel Senedh an Stenegow. Dug Kernow a via ytho penn an stat yn Kernow. Ny vern bos gans an dugeth kerthow yn Pow Sows ha Kembra, herwydh an argyans ma: Kurun an Rywvaneth Unys a yll synsi kerthow yn powyow erell heb chanjya savla an Vyghternes y'n Rywvaneth hy honan.
[chanjya] Dugys Kernow
| Dug Kernow | Tas po mamm | A-dhia | Bys |
|---|---|---|---|
| Edward, an Pryns Du | Edward III | 1337 (Senedh) | 1376 (mernans) |
| Hykka a Bordeaux | Edward, an Pryns Du | 1376 (chartour) | 1377 (myghtern yn Hykka II) |
| gwagla | 1377 | 1399 | |
| Henry a Venow | Henry IV | 1399 (Senedh) | 1413 (myghtern yn Henry V) |
| gwagla | 1413 | 1421 | |
| Henry | Henry V | 1421 (dineythyans) | 1422 (myghtern yn Henry VI) |
| gwagla | 1421 | 1453 | |
| Edward a Westminster | Henry VI | 1453 (dineythyans) | 1471 (mernans) |
| Edward Plantagenêt | Edward IV | 1470 (chartour) | 1483 (myghtern yn Edward V) |
| Edward, Yurl Salisbury | Hykka III | 1483 (myghternses y das) | 1484 (mernans) |
| gwagla | 1484 | 1486 | |
| Arthur Tudur | Henry VII | 1486 (dineythyans) | 1502 (mernans) |
| Henry Tudur, Dug Evrok | Henry VII | 1502 (mernans y vroder Arthur) | 1509 (myghtern yn Henry VIII) |
| gwagla (saw nebes dydhyow) | 1509 | 1537 | |
| Henry | Henry VIII | 1511 (dineythyans) | 1511 (mernans) |
| Henry | Henry VIII | 1514 (dineythyans) | 1514 (mernans) |
| Henry | Henry VIII | 1534 (dineythyans) | 1534 (mernans) |
| Henry | Henry VIII | 1536 (dineythyans) | 1536 (mernans) |
| Edward Tudur | Henry VIII | 1537 (dineythyans) | 1547 (myghtern yn Edward VI) |
| gwagla | 1547 | 1603 | |
| Henry, Dug Rothesay | Jamys I | 1603 (myghternses y das) | 1612 (mernans) |
| Charlys Stuart, Dug Evrok | Jamys I | 1612 (mernans y vroder Henry) | 1625 (myghtern yn Charlys I) |
| gwagla (saw nebes dydhyow) | 1625 | 1630 | |
| Charlys Jamys Stuart | Charlys I | 1629 (dineythyans) | 1629 (mernans) |
| Charlys Stuart | Charlys I | 1630 (dineythyans) | 1649 (myghtern yn Charlys II) |
| gwagla | 1649 | 1688 | |
| Jamys Fransis Edward Stuart | Jamys II | 1688 (dineythyans) | 1689 (domhwelans y das) |
| gwagla | 1689 | 1714 | |
| Georg August | Jori I | 1714 (myghternses y das) | 1727 (myghtern yn Jori II) |
| Friedrich Ludwig | Jori II | 1727 (myghternses y das) | 1751 (mernans) |
| gwagla | 1751 | 1762 | |
| Georg August Friedrich | Jori III | 1762 (dineythyans) | 1820 (myghtern yn Jori IV) |
| gwagla | 1820 | 1841 | |
| Albert Edward | Victoria | 1841 (dineythyans) | 1901 (myghtern yn Edward VII) |
| Jori | Edward VII | 1901 (myghternses y das) | 1910 (myghtern yn Jori V) |
| Edward | Jori V | 1910 (myghternses y das) | 1936 (myghtern yn Edward VIII) |
| gwagla | 1936 | 1952 | |
| Charlys | Elisabeth II | 1952 (myghternses y vamm) | |
[chanjya] Kevrennow yn-mes
- Gwiasva Dugeth Kernow orth gwiasva an Pryns Charlys
