NATO

Ji Wîkîpediya

NATO (ya bi înglîzî North Atlantic Treaty Organisation, bi fransî l'Organisation du Traité de l'Atlantique Nord û bi spanî Organización del Tratado del Atlántico Norte) Yekem car bi tevlîbûna 5 endaman di 17 adara sala 1948an de hate sazkirin. Piştî şerê cîhanê yê duyemîn ji bo sazkirina ewlekariya welatên herêma Atlantîka Bakûr hevdîtin hatin çêkirin. Di dawiyê de di 17 adara 1948an de li Brûkselê di navbêra 5 dewletan de „paktekek pênc alî" hate mohir kirin. Paşê ji bo pêşxistina sîstema parastina yekgirtî dewletên din jî serî lê dan û li ser vê yekê di 4 Nîsana 1949 an de „Pakta Atlantîka Bakûr" ango NATO hate sazkirin. Welatên ku vê peymanê mohirkirine evanane; DewletênYEkbûyî yên Emerîka, Brîtanya Mezin, Fransa, Kanada, Belçîka, Hollanda, Luksembûrg, Îtalya, Portekîz, Norveç, Danîmarka û Îrlanda. Bi vî awayî dewletên mîna Portekîz û Îtalyayê ku qet eleqeya wan bi herêma Atlantîka Bakûr re tune ye jî tevlî paktê bûn. Lewma hukumetên Tirk û Yewnanan jî xwesti tevlî paktê bibin û serî li dewletên endamên paktê dan. Bi tevlîbûna Tirkiye, Yewnanîstan, Almanya Rojava û Spanyayê hejmara endamên NATOyê derket 16an. Armanca vê peymanê ew bû ku rê ji ber firehbûna Soviyeta ya di nava Ewropayê de berê bigire. Li gorî peyamana Atlantîka Bakur NATOyê, „heger êrîşek li ser endamekî yan jî çend endamên rêxistinê werin li darxistin, ev tê wateya ku êrîş li hemberî hemû paktê hatiye kirin û divê li hemberî êrîşê helwesteke yekgirtî yê parastinê deynin holê. Yekem navenda NATOyê li nêzî Parîsê hatiye sazkirin, paşê jî li paytexta Belçîka Brûkselê. Fermdandariya Başûr-Rojhilatê NATOyê jî li bajarê Tirkiye Îzmîrê ye. Piştî ku dawî bi şerê sar hat , NATO armancên xwe careke din di bin çavan de derbas kir û di sala 1991 an de stratîjiyeke nû da pêşiya xwe. Li gor vê stratîjiyê NATO xwest ku hijmara hêzên xwe yên leşkirî kêmtir bike û zêdetir hevkariyê bi saziyên navtewî bike, beşdarî di oprasyonên parastina aştiyê bibe. NATO di hêla kontrol kirina çekan de jî ,nêrîna Rojava ya ku di Peymana (INF) ya sala 1987 an de hatiye, ji xwe re weke bingeh digre. Ew peyman dibêje ku pêwîste çekên nukleriyên navencî li holê bên rakirin.