Marcos de Lisboa
Halì sa Wikipedia
Si Marcos de Lisboa sarong pading Portuges gikan sa sarong noble asin mayaman na pamilya sa Lisboa, Portugal.
Siya dating negosyante bàgo nagin pading Franciscano. Pinadara siya sa India na kun saen duman siya sa Malaka nagkaag kan saiyang mga palakaya.
Alagad, sa pasabong nin mahal na Diyos, nakaisip siyang magpadi asin luminaog siya sa Orden kan mga Franciscano kan 1582 duman sa Malaka na an kumbento-francsicano kaini tinogdas ni Juan Bautista Pisaro.
Kan taon 1586, isinubol sya igdi sa Pilipinas na kun saen nagtabang sya sa pagpundar kan Confraternidad del Misericordia (1594) duman sa Manila.
Dangan pinadara siya sa Camarines. Mayong tala’ sa mga kasuratan kun nangyari ini bago nagtongtong an 1600 alagad garo sa indikasyon, naenot siyang magministro sa mga duluhan (village) kan Polangui asin Oas.
Pagdatong kan taon 1602, malinaw na napadpad siya igdi sa Naga, na an toka niya bilang definidor asin ministro. Balik naman siya sa Oas paglaog kan 1605. Dangan sa inaapod na “chapter”kan Mayo 24, 1608, napili syang magin naman definidor kan Naga. Dai sana naghaloy, kan Enero 16, 1609, pinatukaw siya komo vicar-general. An turno niyang ini uminabot sagkod Oktubre 29, 1611.
Pakatapos kan katongdan niya bilang vicar-general, ibinalik siya igdi sa Naga. Nagtukaw siya bilang sarong guardian, bako nang definidor. Naglimang taon naman siya igdi. Nag-abot an 1616, na-eligir siyang definidor kan Dilao. Kaya, tolong beses siya definidor, duwa igdi sa Naga, saro duman sa Dilao, Quezon.
Duwang taon sana siya sa Dilao. Mala ta kan 1618, nagpasiring na siya sa Mehiko. Haros apat man na taon siya duman. Kan Hulyo 16, 1622, sa sarong General Chapter sa Roma kan saiyang Orden, natokahan siyang “custodian”. Kaya naghapit siya sa Madrid tapos diretso sa Roma na kun saen ginibo an General Chapter.
Pakatapos kan Chapter, nagretiro na siya sa kumbento kan San Gil, Madrid. Nasabi sa mga surat, duman na siya nagadan kaamayan kan taon 1628.
Ginunuan:: The Philipppine Islands, 1493-1898 Blair and Robertson, vol. 35, pp. 313-314; vol. 17, p. 210-211.
2. An Mga Sinurat Niya
Si Lisboa daa may nawalat man magkapirang mga kasuratan, an apat (4) kaini manongod sa tataramon na Bikol. Osipon kan mga nakakaaram, siya daa an pinaka-enot na nag-adal asin nagsurat sa tataramon na ini.
Kaya, makaka-onabi kita na may dakulaon na papel siya sa agi-agi kan Kabikolan por dahel ta saro siya sa nagtala’ sa libro kan satong lenggwahe.
Maigot niyang iginuhit an detalye asin kalag kan satong tataramon sa sarong libro, an Vocabulario de la Lengua Bicol na igwa pa ngani mahihiling na mga huwad igdi sa Museo kan Universidad de Nueva Caceres asin sa Museo de Conciliar de Naga na yaon diyan sa Holy Rosary Minor Seminary. Pareho naimprenta bilang ika-2ng edisyon, taon 1865. Igwa daa nin enot na edisyon kan taon 1754 alagad mayo' pang nahihiling na kopya kan edisyon na ini.
An yaon sa Museo kan Universidad de Nueva Caceres saro sa koleksyon nin mga libro ni Domingo C. Abella asin an yaon sa Seminario, walat na kopya kan mga Kastila pang kapadian.
Dakul man an dai nakaka-aram na an obra niyang ini sa totoo lang, Bicol-Español asin Español-Bicol. Baling-baling kumbaga. An enot igwang 418ng dahon asin an ikaduwa, may 100 na dahon sana.
An makangalas, asin sarong puntong dapat linawon kan mga buntog sa adal kan Nakaagi, ano ta kan 1754 sana nakaag sa pormal na libro an saiyang obra mantang an Vocabulario niya tinipon niya igdi sa Camarines kaamayan kan 1600 alagad naimprenta sana kan 1754. Naglihis an labing sarong siglo ba'go ini naimprenta.
Kun baga, halawig na panahon yaon sana ini sa porma nin manuskrito.
May ebidensiya kita na ini talaga dai tolos nakaag sa imprentadong libro ta ini an tomoy kan sarong pading nagsurat:
“… Fr. Andres de San Agustin printed a grammar of the bicol language in the province of Camarines in the bicol language (which is the commonest and most universal of that province), in the year 1647, and translation that he made into that language of the Doctrina of the same Cardinal Bellarmino, in the same language and in the same year.
Fr. Fray Juan del Spiritu Santo printed another Tratado de Comunion y Confesion with which the father ministers and the natives have sufficient for study- the first, the so important barbaric languages of these kingdoms; and the second, the so necessary mysteries of our holy faith, the above is what has been printed in the bicol language; and since the writings left by frs. Fray Marcos de Lisboa and Fray Diego Bermeo , the first ministers of that province and the first masters of that language, have not been printed, we shall make no mention of them. “
Ginunuan: : The Philippine Islands, 1493-1898. Blair and Robertson, vol. 35, pp. 313-314
3. Ano An Kamanongdanan Kan Vocabulario ni Lisboa?
An diksyunaryo niyang ginuhit kanigoan an halaga sa presenteng Bikolano, orog na duman sa nagaadal kan soanoy na kaugalean, buhay-buhay asin manera nin pagtaram kan mga Bikol kan ika-16 na Siglo, AD.
