Vogesen
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
 |
Dialäkt: Unter-Elsassisch |
D`Vogese (frz. les Vosges, dt. au Wasgenwald, lat. Vosegus Mons) sin e Gebiri, grad wie de Schwàrzwald, awer uff de andere Sit vom Rhin, in Frànkrich. Se g´heere züe de Regione Elsass, Lothringe (frz.: Lorraine) un Freigrafschàft (frz.: Franche Comté). De heechscht Beri ésch de Gross Belche mét 1424 m.
M´r teilt de Vogese - geologisch - uff en zwei Teili: De Norde, vum Pfälzer Wàld um de Zawerer Bucht bis züem Brischtàl isch z´meischt üss Buntsàndstein (frz.: grés rose), de Siade, üss Granit - b´sundersch én d´Hochvogese. De Beri én d´Nordvogese han meischtens tàfelàrtigi Forme. De Nordvogese sin én d´Iszit nit vill vun de Gletscher àbg´schliffe wore, so ésch de Buntsandsteinschicht druff gebliwe. En de Siadvogese han de Beri de charakteristischi Form vun Rundkuppe (frz.:"Ballons des Vosges"), wie m´r durich Erosion und V´rgletscherung erkläre kann. Entstànde sin de zwei Gebiri bim große Owerrhin-Grawebruch, bi dem sich e Tàl zwesche de Hochplateaus gebild´t het, wo noochher de Rhin, wo bis do durich de Burgundisch Pfort noch´m Rhonetàl un én´s Mittelmeer àbg´flosse ésch, genumme un widdersch üssgegrawe het. De Erosion durich´s Wass´r wo de Beri züem Grawe nàbg´flosse ésch, het mét d´r Zit de pittoreski, un steili Gebirislàndschaft g´schaffe, wo m´r hit vum Owerrhintàl sehn kann.
De Nordvogese han am Donon (1009 m) ihr´r heechscht Punkt. D´r Beri ésch öi Treffpunkt vun drei Départements: Bas Rhin, Moselle un Meurthe-et-Moselle. So ésch ém Siade de Elsasser Belche (frz.: Ballon d'Alsace) selbsch de Treffpunkt vun drei Regione: Haut Rhin (Elsass), Vosges (Lorraine), Territoire de Belfort un Haute-Saône (Franche Comté). Nit wit vun-nem ésch de Quell vun de Mosel. D´r Elsasser Belche g´heert mét siner Heehe vun 1247 m züem Teil vun de Siadvogese wo àlli heechschti Erhebunge vum Gebiri bisamme sin: d´Hochvogese. Ànderi Gipfel do sin de Markstein (1265 m) un de Klei Belche od´r Kahla Wase (frz. Petit Ballon) mét 1267 m. E b´sundersch spektakuläri, fascht alpini Üssicht biet d´r Hohneck mét 1362, m mét sinem Doppelmassiv un d´r Schlucht vum "Schlucht-Pass" (frz.: Col de la Schlucht).
`S gibt öi zwei Natürparke em Gebiri: de "Parc naturel régional des Ballons des Vosges" un de "Parc naturel régional des Vosges du Nord".
De mittleri (nördlichi Siad-) Vogese han ihri Kulminationspunkt uff´m Champs du Feu (urspringli wohrschins "welsch": "Champs du veh" = Vieh-Fald = Beriskritt, Hochweid, Chaumes). Beri, wo vun d´r elsasser Ebeni, vum Rhintàl noch b´sundersch uffalle sin (v.N.n.S.): de Schneeberi, `s Odilieberi- (frz.: Mont St. Odile) -Maennelstein-Massiv, d´r Ungersberi un de Taennchel.
Gràd Maennelstein un Taennchel wiese mét ihri Heidemüre (frz.: mur payen) uff´s mystischi Element vum Gebiri wo bis in keltischi un Völlikerwànderungszitte z´rickgeht. Öi d´r àlt ditsch Nàmme Wasgenwald, wo sich aww´r zeerscht numme f´r de Sàndsteinberi gànz ém Norde un ém Siade vum Pfälzer Wàld gilt, esch v´rbunde mét de Nibelunge-Helde um de Burgunder-Künni Gunther, wo do noch de Sage z´r Jagd gange sin.
