העברעיש
פֿון װיקיפּעדיע
אַ מאָדערנע סעמיטישׁע שׁפּראַך, בּאַזירט הויפּטזעכלעך אויף לשון קודש און פֿאַרצײַטישׁע אראמיש, געמישט מיט ווערטער פֿון פֿיהל נישׁט-סעמיטישׁע שׁפּראַכן, אויך פֿונדאַמענטעלע ענדערונגען און אויסלײַג און גראַמאַטיק זענען אַרײַנגעדרונגען פֿון אייראפעישע און אַנדערע שׁפראַכן. געשׁאַפן אין צוואָנגסטיגסטן יאָר הונדערט דורך אליעזר פּערלמאן, אַממײַסטנס בּאַקאַנט מיט זײַן שׁפּעטערדיגער העבּרעאיזירטער נאָמען אליעזר בן יהודה. די אָפֿיציעלע הברה (קלאנג) איז וועלכע עס ווערט גערעדט ביי די ספרדים.
ביי די קנאים און אנטי ציוניסטישע קרייזן (ווי סאטמאר, נטורי קרתא, תולדות אהרן אא"וו) איז א איסור צו רעדן העברעיש.
[בעאַרבעטן] תקופות פון די שפראך
דער העברעישער שפראך באשטייט פון 4 גרונד-תקופות:
- עברית מקראית (אויף יידיש: לשון קודש) - די ערשטע העברעישע דיאלעקט וואס מיר קענען, איז לשון התנ"ך. גערעדט אין ארץ ישראל פון ב'תק"ס ביז ג'ק"ס.
- לשון חז"ל - דער דיאלעקט האט מען גענוצט צווישן דער ערשטער יארהונדערט צום פינפטן יארהונדערט (לויט די קריסטלעכע צייט-רעכנונג). דער אונטערשייד צווישן זיי, ווערט שוין געבריינגט פון די חז"ל: "לשון תורה לעצמה, לשון חכמים לעצמה" (עבודה זרה נ"ח:). לשון חז"ל איז געווירקט געווארן פון אנדערע שפראכן, איבער הויפט פון אראמיש.
- מיטל עלטער - אין די תקופה האט מען נישט גערעדט העברעיש אלס מאמע לשון, אבער מען האט איר גענוצט צו שרייבן דיכטונגען און ליטעראטור. ווי אלעזר הקליר, ר' סעדיה גאון, רש"י, אבן עזרא א.א.וו. גענוצט פון יאר ג'שס"ו ביז ה'ס"ו.
4. העברית החדשה - דער אויפלעבונג פון דעם העברעישן שפראך נאך וואס מען האט איר נישט גענוצט זינט דער צווייטער יארהונדערט האט געגרינדעט אליעזר בן יהודה אין יאר ת'ר"מ. דער נייער העברעיש איז געמישט פון אלערליי תקופות פונעם העברעישער שפראך. און היינט ווערט זי אויך געווירקט פונעם ענגלישע שפראך.
א דיכטונג פון אלעזר הקאליר אויף פורים:
- אָץ קוֹצֵץ בֶּן קוֹצֵץ / קְצוּצַי לְקַצֵּץ
- בְּדִבּוּר מְפוֹצֵץ / רְצוּצַי לְרַצֵּץ
- לֵץ בְּבוֹא לְלוֹצֵץ / פֻּלַּץ וְנִתְלוֹצֵץ
- כְּעָץ מְחַצְּצִים לְחַצֵּץ / כְּנֵץ עַל צִפּוֹר לְנַצֵּץ
[בעאַרבעטן] שטאפלען אינעם שפראך
עס זיינען דא 4 סארטן שטאפלען אינעם שפראך:
- מליצית - דאס איז גאר א הויכע העברעיש וואס שטאמט פון די גאר אלטע העברעיש פון תנ"ך'ס צייטן. מען נוצט איר נאר ביים שרייבן ליטעראטור און דיכטונגען.
- תקנית - דאס איז אן הויכע אקאדעמישע העברעיש וואס נאר די בערימטע אדער בעסערע מענטשן רעדן איר, אויך ביי די ישראלישע נייעס רעדט מען מיט דיזעס אויסדרוק.
- מדוברת - דאס איז דער אלגעמיינער העברעישער שפראך, וואס עס איז נישט אימער געהיטן לויט די העברעישע געזעצן.
- סלענג (אדער שפת רחוב) - דאס איז א פראסטע שפראך וואס ווערט גערעדט דורך פראסטע מענטשן, אדער אין פראסטע פלעצער און צייטן.
