Motî:schåle
Èn årtike di Wikipedia.
schåle u eschåle [f.n.]
1. usteye des maçons, des schayteus, des pompîs, evnd por zels monter å hôt tot l' asployant so on meur. Monter al schåle, monter so ene schåle; dischinde del schåle, dischinde djus d' ene schåle, toumer al valêye del schåle. Avou ene schåle, dji nos hertchans sol cina, rimpli d' four mins grand å lådje ås cwate vints (E. Pècheur). On nd a spiyî po fé, des posteures, tot les dischindant des schåles (E. Gilliard). Awè, po vs fé plaijhi, dji rmontrè dvins l' tins ki passe come on gripe on tier, come on monte so ene schåle (Jean-Denys Boussart). F. échelle. >> bå di schåle: montant d' schåle (long bwès del schåle, eneviè les schalons). On dit eto: schalî. F. montant. >> schåle ås schalons: schåle ôrdinaire avou des ronds boûssons, eneviè ene schåle di schalete (schalete di tchår). >> plate schåle: schalete. >> schåle di mônî: schåle ås stroets schalons. >> dobe schåle: sistinme di deus schåles, metowe ene dins l' ôte, po-z aler pus hôt. >> acrotches di schåle: dobe havet po pinde les schåles. >> stok° di schåle. >> bate a l' schåle: (vî mot d' cinsî) bate les djåbes al mwin so les boûssons d' ene schåle (cwand on n' a pont d' bok. >> Si vos estoz djinti, vos iroz å paradis sins schåle: dijhêye po fé schoûter les efants. >> on n' såreut monter å cir sins schåle: a) on n' såreut fé åk d' impossibe. F. à l'impossible nul n'est tenu. b) si on vout ariver a åk, i fåt mete li paket. F. moyens de sa politique. >> après lu, on pout saetchî l' schåle: dijhêye d' onk k' est foirt aidûle. >> après ça, on pout tirer l' eschåle: gn a rén d' meyeu k' ça. E fwait d' påstedjreye, après l' tåte walone, on pout tirer l' eschåle ! (E. Romain). >> al copete del schåle: tot ådzeu d' ene societé, d' on pårti politike, d' on govienmint, evnd. Les noers amerikins, cwand il arivèt al copete del schåle, i s' kidujhèt å pus sovint come les blancs (rat. pa L. Mahin). rl a: schålance. F. au sommet de la hiérarchie. >> esse rade al copete del schåle: si måvler, monter po on rén. F. susceptible. >> ridischinde del schåle: si rapåjhî. Vos montîz cobén a sminces, mins on côp dischindou del schåle, vos estîz l' meyeu des omes (L. Mahin). F. se calmer. >> passer pa l' schåle: esse oblidjî d' fé çou k' i vout. Vos pasroz pa m' schåle, la, monparan ! F. se plier aux exigences. >> fé l' schåle di voleu: mete ses mwins ene dins l' ôte po k' l' ôte monte dissu come so ene schåle et griper hoûte d' on meur, evnd. Les efants djouwént al schåle di voleu. F. courte échelle. >> Li ci ki tént l' schåle fwait ostant kel ci ki hape: Franwal: ahåyant po tourner des fråzes avou F. "complicité".
2. sistinme di mzuraedje avou des dgrés. Sol schåle des grandeurs, c' est l' cinema k' est l' mî metou (P. Otjacques). >> schåle di Beaufort: mezuraedje del foice do vint. >> schåle di Richter: mezuraedje des tronnmints d' tere. E 2075 (deus meye septante-cénk), des foirts tronnmints del tere al foice set pont shijh sol schåle di Richter k' endè conte 9 (G. Michel). Ni lyi djåzez pus del schåle da Richter; ele hosse tot e mantche, c' est ene viye afwaire (J.P. Vervier).
3. schalî. Ene tcherete ås schåles. F. ridelle.
4. schåle di lét: pîce do lét avou les båreas. on dit eto: ecnêye di lét.
Disfondowes: (è)scaule, chaule, châle, haule, hâle, hyâle, hyanle, (è)skîye, (è)skeye, eskîle, (i)skîle, (è)skiêye, Pc èkièle, Gm chële, èchiële; miersipepieuzmint el mape ey el notûle A.L.W. 1.31.
| schalon u eschalon [o.n]
1. boûsson (d' ene schåle, d' ene tcheyire). Gn a on schalon del schåle k' est cassé. Dj' esteu vijhene, dit-st ele, li viye rowe di begnon avou ene schåle k' aveut pierdou tos ses schalons (E. Wenkin). Ni metoz nén les pîs so les schalon d' mes tcheyires. On dit eto: bodjon, sploton. F. échelon, barreau. >> plat schalon: asplati schalon. On meteut on plat schalon tos les cénk schalons.
2. livea des tribunås. Li djudjmint do tribunå d' deujhinme schalon d' Brussele scheut come on maca li 22 d' djun 1982 (L. Mahin). F. instance. >> tribunå di dierin schalon: k' i gn a pus rén å dzeu. F. cour de cassation, cour suprème.
3. gré. Li cloyaedje d' Egunkaria a stî on schalon pus hôt dins cisse politike la (P. Sarachaga). F. étape, degré, nivaeau, stade. Disfondowes: (è)scalon, chayon.
| schalete u eschalete [f.n.]
1. pitite schåle. Li schalete do polî, do gurnî. F. échelette.
2. schalete di tcherete : pîce metowe sol divant do plantchî d' on tchår, d' ene tcherete, avou des båres come ene schåle, po-z aler tcheryî å four; elle est tnowe pa ene båcnire. Cwand c' esteut po tcheryî å bwès d' tchåfaedje, i prindént on gros tchår avou des schaletes. D' ene mwin, l' ome tént l' coirdea, di l' ôte, i s' agraweye a l' schalete (Joseph André).
3. bårire di pateure (å cmince, come ene sitårêye schåle; après, avou des rondins et des fis d' ronxhe). Ci n' est nén cwand les vatches ont bizé k' i fåt aler rclôre li schalete. On dit eto: håjhe, baye. F. barrière. >> Li schalete: no d' ene plaece di Nandrin (so plaece:halète).
4. pitit sployon. F. luge, traîneau.
5. pitite dobe schåle (avou des montêyes u des boûssons padvant), et èn astoca padrî, et k' on-z alårdjixh do pî po monter dsu sins l' asployî après on meur (usteye des pondeus, meteus d' tapisreye, evnd.). On dit eto: escabele. F. escabeau, marche-pied.
Disfondowes: (è)scalete, halète, chalète.
| schalî u eschalî [o.n.]
1. bå d' schåle. On dit eto: bresse, bwès, costé del schåle. F. montant.
2. sôre di schåle fwaite des rujhales did sol costé do tchår, et k' on pout rsaetchî foû. Po tcherdjî fumî, on rtire on schalî å tchår. F. ridelle, claire-voie.
| schali u eschali [o.n.] rujhale. Sol foto, vos voeyoz on tchår ås schalis. I fåt cmander des schalis d' tchinne. F. échelon, ridelle.
Disfondowe avou stindaedje di sinse :
Omonimeye coinrece :
- håle (coleur do vizaedje).
- hålete (ancyinne bounete di feme).
- schayon (boird d' on tchamp, foû d' l' aroymint, avou toplin des schayes).
Parintêye :
- Dipus d' racsegnes so les schaletes et les schalîs des tchårs
- Dipus d' racsegnes sol schåle di Beaufort.
- Dipus d' racsegnes sol schåle di Richter.
