Såvaedje pilé
Èn årtike di Wikipedia.
Do såvaedje pilé (on dit eto: del poleure, del farigole, do pilé d' hourêye, do pilé d' håye, do ptit pilé), c' est ene plante del famile des polurêyes, ki vént dins les setchès plaeces, copurade so les hourleas, les hourêyes, les håyes.
C' est ene rilomêye yebe ås maladeyes.
No e sincieus latén : Thymus serpyllum
Li såvaedje pilé rishonne å pilé, k' on-z ahive dins les cortis, mins il est pus ptit.
Ådvins |
[candjî] Discrijhaedje del plante
Li såvaedje pilé, c' est ene crålante plante, foirt coriante, et ki sint bon. Il a des ptitès longowès foyes, pus vetes so li dzeu k' a l' evier.
Les coxhetes ås fleurs sititchnut 5 a 10 cm hôt (did la, leu no di "ptit pilé"). Ele florixhèt måve, do moes d' djulete å moes d' setimbe.
[candjî] Uzaedjes el coujhene
On l' pout prinde tot vert u souwé. I vént a pont dins l' assåçnaedje del tchå, del såçusse, des påstés, des verdeures, des crompires, di sacwants froumaedjes et des pidzas.
[candjî] Uzaedjes come yebe ås maladeyes
On l' co e plinne florixhåjhe, å matén, cwand gn a co del rozêye dissu. On co les ramxhions avou les fleurs.
- li såvaedje pilé est sovrin po les mås d' tiesses ki vnèt d' on mwais didjeraedje : ele riwerixh les mås di stoumak et les trantchêyes. On fwait do té tot metant 4 gr di poûde di plante dins on grand vere d' aiwe, après l' eurêye.
- po-z aveur evoye les laidès tosses et rôgueas. Fé on fel té avou 15 gr. di såvaedje pilé dins on gand vere di bolante aiwe; leyî rashire 10 munutes. Boere bén tchôd avou do souke.
- po les trantchêyes di l' atchenå do rno (colikes nefretikes).
- po rispåmer l' boke et l' goidje (il est antiseptike).
Tolminme, i nel fåt nén prinde lontins a foitès dôzes.
[candjî] Uzaedjes el cosmetike
Foirt ahessant po les cråxhès peas, copurade po rispåmer l' vizaedje, u e compresses. On pout eto rispåmer les tchveas avou, ça rafoircixh li pea do cråne.
[candjî] Ancyins uzaedjes e l' årtisyince
On s' endè sierveut bråmint po les biesses k' avént l' cocote. On lzî rispåméve les afes del boke, et lzî fé des compresses so les afes des pates. Po n' nén coschirer les fleurs (k' on-z aveut codou po les djins), on råyive djusse les brostions del plante.
Cwand gn aveut ene minêye di cocote ki tournéve, on nourixheut les biesses avou do såvaedje pilé, po k' ele ni l' atrapénxhe nén.
