Maurice Piron
Èn årtike di Wikipedia.
Maurice Piron a skepyî e 1914 et mori e 1986.
C' esteut on rcwereu, on corwaiteu et on publiyeu d' belès letes e walon.
Come cacheu, i publeye, e 1939, on rcweraedje so les noûmots k' ont stî foirdjîs a Lidje pås scrijheus d' Belès Letes]] diviè 1900 (Formation de la langue littéraire des écrivains liégeois).
Tot-z eplaidant "Clarté sur les lettres wallonnes contemporaines" e 1944, il a pår ricandjî les rîles di djudjmint so les scrijheus, et dmander di tote foice on hôt livea estetike åzès scrijhaedjes.
Il a stî rcweri les vîs tecses did dispu l' 17inme sieke, et lzî apliker ses atuzes po lzès passer al passete. Ses mwaissès ouves, c' est aprume, les antolodjeyes. I cmince pa Poèmes wallons e 1948, la k' i va publiyî des "djonneas" (Willy Bal, Jean Guillaume, Albert Maquet eyet Louis Remacle), a costé d' on powete dedja ricnoxhou, Franz Dewandelaer.
I rprind les minmes et ene dijhinne d' ôtes et vude e 1960 mon Gallimard a Paris Poètes wallons d'aujourd'hui. L' ouve a stî replaideye e 2005 pås Edicions Labor.
Si tchîf d' ouve serè li nouzome Anthologie de la littérature wallonne ki n' a polou rexhe did mon Mardaga a Lidje k' e 1979.
Di s' mestî, il esteut prof d' univ a Gand et a Lidje.
[candjî] Adviertance da Maurice Piron azès scrijheus e walon.
- A tos les cis ki fjhèt dvins les rimeas, les paskeyes et les pîces di teyåte, elzî fåt prinde asteme a çou k' i fjhèt. Ci n' est nén on passe-tins come èn ôte.
[candjî] Corwaitaedje del bouye da Maurice Piron.
On n' såreut nén rmerciyî Maurice Piron assez pol clapant ovraedje di s' "grosse antolodjeye". Vos avoz la tos les grands scrijheus (foû do teyåte) disk' e 1978, avou on racourti d' leu vicåreye et des bokets d' leu scrijhaedjes, ki les målåjheys passaedjes sont-st esplikés padzo. Cwand on cache après on sfwait ovraedje po teyåte, on s' trove cåzu dvant on vude, et on comprind mî li valeur del bouye da Piron .
Sapinse a lu, li literateure walone a s' plaece emey les grandès literateures del Daegn, si ele sait fé sinte å lijheu (et al lijheuse) les grands sintimints del djin, avou ene langue "vraiye et bele". Dj' ô bén : on scrît lingaedje foirt dilé li manire ki les djins djåznut walon, et ki s' houwe evoye des tourneures di stîle et do motlî calké do francès, come c' esteut sovint l' cas disk' adon.
Ces idêyes la vont fé skepyî li djermêye 48, ki va produre les meyeus scrijheus e walon do 20inme sieke.
D' èn ôte des costés, on-z a rprotchî a Maurice Piron :
- Di n' nén eployî l' lingaedje walon po fé ses analisses et ses critikes. Eto, si ouve n' årè waire ecoraedjî l' passaedje do walon eviè les djonnes ki nel kinoxhént waire. Il a seur discoraedjî bråmint des cminceus a scrire, sogne di "fé des flotches".
- D' aveur eplaidî ses "Clairtés" e plinne guere di 40. Adon, les djins avént dandjî d' espwer et d' esse recoraedjîs, et s' tini les keutes. Lu, a ç' moumint la, i tapéve a l' abaxhe ene peclêye di scrijheus e walon k' on aveut metou so on pî-stok. Ça a stî rsintou come on rnacaedje sol Walonreye.
- Di n' aveur, rén atåvler po kel walon rvicaxhe (nén pus ki les ôtes linwincieus do walon di tot l' 20inme sieke). El riloukive endaler sins moti, tot fén binåjhe di l' aveur ebômé, tot fjhant ses lives so les vîs scrijhaedjes et ses linwincieusès rcwerances.
Insi, i scrijha :
- Le wallon ne mourra pas, parce qu'il porte en lui un héritage impérissable: sa littérature, (...) dans lequel il trouvera l'endormissemnt avant de connaître l'embaumement dans la philologie. (Li walon n' endirè nén, poy k' i poite ene eritance ki n' mourrè måy: ses belès letes, k' i s' va edoirmi dvins, divant k' on ndè fwaiye ene momeye, dins les studiaedjes filolodjikes).
[candjî] Alére
Ene ramexhnêye di scrîts e francès da Maurice Piron, a vey avou l' tuzance eyet li lingaedje walons : A. Maquet, W. Bal & J.M. Klinkenberg. Maurice Piron dit "Gallus": Lettres wallonnes et culture, Micromania, 2000.
