Codjowaedje tchicter
Èn årtike di Wikipedia.
Li codjowaedje di tchicter, c' est l' ci d' on viebe rîlêymint disrîlé, dj' ô bén a deus bodjes, del prumire troke da Hendschel.
Po-z espaitchî d' aveur deus cosounes /kt/ al fén, çou ki n' est nén prononçåve e walon, on radjoute pa drî ene mouyeye êy:
- dji °tchicte => dji tchictêye
- bodje A: tchict-
- bodjes B et C: tchictêy-
Les viebes ki shuvnut ci codjowaedje la, c' est å pus sovint des viebes bastis avou l' cawete -ter.
Ådvins |
[candjî] Sacwants viebes di cisse sôre la
[candjî] Les cawetes do codjowaedje des viebes del sôre di tchicter
[candjî] Infinitif
- bodje A + -er: tchicterer.
[candjî] Pårticipes
[candjî] Pårticipe erirece
- omrin:
- bodje A + -é: tchicté.
- femrin:
- bodje A + -êye: tchictêye.
[candjî] Pårticipe prezintrece
- bodje A + -ant: tot tchictant
[candjî] Indicatif
[candjî] Indicatif prezintrece
- Cåzant(e):
- bodje B + -e: dji tchictêye.
- Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ôrdinaire
- bodje A + -ez: vos tchictez. Li dierin -z ni s' prononce måy.
-
- atouwaedje.
- bodje B + -es: ti tchictêyes. Li -s ni s' prononce måy.
- Riwaitant(e):
- fråze di djhaedje:
- bodje B + -e: i tchictêye, ele tchictêye.
-
- fråze di dmande:
- bodje B + -e + -t: tchictêye-t i ? / tchictêye-t ele ?.
Les fråze di dmandaedje ås ôtès djins si fjhèt tot metant les pronos sudjets padrî l' viebe (sins loyeure). Li prono "vos" metou padrî, si pout rsaetchî evoye.
- Cåzant(e)s:
- bodje A + -ans: nos tchictans; dji tchictans (el Basse-Årdene).
- Atôtchîs (atôtcheyes):
- bodje A + -ez: vos tchictez. Li dierin -z ni s' prononce måy.
- Riwaitant(e)s:
- cawete lidjwesse:
- bodje A + -èt: i tchictèt, ele tchictèt. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: tchictèt i ? / tchictèt ele ?
- bodje C + -nut: i tchictêynut, ele tchictêynut. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: tchictêynut i ? / tchictêynut ele ?
[candjî] Indicatif futurrece
- Cåzant(e):
- bodje B + -rè: dji tchictêyrè.
- Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ôrdinaire
- bodje B + -roz: vos tchictêyroz.
-
- atouwaedje.
- bodje B + -rès: ti tchictêyrès. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: tchictêyress ? (est ç' ki t' tchictêyrès ?).
- Riwaitant(e):
- bodje B + -rè: i tchictêyrè, ele tchictêyrè.
- Cåzant(e)s:
- bodje B + -rans: nos tchictêyrans; dji tchictêyrans (el Basse-Årdene).
- Atôtchîs (atôtcheyes):
- bodje B + -roz: vos tchictêyroz.
- Riwaitant(e)s:
- bodje B + -ront: i tchictêyront, ele tchictêyront.
[candjî] Durant Indicatif Erirece (imparfwait)
- Rilevêye: les cawetes do Durant Indicatif Erirece des viebes del prumire troke ås djins do singulî sont -éve(s).
- Cåzant(e):
- bodje A + -éve: dji tchictéve.
- Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ôrdinaire
- bodje A + -îz: vos tchictîz.
-
- atouwaedje.
- bodje A + -éves: ti tchictéves. Li dierin -s ni s' prononce måy.
- Riwaitant(e):
- bodje A + -éve: i tchictéve, ele tchictéve.
- Cåzant(e)s:
- bodje A + -éns: nos tchicténs; dji tchicténs (el Basse-Årdene).
- Atôtchîs (atôtcheyes):
- bodje A + -îz: vos tchictîz.
- Riwaitant(e)s:
- bodje A + -ént: i tchictént, ele tchictént.
[candjî] Nén Durant Indicatif Erirece (passé simpe)
- Cåzant(e):
- bodje A + -a: dji tchicta.
- Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ôrdinaire
- bodje A + -îz: vos tchictîz.
-
- atouwaedje.
- bodje A + -as: ti tchictas. Li dierin -s ni s' prononce måy.
- Riwaitant(e):
- bodje A + -a: i tchicta, ele tchicta.
- Cåzant(e)s:
- bodje A + -îs: nos tchictîs; dji tchictîs (el Basse-Årdene).
- Atôtchîs (atôtcheyes):
- bodje A + -îz: vos tchictîz.
- Riwaitant(e)s:
- bodje A + -ît: i tchictît, ele tchictît.
[candjî] Erî-tins di l' Indicatif
- erî passé (passé compôzé): Viebe "aveur" a l' indicatif prezintrece + pårticipe erirece: dj' a tchicté, t' as tchicté, evnd.
- erî futeur: "aveur" a l' indicatif futurrece + pårticipe erirece: dj' årè tchicté, t' årès tchicté, evnd.
- erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" å Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: dj' aveu tchicté, t' aveus tchicté, evnd.
[candjî] Dobe erî-tins di l' Indicatif
- dobe erî passé: Viebe "aveur" a l' erî passé + pårticipe erirece: cwand dj' a yeu tchicté, après k' t' as yeu tchicté, evnd.
- dobe erî futeur: "aveur" a l' erî futeur + pårticipe erirece: cwand dj' årè yeu tchicté, après k' t' årès yeu tchicté, evnd
- dobe erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" a l' erî Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: cwand dj' aveu yeu tchicté, après k' t' aveus yeu tchicté.
[candjî] Suddjonctif
[candjî] Suddjonctif prezintrece
- Å singulî, li suddjonctif prezintrece, c' est parey ki l' indicatif prezintrece.
- Ki dj' tchictêye.
- Ki t' tchictêyes.
- K' i tchictêye, k' ele tchictêye.
- Å pluriyal, on ristitche ene cawete -xhe après les cawetes di codjowaejde di l' indicatif prezintrece, k' on a rsaetchî evoye les halcrossès cossounes å coron. Li cawete -èt est disfaflotêye (-exhe).
- ki nos tchictanxhe (u: ki dj' tchictanxhe).
- Ki vos tchictéxhe
- K' i tchictexhe, k' ele tchictexhe (u : k' i tchictêynuxhe, k' ele tchictêynuxhe)
[candjî] Suddjonctif erirece
Li suddjonctif erirece si fwait tot rprindant les cawetes do Nén durant Indicatif Erireces (passé simpe) et î racawer ene cawete -xhe
- Ki dj' tchictaxhe.
- Ki t' tchictaxhes.
- K' i tchictaxhe, k' ele tchictaxhe.
- Ki nos tchicténxhe (u: ki dj' tchicténxhe).
- Ki vos tchictîxhe (li minme tchoi k' å suddjonctif prezintrece).
- K' i tchicténxhe, k' ele tchicténxhe
[candjî] Condicioneu
Li condicioneu, c' est on tins ki s' fwait avou li prumire dobe cawete do futurrece, et ene djeujhinme cawete, li minme kel cene do NDIE des viebes del cénkinme troke.
- Cåzant(e):
- bodje B + -reu: dji tchictêyreu.
- Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ôrdinaire
- bodje B + -rîz: vos tchictêyrîz.
-
- atouwaedje.
- bodje B + -reus: ti tchictêyreus. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: tchictêyreuss ? (est ç' ki t' tchictêyreus ?).
- Riwaitant(e):
- bodje B + -reut: i tchictêyreut, ele tchictêyreut.
- Cåzant(e)s:
- bodje B + -réns: nos tchictêyréns; dji tchictêyréns (purade el Basse-Årdene.
- Atôtchîs (atôtcheyes):
- bodje B + -rîz: vos tchictêyrîz.
- Riwaitant(e)s:
- bodje B + -rént: i tchictêyrént, ele tchictêyrént.
[candjî] Kimandeu
Li cmandeu shût l' indicatif prezintrece, mins on rsaetche li cawete -S a l' atouwé.
- Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ôrdinaire
- bodje A + -ez: tchictez !.
-
- atouwaedje.
- bodje B + -e: tchictêye !.
- Cåzant(e)s:
- bodje A + -ans: tchictans !
- Atôtchîs (atôtcheyes):
- bodje A + -ez: tchictez !
