Đại Việt sử ký toàn thư

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Hình bìa Nội các quan bản

Đại Việt sử ký toàn thư (chữ Hán: 大越史記全書) là cuốn sách lớn chép về các sự kiện lịch sử nước Việt Nam (Quốc sử) qua các thời đại từ Lạc Long Quân đến nhà Lê Trung Hưng năm 1675. Nó là cuốn sử còn tồn tại nguyên vẹn đến ngày nay do nhiều sử gia từ thời nhà Trần và nhà Hậu Lê soạn thảo ra.

Năm 1993, nhà xuất bản Khoa học-Xã hội (NXBKHXH) phát hành bản chữ quốc ngữ, dịch từ bản in năm Chính Hòa thứ 18 (1697) là Nội các quan bản. Bản chính của Nội các quan bản hiện đang lưu giữ tại thư viện của trường Viễn Đông Bác Cổ, Paris.

Cuốn sách được Ngô Sĩ Liên, một nhà sử học thời Lê Thánh Tông viết với sự tham khảo và sao chép lại một phần từ các cuốn Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu thời nhà Trần và Đại Việt sử ký tục biên của Phan Phu Tiên (thời nhà Lê nhưng trước Ngô Sĩ Liên) và được các nhà sử học khác như Vũ Quỳnh, Lê Tung, Phạm Công Trứ, Lê Hy v.v.. hiệu chỉnh và bổ sung thêm sau này. Tên gọi chính thức của cuốn sách này do Ngô Sĩ Liên đặt.

[sửa] Tóm tắt nội dung, bố cục cuốn sách

Nội dung cuốn sách chép các sự kiện lớn trong lịch sử nước Việt Nam từ thời Lạc Long Quân và các vua Hùng (kỷ họ Hồng Bàng) cho đến triều đại của nhà Hậu Lê với những lời bình chú, nhận xét tương đối khách quan của Ngô Sĩ Liên cũng như của các bậc tiền nhân (Lê Văn Hưu, Phan Phu Tiên). Có rất nhiều sự kiện được các ông đánh giá tương đối đúng bản chất mà sau này vì nhiều lý do (như ảnh hưởng tới những nhân vật lịch sử nổi tiếng hơn, ví dụ như nhận định về Nguyễn Bặc, Lê Hoàn (vua Lê Đại Hành), Dương Vân Nga trong thời kỳ triều đại của nhà Đinh) nhiều sử gia khác có ý định cắt bỏ. Tuy nhiên cũng có nhiều sự kiện vì lý do quan điểm tư tưởng phong kiến nên các ông đã có những nhận định không xác đáng (như trường hợp thái sư Lê Văn Thịnh thời nhà Lý). Cuốn sách lần đầu tiên được hoàn thành năm 1479 thời Lê Thánh Tông, sau đó được chỉnh lý lại và bổ sung bởi các sử gia khác (từ các quyển 12 đến quyển 19).

Bố cục của bộ sử như sau:

Quyển thủ: gồm các Lời tựa của Lê Hy, Phạm Công Trứ, Ngô Sĩ Liên, Biểu dâng sách của Ngô Sĩ Liên, Phạm lệ, Kỷ niên mục lục và bài Việt giám thông khảo tổng luận của Lê Tung.

Ngoại kỷ: gồm 5 quyển, từ họ Hồng Bàng đến 12 sứ quân.
- Quyển 1: kỷ họ Hồng Bàng, kỷ họ Thục (An Dương Vương).
- Quyển 2: kỷ họ Triệu (Triệu Đà).
- Quyển 3: kỷ thuộc Tây Hán, kỷ Trưng Vương, kỷ thuộc Đông Hán, kỷ Sĩ Nhiếp.
- Quyển 4: kỷ thuộc Ngô-Tấn-Tống-Tề-Lương, kỷ tiền Lý (Lý Nam Đế), kỷ Triệu Việt Vương, kỷ Hậu Lý (Lý Phật Tử).
- Quyển 5: kỷ thuộc Tùy - Đường, kỷ họ Ngô và 12 sứ quân.

Bản kỷ: gồm 19 quyển, từ triều Đinh đến năm 1675.
- Bản kỷ toàn thư:
  - Quyển 1: kỷ nhà Đinh, kỷ nhà Tiền Lê.
  - Quyển 2: kỷ nhà Lý: Thái Tổ, Thái Tông.
  - Quyển 3: Thánh Tông, Nhân Tông.
  - Quyển 4: Anh Tông, Cao Tông, Huệ Tông, Chiêu Hoàng.
  - Quyền 5: kỷ nhà Trần, Thái Tông, Thánh Tông, Nhân Tông.
  - Quyển 6: Anh Tông, Minh Tông.
  - Quyển 7: Hiến Tông, Dụ Tông, Nghệ Tông, Duệ Tông.
  - Quyển 8: Phế Đế, Thuận Tông, Thiếu Đế, Hồ Quý Ly, Hồ Hán Thương.
  - Quyển 9: kỷ Hậu Trần, kỷ thuộc Minh.
  - Quyển 10: kỷ nhà Hậu Lê: Thái Tổ.
- Bản kỷ thực lục:
  - Quyển 11: Thái Tông, Nhân Tông.
  - Quyển 12: Thánh Tông (phần thượng).
  - Quyển 13: Thánh Tông (phần hạ).
  - Quyển 14: Hiến Tông, Túc Tông, Uy Mục.
  - Quyển 15: Tương Dực, Đà Vương, Cung Hoàng, Mạc Đăng Dung, Mạc Đăng Doanh.
- Bản kỷ tục biên:
  - Quyển 16: Trang Tông, Trung Tông, Anh Tông, Mạc Đăng Doanh đến Mạc Mậu Hợp.
  - Quyển 17: Thế Tông, Mạc Mậu Hợp.
  - Quyển 18: Kính Tông, Chân Tông, Thần Tông.
  - Quyển 19: Huyền Tông, Gia Tông.

[sửa] Vai trò của Ngô Sĩ Liên

Những đóng góp của Ngô Sĩ Liên vào bộ quốc sử lớn này hiện được phần lớn các nhà sử học công nhận là:

Đặt tên cho bộ sách là Đại Việt sử ký toàn thư, được triều đình nhà Hậu Lê và các đời sau chính thức công nhận.
Viết thêm một quyển thuộc Ngoại kỷ (phần Lạc Long Quân và các vua Hùng), trình bày lại tiến trình lịch sử Việt Nam từ họ Hồng Bàng cho tới khi quân Minh bị đánh đuổi về nước năm 1428.
Viết Tam triều bản kỷ (sau này được đưa vào phần Bản kỷ toàn thư và Bản kỷ thực lục do viết về ba đời vua Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông và Lê Nhân Tông)
Viết bài tựa Đại Việt sử ký ngoại kỷ toàn thư, biểu dâng sách Đại Việt sử ký toàn thư, phần Phàm lệ Đại Việt sử ký toàn thư.
Viết những lời bình luận (hiện còn 166 đoạn) có ghi rõ "sử thần Ngô Sĩ Liên viết".

Những đoạn bình luận lịch sử của Ngô Sĩ Liên phần lớn thường cặn kẽ và sinh động hơn so với những bình luận của các sử gia khác. Nhiều đoạn có thể coi như lời tổng kết cả một giai đoạn lịch sử. Trong những đoạn bình luận của ông có thể thấy những dòng ca tụng các bậc trung thần, nghĩa sĩ vì nước quên thân bên cạnh những lời chỉ trích các hành động tàn bạo, tham lam của kẻ gian tà, những lời tố cáo vạch trần những âm mưu quỷ kế của giặc được viết với ngọn bút tài hoa của ông.

Cũng có người cho rằng Ngô Sĩ Liên đã có các hạn chế hay các luận điểm lịch sử có thể gây tranh cãi như:

Do ảnh hưởng của tư tưởng nho giáo, ông đã không chỉ ra vai trò quan trọng của Đinh Hậu Dương Vân Nga và Thập đạo Lê Hoàn.
Cùng các nhà sử học khác đương thời, ông cũng coi nhà Triệu của Triệu Đà là một triều đại của Việt Nam (dành hẳn một chương trong phần "ngoại kỷ" để nói về triều đại này).

[sửa] Ảnh hưởng của cuốn sách

Có thể nói bộ Đại Việt sử ký toàn thư là một cống hiến to lớn của Ngô Sĩ Liên vào kho tàng văn hóa dân tộc Việt Nam. Cuốn sử này góp phần vào việc tăng sự hiểu biết lịch sử đất nước Việt Nam qua các thời kỳ đồng thời cũng là một tư liệu quý giá giúp cho công tác bảo tồn, bảo tàng và khảo cổ học.