Tunalı Hilmi Bey

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Tunalı Hilmi Bey (28 Ağustos 1871 - 26 Temmuz 1928) Türk siyasetçi. Meclis-i Mebusan ve TBMM üyesi. Jön Türk ve Türkçülük hareketinin önde gelen isimlerinden, siyaset ve devlet adamı.

28 Ağustos 1871'de Eskicuma'da doğdu. 1877 Osmanlı Rus savaşı nedeniyle ailesiyle birlikte İstanbul'a göç etti. Fatih Askeri Rüşdiyesi'ni bitirdi. Kuleli Askeri İdadisi öğrencisiyken Teşvik adlı gizli bir haftalık dergi çıkardığı için tutuklandı. Askeri Tıbbıye Mektebi’nde öğrenciyken, sonradan İttihat ve Terakki Cemiyeti'yle birleşen Gizli Mektepliler derneğini kurdu. Tıbbiyenin son sınıfında Avrupa'ya kaçtı ve İsviçre'nin Cenevre kentine yerleşti (1895). Cenevre Üniversitesi'nde hukuk ve pedagoji öğrenimi gördüğü sırada, bir yandan da Jön Türkler'in çıkardığı Meşveret ve Mizan gazetelerine yazılar yazdı, Jön Türkler'in amaç ve hedeflerini açıklayan Hutbe adlı broşürleri yayımladı.1896'da Osmanlı İhtilal Fırkası'nı kurdu. Bir süre İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin genel sekreterliğini de yürüten Tunalı Hilmi 1897'de Cenevre'de İshak Sükûti ve Abdullah Cevdet ile birlikte Osmanlı Gazetesi'ni yayımladı. 1898'de İttihat ve Terakki Cemiyeti müfettişi olarak Mısır' a gitti ve cemiyetin Kahire şubesini örgütledi. Jön Türkler'in 1899'da sarayla uzlaşmasından sonra Madrid elçiliği başkatipliğine atandı (1900); kısa süre sonra zararlı etkinliklerini sürdürdüğü gerekçesiyle bu görevden alındı. 1904'te Mısır'a gitti; Muhtelit Mahkeme'de çalıştı, Kanun-ı Esasi ve Hak gazetelerine yazdı. Meşrutiyet'in ilanından sonra İstanbul' a döndü 've başta Inkilap olmak üzere çeşitli yayın organlarında yazıları yayımlandı. 1916'ya değin çeşitli kazalarda kaymakamlık yaptı, daha sonra savaş nedeniyle ülkeye göç eden ve sığınanların durumlanrını denetlemek ve düzenlemekle görevlendirildi.

Mütareke döneminde Bolu mebusu olarak Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na girdi. (1920) Aynı yıl İstanbul'un İtilaf Kuvvetleri tarafından işgal edilip meclis çalışamaz hale gelince Anadolu'ya geçti. TBMM'ye Bolu milletvekili olarak katıldı. Düzce ayaklanmasının bastırılmasında ve Karadeniz Ereğlisi'ni işgal etmek isteyen Fransızlara karşı direnişin örgütlenmesinde görev aldı. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun (1921) hazırlık komisyonunda bulundu. 1923 ve 1927 seçimlerinde Zonguldak milletvekili olarak yeniden meclise girdi. 26 Temmuz 1928’de İstanbul'da vefat etti.

Henüz 1923 yılında meclisden tepki almasına rağmen meclis kürsüsünden kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmasını, Hanım Paşa görmek istediğini bildiren Tunalı Hilmi aynı zamanda Türkçe'nin özleştirilmesine ve önemine birçok defa gerek TBMM kürsüsünde gerekse yazılarıyla dikkatleri çekmiştir.

İsmi, Ankara'nın pek çok gözde mekanının toplandığı çekim merkezlerinden Tunalı Hilmi Caddesi ile yaşamaktadır.

[değiştir] Eserleri

• Un projet d'organisation de la souverainete du peuple en Turqie (Türkiye'de halk hakimliği(düzen) Bir şart-Bir dilek, 1904)adıyla yayımladığı ayrıntılı anayasaya tasarısı. (Bu çalısması Fransızcasından çevrilerek Tarih ve Toplum dergisinde "Tunalı Hilmi'nin Halk Hakimiyeti Risalesi ve Anayasa Tasarısı" adı altında yayımlandı.(Mart 1984, sayı 3) )
• Evvel ve Ahir
• Makedonya Mazisi
• Hâl
• İstikbal(1898)
• Peşte'de Reşid Efendi (1899)
• Rezalet yine İspanya'da(1900)
• Kongre, Cevapları-Cevabımız(1901)
• Kongre Nedir, Nasıl Olmalıdır?(1901)
• Bir Dilek(1902)
• Memiş Çavuş Büyük Millet Meclisinde (1923)