Gastrulasyon

Vikipedi, özgür ansiklopedi

1-blastula, 2-gastrula; turuncu: ektoderm, kırmızı: endoderm

Blastula evresinden sonra, çokhücrelilerin hemen hepsinde görülen evredir. Bu evrede, ektoderm ve endoderm oluşur. Ektoderm, vücudu örten yapıları oluştururken, endoderm; barsağı ve onunla ilgili yapıları meydana getirir. Blastulanın üzerindeki blastoderm kural olarak ektoderme karşılık gelir. Üçüncü embriyonik tabaka olan mezoderm, ektodermin ve endodermin arasında ve yanlarda meydana gelir. Gastrulanın başlangıcında, izolesital yumurtalardaki vejetatif kutuba denk olan kısımda, bazı blastomerler blastosöl içerisinde animal kutuba doğru çökmeye başlar. Çökmeden dolayı meydana gelen açıklığa Blastopor (ilkin ağız), çöküntünün tüp şeklindeki devamına da Archentron (ilkin bağırsak) denir. Blastoporun yaşam boyunca ağız olarak kalıp kalmamasına göre bilateral simetrili hayvanlar iki gruba ayrılırlar :

Protostomia = blastoporu ilerde esas ağıza dönüşen hayvanlar, bunlarda anüs arka kısımdaki ektodermin içeri doğru çökmesiyle oluşur, örn : sölentereler. )

Deuterostomia = blastoporu anüs ya da kloak a dönüşen, ağzı yeniden açılan hayvanlar, bunlarda ağız, ön kutupta ilk olarak ektoderm kesesi şeklinde oluşur).

Gastrulasyonun başlamasıyla ve ilkel bağırsağın animal kutuba doğru ilerlemesiyle ilk Bilateral (Bakışımlı) Simetri oluşur. Blastomerlerin içeri doğru çökmesiyle Invagination (İnvaginasyon); meydana gelen ilk bağırsak boşluğuna da Archentron denir.

Gastrulada dış örtü, ileride epidermis ve benzerlerini (kıllar,tüyler,bezler,...), sinir sistemi, duyu epiteli, sindirim sisteminin bir kısmını oluşturacak ektodermi oluşturur. İlkel bağırsağın orta kısmını meydana getirecek tabakada, ilerde sindirim sistemine bağlı olacak birçok organı, (pankreas, karaciğer,...), akciğer ve önceden belirlenmiş notokordun yapısına katılacak olan endodermi oluşturur. Endodermden meydana gelen mezoderm ise, kasları,iskeleti,damar sistemini, boşaltım organlarını ve gonadozomları oluşturur.

Telosital yumurtalarda,görülen gastrulasyon karışık bir olaydır ki, burada meydana gelen epiblast hücrelerinin, embriyonun orta kısmından ilerye doğru uzayarak, saydam alanın ortasında İlkin İz (Primitif İz), denilen bir kalınlaşmayı oluştururken, bu izin ortasında bir çöküntü oluşarak İlkin Oluku meydana getirir. İlkin izin ön ucunda, hücrelerin yumru şeklinde yığılarak Hensen Düğümünü yaptığı görülür.