Ensimas
Mula sa Tagalog Wikipedia, ang malayang ensiklopedya.
Ang mga ensimas (enzymes)ay mga proteina na nagpapabilis o katalisador (catalyst) ng mga pagsasanib kimikal. Sila ay mga biyolohikong katalisador. Sa pagsasanib na ganito, ang tawag sa mga molekulang aayusin sa prosesong ito ay simuno (substrates) at ensima ang mag-aayos rito upang ito’y maging ibang molekula: ang produkto (bunga). Halos lahat ng mga proseso sa loob ng isang selula (cell) ay nangangailangan ng ensimas upang tumakbo o maganap ito. Dahil napakamapili ng mga ensimas sa kanilang simunong aayusin, pinabibilis lamang nito ang ilang pagsasanib sa maraming posibilidad. Ang set ng mga ensimang gawa sa loob ng selula ang tumitiyak sa mga landasing metaboliko na mangyayari sa selulang iyon.
Tinatayang halos 4,000 pagsasanib ang pinabibilis ng mga ensimas. Hindi lahat ng mga biyolohikong katalisador ay mga proteina. May mga molekulang RNA na tinatawag na ribosimas (ribozymes) ang nakapagpapabilis ng pagsasanib. Karaniwang ipinangangalang ang isang ensima ayon sa pagsasanib na pinabibilis nito. Karaniwan, ang hulaping –asa halaw sa nomenklaturang Espanyol (-ase naman sa Ingles) ang idinaragdag sa simuno (e.g. laktasa (lactase) ang ensimang gumagana o naghihiwalay sa laktosa (lactose) o sa uri ng reaksyon (e.g. DNA polymerase ang bumubuo sa polimerong DNA).
Tulad ng lahat ng katalisador, nagtatrabaho ang ensima upang makapagbigay ng alternatibong landasin upang mapababa ang enerhiya ng aktibasyon ng isang pagsasanib na magpapabilis sa takbo nito. May ilang ensimang nagtatrabaho upang mapabilis ng milyong beses ang pagsasanib kumpara kung walang ensima ito. Halimbawa rito ang pagsasanib na pinabilis ng orotidine 5'-phosphate decarboxylase na may kalahating tapang ng simunong aayusin nito ay aabutin ng 78 milyong taon bago maganap ang pagsasanib kung walang ensimang katulong. Subalit, kapag ang decarboxylase ay idinagdag, ang proseso ay 25 milisegundo lamang. Katulad ng anumang katalisador, hindi nauubos o nauupos ang ensima sa loob ng kimikong pagsasanib gayundin hindi ito nagbabago sa ekilibrio ng isang pagsasanib. Kakaiba ang ensimang sa ibang katalisador dahil ito ay mas pihikan o espesipiko.
Ang kilos ng isang ensima ay naaapektuhan ng ibang molekula. Ang mga inhibitor (pang-antala) ang nagpapabagal sa kilos ng ensima ang mga activators (pampasigla) ang nagpapalakas sa kilos nito. Ang mga lason at gamot ang karaniwang inhibitor ng ensima. Naaapektuhan ng temperatura, pH at konsentrasyon ng simuno ang aktibidad ng isang ensima.
Ilang ensimas ang ginagamit sa komersyo tulad ng sa pagsintesis ng antibiyotiko. Ilang panlinis sa bahay ang gumagamit ng ensimas upang mapabilis ang aksyon nito (e.g., ang ensimas na idinagdag sa sabong panglaba upang mabilis matanggal ang matsang grasa o proteina sa damit).
