Zofia Hertz
Z Wikipedii
Zofia Hertz, z d. Neuding (1910-2003), współzałożycielka Instytutu Literackiego, najbliższa współpracownica Jerzego Giedroycia – redaktora paryskiej "Kultury", po jego śmierci dyrektor Instytutu Literackiego w Paryżu.
Urodziła się 27 lutego 1910 w Warszawie (prawdopodobnie podczas II wojny światowej nastąpiła zmiana roku urodzenia – z 1910 na 1911. Zofia Hertz nie sprostowała jej po wojnie i potwierdzała przez wszystkie kolejne lata). Córka Ludwika Neudinga i Heleny Nisenson. Dzieciństwo spędziła w Warszawie, od 1921 zamieszkała w Łodzi. Po maturze (1928, Gimnazjum Żeńskie R. Konopczyńskiej-Sobolewskiej w Łodzi) przez rok studiowała na Wydziale Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1929 znowu w Łodzi. Podjęła pracę w kancelarii notarialnej Apolinarego Karnawalskiego. 13 maja 1933, jako pierwsza kobieta w Łodzi, przystąpiła i zdała egzamin na stanowisko notariusza. W lutym 1939 poślubiła Zygmunta Hertza. Do września 1939 pracowała jako referent notarialny. Po wybuchu II wojny światowej, w czerwcu 1940, aresztowana wraz z mężem we Lwowie, podczas masowej akcji NKWD. Deportowani do Cyngłoku w Maryjskiej ASRR – spędzili 14 miesięcy w łagrze, pracując przy wyrębie lasu. Amnestionowani na mocy układu Sikorski-Majski. 20 września 1941 oboje wstąpili do Armii Polskiej, utworzonej w ZSRR pod dowództwem gen. Andersa. Pracowała w Wydziale Propagandy i Informacji – Oddział Kultury i Prasy APW i 2. Korpusu (od kwietnia 1942 pod kierownictwem Józefa Czapskiego). Współpracowała z biurem redakcji gazety „Orzeł Biały”. Wraz z 2. Korpusem wyszła z ZSRR i przez Irak i Egipt dotarła do Włoch. Od 1943 sekretarka i współpracowniczka Jerzego Giedroycia.
Współzałożycielka – z Jerzym Giedroyciem, mężem Zygmuntem Hertzem i Józefem Czapskim – Instytutu Literackiego (powołany w 1946 w Rzymie, w 1947 przeniesiony do Maisons – Laffitte pod Paryżem). Stał się on ośrodkiem skupiajacym wybitnych polskich pisarzy i publicystów emigracyjnych, autorów objętych cenzurą w komunistycznej Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Jego działalność wydawnicza obejmowała: miesięcznik "Kultura" (1947-2000), serię „Biblioteka Kultury”, w skład której wchodziły: "Zeszyty Historyczne" (1962-1972 półrocznik, następnie kwartalnik – dotyczący najnowszej historii Polski i krajów środkowo-europejskich), oraz setki tytułów książek (dzieła literackie i książki o charakterze politycznym i pamiętnikarskim). Założycielem i redaktorem periodyków był Jerzy Giedroyc. Zofia Hertz zajmowała się stroną administracyjną i wydawniczą, tłumaczyła teksty, w latach 1962-1986 prowadziła w "Kulturze" stałą rubrykę Humor krajowy. Po śmierci Jerzego Giedroycia (14 września 2000) kierowała Instytutem Literackim. Kontynuowała edycję "Zeszytów Historycznych" (w październiku 2000 ukazał się ostatni numer, 637, "Kultury", która godnie z wolą Jerzego Giedroycia przestała wychodzić po jego śmierci). Nigdy nie wystąpiła o obywatelstwo francuskie, miała status polskiego uchodźcy politycznego (od grudnia 1948). Odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (2000) i Medaille d’Or de la Ville (przez mera Maisons – Laffitte, 2001). Laureatka nagrody edytorskiej polskiego PEN Clubu za rok 2000. Zmarła 20 czerwca 2003 w Maisons – Laffitte. Pochowana jest na pobliskim cmentarzu, w Mesnil-le-Roi, gdzie spoczywają również inni twórcy paryskiej "Kultury".
Bibliografia:
- Barbara Toruńczyk, Wywiad z Zofią Hertz ("Res Publica", nr 8, 1981); [przedruk] Zofia Hertz. Dzień w Maisons – Laffitte ("Gazeta Wyborcza. Wysokie obcasy", 10 XI 2000)
- Zygmunt Hertz, Listy do Czesława Miłosza 1952-1979 (wybór i opracowanie Renata Gorczyńska, Instytut Literacki, Paryż 1992, ISBN 2-7168-0142-8)
- Iza Chruślińska, Była raz "Kultura"... Rozmowy z Zofią Hertz, wstęp Czesław Miłosz (wydanie 2 uzupełnione, Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2003, ISBN 83-227-2020-3, wydanie 1, Oficyna Wydawnicza MOST, Warszawa 1994, ISBN 83-85611-24-X)
- Renata Gorczyńska, Portrety paryskie (Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1999, ISBN 83-08-02993-0)
- Elżbieta Sawicka, Przedwojenna historia. Rozmowa z Zofią Hertz ("Rzeczpospolita. Plus-Minus", 24 II 2001)
- Joanna Podolska, Jeden grosz od weksla ("Gazeta Wyborcza. Łódź/Fabryka", 24 V 2002)
Linki zewnętrzne:
