Wyhorlat (góry)
Z Wikipedii
| Wyhorlat | |
| Megaregion | Region Karpacki |
| Prowincja | Karpaty Wschodnie |
| Podprowincja | Wewnętrzne Karpaty Wschodnie |
| Makroregion | Łańcuch Wyhorlacko-Gutyński |
| Mezoregion | Wyhorlat |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Słowacja: - kraj preszowski - kraj koszycki |
Wyhorlat (523.51; słow. Vihorlat, ukr. Вигорлят, rus. Выгорлат) - pasmo górskie we wschodniej Słowacji, należące do Łańcucha Wyhorlacko-Gutyńskiego (Vihorlatsko-gutínska oblasť) w Wewnętrznych Karpatach Wschodnich.
Pasmo Wyhorlatu ma kształt nieregularnego łuku, usytuowanego na osi wschód-zachód i wygiętego na północ. Na południu i na wschodzie otacza je Nizina Wschodniosłowacka. Na północy doliny Laborca, Cirochy i Ublanki oddzielają je od Pogórza Ondawskiego, Wyżyny Laboreckiej i Gór Bukowskich (Bieszczad Zachodnich). Na wschodzie z Wyhorlatem graniczy oddzielony szeroką przełęczą masyw Poprzecznego (Popriečny) na granicy słowacko-ukraińskiej. Jeżeli ten masyw również zaliczyć do pasma Wyhorlatu, jak to się niekiedy robi, to wtedy wschodnią granicą tego pasma staje się dolina Użu, już na terenie Ukrainy Zakarpackiej. Ze względu na takie samo wulkaniczne pochodzenie do Wyhorlatu zalicza się niekiedy także położone jeszcze dalej na wschód pasmo Makowicy, nazywane przy takiej klasyfikacji Wschodnim Wyhorlatem.
Długość głównego grzbietu Wyhorlatu wynosi 53 km, szerokość pasma waha się od 2 do 11 km. Ponieważ najwyższe szczyty Wyhorlatu przekraczają 1000 m n.p.m., a wyniesienie Niziny Wschodniosłowackiej, z której wyrastają, wynosi 250-300 m n.p.m., względna różnica wysokości sięga 800 m. Najwyższe szczyty to:
- Vihorlat (1076 m n.p.m.),
- Nežabec (1023 m n.p.m.),
- Motrogon (1018 m n.p.m.,
- Sninský kameň (1005 m n.p.m.),
- Veľká Trestia,
- Scob,
- Veža,
- Kyjov (821 m n.p.m.).
Wyhorlat w całości leży w zlewni Laborca. Potoki spływające z północnych stoków (największe Luh, Savkov potok, Strihovský potok) wpadają do Cirochy, potoki i rzeczki z południowych stoków (największe Skalný potok, Ceremosna, Barlahov potok, Lysaka i Rybnička) - do Okny, dopływu Użu. Wody z południowo-zachodniej części Wyhorlatu zasilają również leżące u jego stóp wielkie sztuczne jezioro Zemplínska šírava. Góry magazynują w sobie duże zasoby wody pitnej.
Podobnie jak pozostałe pasma górskie Wewnętrznych Karpat Wschodnich, pasmo Wyhorlatu jest pochodzenia wulkanicznego, przy czym jest najmłodszym pasmem wulkanicznym w granicach Słowacji. Góry powstały w dwóch etapach aktywności wulkanicznej: pod koniec trzeciorzędu - około 17 mln lat temu i na początku czwartorzędu - około 9 mln lat temu. W pierwszej fazie powstał m.in. szczyt Kyjov, w drugiej - najwyższe szczyty: Vihorlat, Veľká Trestia, Motrogon, Scob, Veža. Odpowiednio do swego pochodzenia Wyhorlat jest zbudowany ze skał wulkanicznych - zwięzłych andezytów i sypkich tufów. W toku późniejszych ruchów tektonicznych pasmo najprawdopodobniej zostało znacznie obniżone, a w każdym razie utwory wulkaniczne uległy silnemu zniszczeniu. Do zniszczenia i obniżenia wierzchowiny Wyhorlatu przyczyniła się również erozja i liczne osuwiska gruntu.
Klimat Wyhorlatu jest umiarkowany, a w wyższych partiach - chłodny górski. W roku jest 100-140 dni z pokrywą śnieżną.
Wyhorlat jest porośnięty mieszanymi lasami o bardzo urozmaiconym składzie gatunkowym. Część lasów w wyżej położonych partiach gór zachowała charakter pierwotnej puszczy, natomiast na niższych wysokościach i w pobliżu siedzib ludzkich, w tzw. lasach gospodarczych, zaintrodukowano wiele gatunków nie należących do pierwotnej flory Wyhorlatu, np. świerk. Pierwotna roślinność leśna układała się piętrowo: na wysokościach 300-500 m n.p.m. lasy bukowe i dębowe, na wysokościach od 500 do 800 m n.p.m. - niemal wyłącznie lasy bukowe, powyżej 800 m n.p.m. wzrasta udział lipy, jodły, jesionu i jawora. Podobnie urozmaicone jest życie zwierzęce - występują nawet duże drapieżniki, takie jak rysie, wilki i niedźwiedzie.
Osobliwością Wyhorlatu są górskie jeziorka. Najsłynniejsze z nich to Veľké Vihorlatské jazero, zwane "Morskim Okiem" (619 m n.p.m.) i Malé Vihorlatské jazero ("Małe Morskie Oko", 727 m n.p.m.) w kotlinie między masywami Motrogonu i Nežabca. Kolejne jeziorka, z których najbardziej znany jest Kotlík (850 m n.p.m.), leżą na północ od Motrogonu. Na północnych stokach leżą zanikające jeziorka Podstavka i Hypkania.
Od 1973 przyrodę najwyższych partii Wyhorlatu chroni zespół rezerwatów Chránená krajinná oblasť Vihorlat (4.383 ha).
Teren Wyhorlatu nie jest zasiedlony. Skupiska ludzkie znajdują się natomiast w okalających go dolinach Cirochy (Snina, Stakčin) i Laborca (Humenné). Tereny te były i są wykorzystywane przez człowieka przede wszystkim w gospodarce leśnej - do pozyskiwania drewna i produktów leśnych (stąd powstały lasy gospodarcze). Gospodarcze wykorzystanie lasów w XVIII i w XIX wieku doprowadziło do wyczerpania się zasobów drewna w łatwiej dostępnych miejscach gór.
Na początku XIX wieku na północno-zachodnich stokach Snińskiego Kamienia odkryto złoża rudy żelaza, które zaczęto wydobywać metodą odkrywkową. Przetapiano je w małych hutach w miejscowościach Zemplínske Hámre i Remetské Hámre. Złoża wyczerpały się na początku XX wieku. Wydobycia zaprzestano w 1904.
Obecnie Wyhorlat rozwija turystykę i sport. Wyciągi narciarskie znajdują się w miejscowościach Porúbka, Koromla, Snina, Petrovce, Podhorod i Inovce.
