Oguzowie
Z Wikipedii
Oguzowie – koczownicze i pasterskie plemiona tureckie uformowane w związek (lub unię).
Spis treści |
[edytuj] Etymologia i historia nazwy plemienia
Swoją nazwę wywodzą od słowa "ok" (strzała), które w języku tureckim brzmi identycznie jak plemię. Słowo to zostało nawet ówcześnie przetłumaczone w znaczeniu plemię na język chiński (np. On-ok to dziesięć plemion). Przyrostek "-z" w starożytnych językach tureckich oznaczał liczbę mnogą. W istocie rzeczy nazwa Oguzowie nie jest nazwą etniczną lecz słowem, które bezpośrednio zdefiniowało znaczenie plemion tureckich.
Po raz pierwszy nazwę Oguz napotkano w postaci inskrypcji na brzegach Małego Jeniseju. Na jego podstawie za fakt uznaje się unię 6 plemion Oguzów. Jako że inskrypcja należała do ich bejów, trzeba przyznać, że Oguzowie ci przetrwali tam zorganizowani w unię.
Wydaje się możliwe, że datowanie początków historii ludu sięga daleko głębiej. Źródła chińskie podają istnienie w II stuleciu p.n.e. plemienia o nazwie O-kut (nie było słowa oznaczającego Turków w tamtych czasach) – był to chiński odpowiednik tureckiego słowa Ogur, a że niektóre społeczności tureckie wymawiały r w sposób zbliżony do z – możemy z istotnym prawdopodobieństwem przypuszczać, że to właśnie region Tabargatay-Kobdo jest miejscem pierwotnego pobytu Oguzów w Chinach.
[edytuj] Oguzowie i Gokturcy: ludzie tej samej rasy
Niektóre tureckie plemiona, które formowały struktury chanatu goktureckiego od VI wieku n.e. zawiązywały pomiędzy sobą unie. Tak właśnie ustanowiono chanat Dokuz-Oguz (dziewięć-Oguz) w regionie rzek Tolga i Selenga. W takim właśnie położeniu politycznym znajdowali się Oguzowie pokonani w 682 podczas wojny Inek Gölü przez wodza o imieniu Ilteriş.
Istnieją inskrypcje, na podstawie których można wyrażać pogląd, iż w czasach istnienia Chanatu Goktureckiego nie odnotowywano różnic pomiędzy Oguzami a Gokturkami, co więcej – uważano, że Oguzowie tworzą zrąb Chanatu.
Istnieje także inny pogląd wyrażany na podstawie inskrypcji Tonyukuka (Thomsen V), zgodnie z którym Oguzowie byli unią plemienną podlegającą suwerenności tureckiej. Przeciwko takiemu punktowi widzenia wysuwa się argumenty, że termin Turcy był określeniem politycznym używanym dla wyrażenia identyczności etnicznej w kontekście siły militarnej. W takim ujęciu Oguzowie – podobnie jak inni Turcy wywodziliby się ze wspólnej tureckiej linii.
Jak wiadomo, państwo Gokturków zostało założone przez dynastię tureckich władców nazywaną "Aşina" dzięki wsparciu grup etnicznych tureckiego pochodzenia zorganizowanych wokół dynastii. Grupy te musiały być Turkami zorganizowanymi w unię plemienną (innymi słowy – Oguzami). Wyrażano opinię (W. Barthold), iż władcy Gokturków pochodzili z Dokuz-Oguz. Taki pogląd dowodziłby powiązań istniejących pomiędzy dynastią panującą a Oguzami. Cytuje się nawet pewne chińskie dokumenty, według których w VI i VII wieku społeczność Gokturków opierała się na Oguzach. Inne dokumenty odnoszące się do okresu T'ang używają wymiennie określeń "Dokuz-Oguz", "dziewięć plemion Turków (Gokturków)", "Turcy (Gokturcy) dziewięciu plemion" oraz czasem "dziewięć plemion ludzi Töles". W tych samych źródłach Chińczycy tłumaczyli słowo Oguz jako Kui-sin ("Dziewięć plemion").
Reasumując: plemiona Oguzów tworzyły społeczność, która uformowała chanat Gokturków. Do czasu upadku Pierwszego Chanatu nie używało się jednak terminu Oguzowie, bo nie było potrzeby nazywania społeczności złożonej z Turków (T'u-küe) inną nazwą. Sytuacja zaczęła się zmieniać w okresie [interregnum], kiedy to członkowie dynastii Aşina stali się marionetkami chińskiego pałacu. Wówczas plemiona tureckie zawiązały pomiędzy sobą unię i założyły nowy organizm państwowy. Państwo to było formalnie unią Oguzów powstałą w okresie Drugiego Chanatu zbuntowaną wobec dynastii oficjalnych władców. Po tym wydarzeniu jako unię plemion tureckich określano plemiona podległe panującemu władcy, a wobec zbuntowanych plemion używano terminu "plemienna unia Oguzów należąca do unii plemion tureckich".
[edytuj] Okres po Chanacie Gokturków
U początków kaganatu ujgurskiego, przywódcą Oguzów był Mo-yen-çur tytułujący się księciem (tegin). Wkrótce Oguzowie zbuntowali się przeciw ujgurskiemu władcy i zawiązali koalicję ośmiu plemion ("Sekiz-Oguz"). Mo-yen-çur pokonał jednak kolaborujących z Otuz-Tatarami (Trzydzieści Plemion Tatarskich) Oguzów nad Selengą i pod Burgu. Oguzowie przekroczyli Selengę i wycofali się.
Nie ma wiele informacji na temat Oguzów, którzy po tym okresie pozostali w swoich stronach rodzinnych. Musiała zachodzić prawdopodobna migracja w kierunku zachodnim. Ibnü'l-Esir utrzymywał, że za rządów kalifa El-Mahdi'ego (775-785) Oguzowie dotarli na tereny Transoksanii. Uważa się, że z tych właśnie plemion pochodzili członkowie unii Dokuz-Oguz odnotowanej przez dzieło "Al-Taberi" z powodu najazdu na Uşrusana (pomiędzy Seyhun a Samarkandą) na przełomie lat 820 i 821.
W odniesieniu do powyższych wydarzeń uważa się, że członkowie plemiennej unii Oguzów wyemigrowali w region Tałasu zanim w licznych grupach przesiedlili się w rejon rzeki Orhun.
Biorąc pod uwagę, że język turecki Oguzów z Seyhun z XI wieku różnił się od języka Turków wschodnich pod względem słownictwa i wymowy – dowiedziono, że migracja ta musiała dokonać się przed IX wiekiem.
[edytuj] Ziemie Oguzów
W pierwszej połowie X wieku obecność Oguzów odnotowana jest w stepach Seyhun oraz w okolicach miast Karacuk (Farab) i Sayram (Isticab). Według islamskich geografów, autorów Al-Balhi, İstahri, İbn Havkal oraz pracy zatytułowanej Hududü'l-Alem – ziemie Oguzów rozciągały się od Morza Kaspijskiego na zachodzie (z tego względu półwysep położony na wschodzie Morza nazwano po turecku Mankışlak), przez miasto Gürgenç na południu i przez miasto Cit na południowym zachodzie od tego miasta, miasto Baratekin na południe od Jeziora Aralskiego, na południe od Bokhary w Transoksanii, w kierunku miasta Savran położonego na obrzeżach Gór Karacuk. Obszary półpustynne zajmowane przez Oguzów od Morza Kaspijskiego po Góry Karacuk nazywano "Ziemiami Stepowymi Oguzów" (Mafazü'l-Guziya).
[edytuj] Państwo Oguz-Yabgu
W pierwszej połowie X wieku Oguzowie założyli organizm państwowy ze stolicą zimową w Yeni-kent. Jego władcę tytułowano Yabgu. Głowny wódz tytułowany Kül Erkin miał być jego regentem, natomiast armią kierował Inspektor Korpusu Bezpieczeństwa (eng.: Police Superintendent).
Istnieją dowody wkazujące, że pomiędzy Yabgu a ich sąsiadami – Pecenkami i Chazarami – nie było przyjaznych stosunków. Zgodnie z Ibn-i Fadlan'em (pierwsza kwarta X wieku) i El-Mes'udi'm zawsze istniał między nimi stan wojny.
Ród Afrigi, natywna dynastia Chorezmu, znajdował się pod naciskiem Oguzów.
Z faktu śmierci Yabgu podczas jednej z toczonych wojen wywnioskowano, że Oguzowie zaangażowani byli w walki z Karlukami – ich sąsiadami ze wschodu.
Kaşgarli Mahmud podaje z kolei głęboko zakorzenioną wrogość pomiędzy Oguzami a Cigilami.
W podobny sposób zaznaczały się kontakty wrogie lub przyjazne z Kimekami sąsiadującymi od północy.
Oguzowie tego czasu znani byli jako Turkmeni, co raczej – w odróżnieniu od słowa Turcy – było odzwierciedleniem orientacji politycznej. Po wstąpieniu do wspólnoty państw muzułmańskich byli również wzmiankowani w źródłach pod tą właśnie nazwą.
Brak jasnych informacji na temat historii państwa Oguz Yabgu. Reşidü'd-din (pierwsza połowa XIV wieku) podaje, że ostatnim Yabgu była osoba o imieniu Ali Han. Utrzymuje on też, że synem Ali-Hana był Shah-melik, słynny suweren Cendu, przysparzający wiele kłopotów Kugrulom i Bejom Kagri jako śmiertelny wróg w początkowym okresie państwa Seldżuckiego. Informacje przekazane przez kronikarza uważa się jednak za mające charakter jedynie epicki.
[edytuj] Rozpad państwa Oguz-Yabgu i czasy późniejsze
W okresie państwa Oguz Yabgu Oguzowie zorganizowani byli w dwa obozy: Üç-oklar (Trzy Strzały) i Boz-ok (Szara Strzała). Istnieją dwie listy tych plemion oguzkich. Pierwsza z nich zawarta jest w DLT (Divan-ı Lügat-it) – pracy Kaşgarli Mahmud'a z trzeciej kwarty XI wieku, druga – w Cami-üt-tevarih – dziele Reşid-üd-din'a z pierwszej kwarty XIV wieku. W pierwszej z prac wymienione zostały 22 plemiona, natomiast w drugiej liczba plemion rośnie do 24, przy czym wymienia się dwa obozy: Boz-ok i Üç-ok. W uzupełnieniu pierwszej z prac, do plemiennych pieczęci dołączone jest także wyszczególnienie plemiennych totemów (ongon). I tak do plemion oboku Boz-ok należały: Kayı, Bayat, Alka-evli (Alka Bölük), Kara-evli (Kar-bölük), Yazır, Döğer, Dodurga, Yaparlı (nie wymienione w DLT), Afşar, Kızır (nie wymienione w DLT), Beğdili, Karkın (nie wymienione w DLT; zamiast niego wymieniano tam Çaruklu). Do plemion Üç-Ok należały z kolei: Bayındır, Peçene, Çavuldur, Çepni, Salur, Eymür, Alayuntlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Yıva (Iva), Kınık.
Około roku 1000 doszło do rozpadu państwa Oguz Yabgu. Rozważa się możliwości, że do rozpadu doszło na skutek dezintegracji rodu Seldżuków z podległymi mu licznymi grupami ludności jak również narastający napór Kipczaków – gałęzi Kimeków, która zaznaczyła się jako potęga militarna w IX wieku. Zgodnie z mapą Kaşgarli Mahmud'a Kipczakowie najechali "Stepowe Ziemie Oguzów" i dolny bieg rzeki Seyhun w pierwszej połowie XI wieku.
Jako skutek upadku państwa Oguz Yabgu doszło do migracji licznych plemion z terenów położonych na północ od Morza Czarnego w kierunku zachodnim (Uzowie). Inne grupy podążyły w kierunku Cendu, a później w kierunku regionu Khorasan. Zauważono, że Oguzowie, którzy pozostali na swoich dawnych terenach, rozlokowali się w regionach Gór Karacuk (Tianszen), w Mankışlak oraz w miastach położonych na wybrzeżach rzeki Seyhun. Zauważono również bytność turecką podczas inwazji mongolskiej w rejonach Cendu i Karakum.
Istnieje pogląd, iż spośród Oguzów wywodzi się Dynastia Anusztigina panująca nad Chorezmem od 1171 roku, jakkolwiek zdania na ten temat są zróżnicowane.
Na temat Oguzów wzmianki pojawiają się w latopisach ruskich, gdzie wraz z innymi plemionami koczowniczo-pasterskimi funkcjonują pod nazwą Czarni Kłobucy i odpierają ataki obcych plemion na tereny ruskie.
Od Oguzów swoje korzenie dokumentowali Seldżucy i Osmanowie.
Dzisiaj ludność pochodząca od Oguzów zamieszkuje Turcję, Azerbejdżan i Turkmenię.
Obecnie Oguzami nazywa się ludność posługującą się południowo-zachodnimi dialektami języka tureckiego.
