Malarstwo temperowe
Z Wikipedii
Malarstwo temperowe to technika malowania przy użyciu farb temperowych oraz dzieła malarskie powstałe w tej technice. Malarstwo to, znane od starożytności, było wiodącą techniką w okresie średniowiecza. Same farby temperowe są obecnie często wykorzystywane. Schną stosunkowo szybko i nie wymagają gruntowania, nadają się do malowania na płótnie, desce jak i na zwykłym papierze.
Tempera to najczęstsza i najtrwalsza, obok woskowej, technika, w której spoiwo barwników jest organiczne.
Podstawowym wyróżnikiem tej techniki jest zastosowanie jako spoiwa farb (lub ew. medium) tzw. emulsji temperowej. Istnieje kilka tysięcy 'jedynie słusznych' przepisów na spoiwo temperowe, co jest wystarczającym dowodem uniwersalności i dużej tolerancji tej techniki. Wszystkie te przepisy można sprowadzić do połączenia 3 składników: fazy tłustej (np. olej schnący lub werniks), fazy wodnej (woda lub roztwór wodnego kleju) i emulgatora, który umożliwia zmieszanie faz w jednolite spoiwo; jest to najważniejszy składnik emulsji temperowej.
Najcenniejszym i najczęściej wykorzystywanym przy samodzielnym ucieraniu temper emulgatorem jest żółtko jaja kurzego; pozwala na ogromną swobodę w dobieraniu proporcji faz tłustej i wodnej, a właściwie (jako naturalna emulsja) samo jest pełnowartościowym medium. Dzięki unikalnej zdolności składników żółtka do tworzenia trwałych, wodoodpornych spoin, malowidła wykonane temperą jajową są szczególnie odporne na upływ czasu. Wadą spoiwa jajowego jest konieczność jego szybkiego użycia - po upływie kilku dni od utarcia psuje się i przestaje nadawać do użytku. Najbardziej spektakularnym przykładem wykorzystania temper jajowych jest tradycyjna technika malowania ikon.
Inne klasyczne emulgatory to sok figowy, czosnkowy, niektóre żywice z drzew liściastych, a także mleko i różne rodzaje żywicznych mydeł. Współcześnie do "przemysłowej" produkcji farb temperowych wykorzystuje się na ogół syntetyczne środki powierzchniowo-czynne.
Najbardziej sensownym sposobem podziału farb temperowych wydaje się rozróżnienie temper tłustych i chudych. Pierwsze, z przewagą oleju lub werniksu, schną wolno, po zaschnięciu stają się z czasem całkowicie wodoodporne i przypominają farby olejne, także konsystencją. Tempery z przewagą fazy wodnej schną szybko, po wyschnięciu znacznie jaśnieją (zmieniają odcień) i łatwo zmyć je wodą, przynajmniej gdy są świeże; kładzione w cienkich warstwach przypominają gwasz.
W późnym średniowieczu i później, do czasów rozpowszechnienia malarstwa czysto olejnego, właściwości różnych rodzajów tempery były (zwł. w Holandii) wykorzystywane do wzbogacania techniki olejnej; tempery chude były używane do podmalówek, tłuste - do modelowania szczegółów w nadmalówkach (częściowo łączyły się z farbą olejną, ale nie rozpływały się, co pozwalało na precyzyjne dopracowanie detali).
Jako samodzielna technika tempera była wykorzystywana od wczesnego średniowiecza, a być może juz od czasów starożytnych; wg niektórych hipotez tempery wynaleziono wskutek prób ulepszenia techniki enkaustycznej, tzn. umożliwienie malowania zimnymi farbami; emulsja woskowa jest odporna na działanie wilgoci i malarstwo wykonane w tej technice ma dużą trwałość, ale jej wrażliwość na wysokie temperatury i niewygodne nakładanie stało się impulsem do dalszych eksperymentów z mieszaniem różnych mediów.
Obecnie klasyczną temperę jako samodzielną technikę malarską spotyka się coraz rzadziej; używana jest najczęściej do szkiców i podmalówek, tym niemniej z wielu względów jest co najmniej tak atrakcyjna dla twórców jak malarstwo olejne (potencjalnie ogromna trwałość, łatwość opanowania podstaw technicznych i możliwość użycia czystej wody jako rozcieńczalnika i zmywacza farb).
Klasyczna tempera jest wypierana przez malarstwo akrylowe, "tempery" oparte na wodnych emulsjach roztworów żywic akrylowych. Nie bez znaczenia jest fakt, że obecne sprzedawane jako tempery farby są dość często temperami tylko z nazwy, właściwie to gęste farby klejowe. Być może jest to jeden z powodów, dla których prawdziwa, klasyczna tempera wraz z jej zaletami popada w zapomnienie.
