Liczyrzepa

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Liczyrzepa, obraz Moritza von Schwinda

Liczyrzepa (Duch Gór, Karkonosz, Rzepiór, Rzepolicz, niem. Rübezahl, czes. Krakonoš, Krkonoš) - postać fantastyczna, bohater licznych legend związany z obszarem Karkonoszy.

Legenda Ducha Gór sięga średniowiecza - jej początki wiążą się prawdopodobnie z pogańskim kultem źródeł Łaby. Był on początkowo personifikacją sił przyrody w tym miejscu, związanym z kultem Światowita, (Swantewita) któremu składano w ofierze czarne koguty. Podczas chrystianizacji usiłowano wykorzenić dawne zwyczaje, zastępując Swantewita świętym Witem (czes. svatý Vit), którego atrybutem stał się w rejonie sudeckim czarny kogut.

Opowieści o Duchu Gór wciąż jednak były popularne. Początkowo był on przedstawiany jako zły duch lub demon. Pierwsze znane przedstawienie graficzne postaci Liczyrzepy pochodzi z mapy Śląska autorstwa śląskiego kartografa Martina Helwiga z 1561 roku. Jest to niezwykły stwór, przypominający nieco jelenia stojącego na tylnych nogach, a nieco może nawet gryfa. Posiada rosochate rogi i diabelski ogon, koźle kopyta, w łapach trzyma wysoki, pionowo stojący kij. Ukazany jest z profilu, z paszczą zwróconą w prawą stronę. Ten wizerunek Ducha Gór jest dziś mało znany, choć powoli powraca i uważniejsi turyści pewnie zwracajają na ten motyw uwagę (choćby na biletach do Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze).

O wiele popularniejszy i bardziej znany jest natomiast inny wizerunek Liczyrzepy - starego mężczyzny, podpierającego się kosturem, czasem w ubraniu myśliwego. Od XVII wieku przestał być już tylko demonem wzbudzającym strach i powstało o nim wiele legend - jedna z nich mówi o tym, jak Liczyrzepa porwał świdnicką księżniczkę, która dla odwrócenia jego uwagi kazała mu liczyć rzepę w polu, a następnie korzystając z okazji uciekła. Jest to jednak opowieść wymyślona dla wyjaśnienia pochodzenia imienia Liczyrzepa. Prawdziwa jego etymologia jest bardzo niejasna. Polska forma Liczyrzepa została wprowadzona przez Stanisława Bełzę (brata Władysława Bełzy) w 1898 roku i jest dokładnym tłumaczeniem niemieckiego imienia Rübezahl. Przedtem Zygmunt Bogusz Stęszyński w swoim poemacie Śląsk stosował formę Rzepolicz; używano także formy Rzepiór (zbitka wyrazów rzepa i upiór). Istnieje jednak problem, bo wydaje się, że niemiecki wyraz Rübezahl czy też Rübenzahl nie pochodzi od słów Rübe ('rzepa, burak') i zahlen ('liczyć'), lecz prawdopodobnie jest on związany ze słowami Rabe ('kruk') i staroniemieckim Zabel ('diabeł'). Jednak mimo fałszywej etymologii imię Liczyrzepa / Rübezahl jest powszechnie stosowane w odniesieniu do Ducha Karkonoszy zarówno w języku polskim, jak i w niemieckim. Po czesku używa się formy Krakonoš lub Krkonoš.

Na temat Liczyrzepy powstało wiele dzieł literackich i muzycznych, w tym opera Carla Marii von Webera (niestety nieukończona przez kompozytora). Duch Gór jest też przedmiotem badań naukowców i mitografów - napisano o nim ok. 200 prac naukowych, w tym prace doktorskie i habilitacyjne.

W Görlitz znajduje się Muzeum Liczyrzepy (Rübezahl-Museum).