Kowal (miasto)

Z Wikipedii

Kowal
Herb Kowala
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	włocławski
Gmina  - rodzaj	Kowal miejska
Burmistrz	Eugeniusz Gołembiewski
Powierzchnia	4,71 km²
Liczba mieszkańców (2004)  - liczba ludności  - gęstość	3478 738,4 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	54
Kod pocztowy	87-820
Tablice rejestracyjne	CWL
TERC10 (TERYT)	6040618011
Urząd miejski3 ul. Piwna 24 87-820 Kowal tel. 54 284-22-85; 54 284-12-55; faks 54 284-22-31 (e-mail)
Strona internetowa miasta

Kowal to miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie włocławskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego.

Według danych z 30 czerwca 2004², miasto miało 3478 mieszkańców.

Spis treści 1 Struktura powierzchni 2 Demografia 3 Historia 3.1 Ziemia Kowalska do I rozbioru Polski w 1772 r. 3.2 Kowal i okolice w okresie walk narodowo-wyzwoleńczych (1772 – 1918) 3.3 W II Rzeczypospolitej (1918 – 1939) 3.4 Okres II wojny światowej 3.5 W czasach PRL (1945 – 1989) 3.6 W III Rzeczypospolitej (1990 – 2005) 4 Sąsiednie gminy

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Kowal ma obszar 4,71 km², w tym:

• użytki rolne: 65%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 0,32% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	3478	100	1751	50,3	1727	49,7
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	738,4		371,8		366,7

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1605,04 zł.

[edytuj] Historia

[edytuj] Ziemia Kowalska do I rozbioru Polski w 1772 r.

Udokumentowane dzieje Kowala sięgają początków XII w. i związane są z wieloma faktami, jakie miały miejsce na przestrzeni wieków na terenie Kujaw wschodnich. Nazwa miasta prawdopodobnie pochodzi od warownego grodu zwanego Kowale, wokół którego była osada rzemieślnicza kowali. Co do daty powstania tegoż grodu nie zachowały się źródła pisane, które ten fakt mogłyby udokumentować. Należy domniemywać, iż miało to miejsce w początkach tworzenia się polskiej państwowości. Osadnictwu na tym terenie sprzyjały warunki geograficzne i obronne. Na wyspie dużego, nieistniejącego już, jeziora, nazywanego ówcześnie Krzewiata, znajdował się zapewne warowny gród wraz z zamieszkującą w podgrodziu służebną ludnością.

Pierwsza wzmianka o Kowalu datowana jest na 20 stycznia 1185 r. Wtedy to książę mazowiecki Leszek, syn Bolesława Kędzierzawego, nadał kanonikom włocławskim kościół i całą osadę Kowale. Historia ziemi kowalskiej nierozerwalnie związana była z funkcjonującymi w Kowalu kościołami. W dokumentach z początku XIV w. wśród parafii diecezji włocławskiej wymienia się ośrodki parafialne w Białotarsku, Grabkowie, Kłóbce i Kowalu. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że miejscowości te były o wiele wcześniej parafiami. W początkach XVII w. na skutek nowych podziałów dekanatów, Kowal stał się ośrodkiem władzy kościelnej dla wyżej wymienionych parafii. Stan ten utrzymał się do końca XVIII stulecia.

W 1262 r. Kazimierz Kujawski (ur. ok. 1211 – zm. 14 grudnia 1267) podpisał szereg znaczących dla późniejszego rozwoju Kowala dokumentów. Książę traktował gród jako jedną z wielu swoich rezydencji. Jednak data uzyskania praw miejskich przez Kowal nie jest znana. Możliwe, że już za jego panowania wieś przeniesiona została na prawo niemieckie, bowiem w kilka lat po jego śmierci występuje Jan, sołtys kowalski. Jan Długosz w Kronikach podaje, że w 1327 r. Kowal był grodem. Natomiast w dokumentach Władysława Łokietka z lat 1296 – 1327 widnieje informacja, że pierwszy kasztelan w Kowalu pojawił się w 1314 r. Miejscowość była usytuowana przy ważnym trakcie drogowym o znaczeniu państwowo-handlowym. Gród czy dwór był zapewne już w połowie XIII w. ośrodkiem zarządu dóbr książęcych i najprawdopodobniej dużym osiedlem targowym. Posiadał zapewne, jak wzmiankują źródła XIV-wieczne, komorę celną, dobrze funkcjonujący średniowieczny kościół oraz odbywające się tam regularnie targi i jarmarki. Wyżej wymienione sugestie z tego okresu zaświadczają, że Kowal był ośrodkiem miejskim przedlokacyjnym. Wiadomym jest, że stać się to miało przed 1370 r. Zdarzenie to tradycyjnie łączy się z osobą Kazimierza Wielkiego. Nie budzącym wątpliwości faktem jest to, iż Kowal w latach 80–tych XIV w. był ośrodkiem miejskim. Ówczesny kronikarz Janko z Czarnkowa określa go mianem „oppidium” [miasto], opisując przy tej okazji zajęcie Kujaw brzeskich przez wojska mazowieckie w 1383 r., jak też walki księcia płockiego Siemowita IV w 1384 r.

Znaczącym faktem z tego okresu jest data 30 kwietnia 1310 r., kiedy w Kowalu urodził się przyszły król Polski – Kazimierz Wielki. Na uwagę zasługuje także znaczny rozwój na omawianym terenie osadnictwa charakteryzującego się nowymi systemami upraw rolnych oraz wprowadzeniem elementów samorządności w postaci powołania urzędu sołtysa.

Podczas dwukrotnych najazdów Krzyżaków w 1327 i 1331 r. gród i okolice zostały splądrowane, a później zburzony zamek oraz spalona część miasta. Rezultatem tych poczynań było ustanowienie w Kowalu krzyżackiej komturii. W wyniku postanowień pokoju kaliskiego w 1343 r. Kowal powrócił do Polski. Z inicjatywy Kazimierza Wielkiego gród odbudowano i wzmocniono zamek, co spowodowało nadanie znaczącemu już na Kujawach grodowi na prawie magdeburskim w 1339 r. praw miejskich. W 1387 r. na kilka lat zamek przeszedł we władanie Abrahama Sochy – wojewody płockiego. Król Władysław II Jagiełło w 1420 r. na kowalskim zamku przyjął posłów czeskich, którzy proponowali mu przyjęcie korony. Tenże władca w 1428 r. uwalnia mieszkańców Kowala od opłaty cła targowego podczas sprzedaży wywożonych towarów i produktów z Ziemi Kujawskiej, Łęczyckiej i Sieradzkiej. Później, w 1432 r., rozciąga także ten przepis o zwolnienie od składania powinności w naturze dla zamku.

W królestwie zjednoczonym przez ostatnich Piastów kowalskie ziemie znalazły się w strefie przygranicznej. Ich znaczenie wzrosło z tytułu wytyczenia traktu warszawskiego przez: Patrowo, Baruchowo, Świątkowice, Rakutowo, Kowal, Gołaszewo, Brześć Kuj. Ponadto istniał także do niego szlak poprzeczny z „Wielkopolski ku Wiśle”, przebiegający przez: Kowal, Wolę Nakonowską, Kuźnice, Lubraniec ku Wielkopolsce. Oprócz nich funkcjonował jeszcze kilka innych lokalnych traktów, które umożliwiały przemieszczanie się ludności, przemarsz wojsk oraz prowadzenie handlu. Ponowną relokację miasta – na prawie chełmińskim – ustanowił król Zygmunt I Stary w 1519 r., co łączyło się także z przywilejami do prowadzenia jarmarków. Natomiast Zygmunt III w latach 1593 i 1613 zezwolił miastu na utworzenie konfraterni [bractwu] literackiej z prawem wytwarzania i sprzedawania wódek oraz piwa.

Ówczesny Kowal należał do bardziej znaczących miast województwa brzesko-kujawskiego. Był siedzibą starostów grodzkich, którzy sprawowali władzę administracyjną i sądowniczą na terenie powiatu kowalskiego. Ostrożne szacunki mówią, iż liczył on ponad 1400 mieszkańców, którzy zamieszkiwali w ok. 240 domostwach.

W wyniku przemarszu wojsk, w czasie potopu szwedzkiego w latach 1655–1660, walk Stefana Czarneckiego o wyzwolenie Kujaw i Mazowsza, działań militarnych prowadzonych w czasie wojny północnej w latach 1700–1721 oraz panującej w tym czasie zarazy liczba domów i mieszkańców Kowala zmniejszyła się prawie o połowę. Po zakończeniu wojny szwedzkiej w drugiej połowie XVII w. w mieście pozostało jedynie ok. 30 domów.

W 1771 r. ziemię kujawsko-brzeskie zostały opanowane przez konfederatów barskich, których postawa oraz działania powstańcze szczególnie mocny wpływ miały wśród miejscowej szlachty, do której zaliczyć przede wszystkim należy rodziny Kretkowskich, Głębockich i Szadokierskich. Po wyparciu polskich oddziałów z Kujaw w grudniu 1771 r. na miejscową ludność nałożono kontrybucję, zarządzono rekwizycję pogłowia oraz drastycznie podniesiono podatki.

Utworzenie w Kowalu urzędu starosty, którego siedzibą był kowalski zamek, spowodowało przejęcie we władanie: Grodztwa-Kowal z wójtostwem i osadą Warząchewka, młyna Diabełek, dóbr Łagiewniki, Rembów i rozległych obszarów Duninowa, z których w XVIII w. utworzono oddzielne starostwo i nadano je rodzinie Kretkowskich. Wcześniej Kowal z przyległościami był własnością: Bartosza Wezenborga i jego braci, Piotra z Oporowa; rodzin: Oporowskich, Brudzewskich, Kościelickich, Działyńskich, Przyjemskich, Morsztynów, Kretkowskich oraz Michała Zboińskiego, Stanisława Dąmbskiego i Michała Sokołowskiego – ostatniego starosty kowalskiego w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Za ich władania, szczególnie w pierwszej połowie XVIII w., nastąpił bardzo silny rozwój ekonomiczny i gospodarczy miasta, które promieniowało na bliższą i dalszą okolicę.

[edytuj] Kowal i okolice w okresie walk narodowo-wyzwoleńczych (1772 – 1918)

Akt przemocy, w postaci I rozbioru w 1772 r., z jakim spotkała się Rzeczpospolita w momencie, gdy przystąpiła do reform ustrojowych, nie spotkał się z próbami zbrojnego oporu. Znękane wyniszczającymi wojnami społeczeństwo, odpływ jego części na emigrację lub obawa przed zsyłką na Syberię spowodowały, iż Polacy nie mogli chwycić za broń przeciwko skomasowanym natarciom państw rozbiorowych. W kilkanaście lat później determinacja w obronie Konstytucji 3 Maja doprowadziła do wojny polsko-rosyjskiej, której zwieńczeniem było porozumienia Rosji i Prus, usankcjonowane traktatem petersburskim z początku 1793 r., w wyniku którego nastąpił II rozbiór Polski. W zaborze pruskim znalazła się reszta Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Rzeczywista okupacja wojskowa Kowala dokonała się w kwietniu 1793 r., kiedy to na 15 lat doszło do przejęcia władzy przez pruskie władze kamery [urząd administracji] w Piotrkowie Tryb. Po III rozbiorze Polski, Kujawy wschodnie włączono do departamentu poznańskiego. Kowal stał się ośrodkiem domen, czyli ziemskich majątków królewskich. Po 1815 r. miasto dostało się pod zabór rosyjski. Od 1831 r. Kowal przestał być stolicą powiatu. Z urzędów administracji ponadregionalnej pozostawiono jedynie sąd okręgowy. Dotychczasowy miejski ustrój Kowala został sprowadzony do gminnego oraz po upadku powstania styczniowego miasto zostało włączone do gminy Kowal. Powyższe determinanty związane z utratą niepodległości spowodowały, że z mapy miasta zniknął królewski zamek, kościoły św. Mikołaja, św. Fabiana i Sebastiana oraz św. Ducha i kilka innych budowli.

Podstawy prawne działania ustroju gminnego regulował ukaz carski z 2 III 1864 r., który dotyczył powoływania i organizacji władzy na najniższych szczeblach. Organem stanowiącym była rada gminy, wykonawczym i zarządzającym – zarząd gminy z jej burmistrzem. Przepisy ukazu obowiązywały do 1918 r.

Po wprowadzeniu podpisanej 31 XII 1866 r., wzorowanej na rozwiązaniach istniejących w Cesarstwie Rosyjskim, ustawy o wprowadzeniu na terenie Królestwa Polskiego nowej organizacji administracji, w 1867 r. Kowal zostaje pozbawiony praw miejskich oraz siedziby władz powiatowych. Status królewskiego wolnego miasta został zdegradowany do pozycji osady. Ponownie prawa miejskie Kowal odzyskał dopiero w 1919 r.

Kujawskie społeczeństwo przez wszystkie wyżej wymienione okresy wzięło aktywny udział w wystąpieniach narodowych. Szczególne miejsce miały walki zbrojne w powstaniach: kościuszkowskim, styczniowym oraz w walkach rewolucyjnych lat 1905 – 1907. Zawirowania polityczne nie przekładały się wprost na inne dziedziny życia mieszkańców Kowala i okolic. Przez wiele lat widoczny był znaczny rozwój gospodarczy miasta, zmianę jego funkcji ekonomicznych, przypływ ludności i jej zamożności, wprowadzenie nowych rozwiązań architektonicznych porządkujących system urbanizacyjny ulic i posesji. Nie bez znaczenia na początku XX w., mimo wysiłków torpedowania ich działalności przez zaborców, były powstające i aktywnie działające partie polityczne, stowarzyszeni społeczno-zawodowe, organizacje przykościelne oraz związki sportowe i młodzieżowe. Do wiodących należy zaliczyć: ochotnicze straże pożarne, koła Polskiej Macierzy Szkolnej, Bractwo Towarzystwa Trzeźwości NMP oraz wspomagającą finansowo mieszkańców Kowala i okolic Miejską Kasę Pożyczkowo-Oszczędnościową.

Okres zaborów zakończyła I wojna światowa. W czasie jej trwania niemiecki okupant na terenie Kowala i okolic prowadził rabunkową gospodarkę, której skutki dotkliwie odczuło społeczeństwo. Tym niemniej, po jej zakończeniu, zaczęło odradzać się życie społeczne, które doprowadziło do budowy zrębów państwowości polskiej popartej samorządnością w sferze administracyjnej, politycznej oraz kulturowej.

[edytuj] W II Rzeczypospolitej (1918 – 1939)

Niemiecki okupant opuścił tereny Kujaw 11 XI 1918 r. Granice powiatu leżącego w woj. warszawskim oraz jego podział administracyjny nie uległ radykalnym zmianom. Mieszkańcy Kowala oraz ludność sąsiadujących wsi z utęsknieniem przejęła akt wyzwolenia z bardzo długiej niewoli. Zbliżająca się wojna polsko-bolszewicka, przygotowanie do obrony ojczyzny oraz intensywne walki w pobliżu Włocławka spowodowały zjednoczenie ludności wokół spraw narodowych. Pomyślne zakończenie działań zbrojnych, zwane „Cudem nad Wisłą”, miało zdecydowany wpływ na dalszy ekonomiczno-społeczny rozwój dawnego powiatu kowalskiego.

W okresie międzywojennym Kowal stanowił znaczący na Kujawach ośrodek rzemieślniczo-handlowy i administracyjny dla najbliższej okolicy. Istniejące tu liczne młyny, tartaki, olejarnie, odbywające się jarmarki dawały utrzymanie mieszkańcom miasta. Z tego okresu pochodzi także kilka funkcjonujących do dzisiaj obiektów i budynków. Na konglomerat ludnościowy składała się głównie ludność pochodzenia polskiego, żydowskiego i niemieckiego. Z biegiem lat narastający kryzys ekonomiczno-gospodarczy wpłynął na stan zamożności mieszkańców Kowala oraz doprowadził do radykalizacji ich przekonań i upodobań społeczno-politycznych. Jak na stosunkowo niewielkie miasto działało na jego terenie kilka partii, stronnictw i organizacji, takich jak: Polska Partia Socjalistyczna, Chrześcijańska Demokracja, Żydowska Partia Socjalistyczna „BUND”, Żydowska Partia Syjonistyczna „MAKABI”, Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”, Narodowa Demokracja, Związek Strzelecki, Przysposobienie Wojskowe i Wychowanie Fizyczne, Przysposobienie Wojskowe Konne „Krakus”, Związek Młodzieży Katolickiej, Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Sportowe „Kowalanka”, Wspólnota Leśna, Kółko Rolnicze, Kasa Stefczyka, Związek Zawodowy Pracowników Rolnych. Ich działalność, bez względu na zróżnicowany konglomerat narodowościowy, na trwałe wpisała się w historię miasta i miała niewątpliwy wpływ na poczynania ówczesnych władz samorządowych Kowala.

Rodzący się w tych czasach w mieście oraz w kilku większych miejscowościach kowalskiej gminy polski system oświaty zapoczątkował powstanie szkół powszechnych oraz działalność kilku organizacji związanych ze szkolnictwem. Nie bez znaczenia dla migracji ludności był sprawnie działający transport kolejowy oraz autobusowy, który umożliwiał dojazd do miasta powiatowego i innych miejscowości.

W zachowanej we Włocławskim Archiwum Państwowym bardzo obszernej dokumentacji akt miasta Kowala z tego okresu bardzo wyraźnie widać dbałość miejskich rajców o prawidłową legislację, uchwałodawstwo i skuteczne działanie władz miejskich. Podejmowane na wskroś nowoczesne rozwiązania prawne dawały możliwość skutecznego sprawowania władzy w Kowalu i na przyległych do niego terenach. Na podkreślenie zasługują działania Magistratu i jego demokratycznie wybieranych władz. Do nich to desygnowano nie tylko Polaków, ale także Żydów. Ci ostatni znaczną aktywność uzewnętrzniali w swoich związkach zawodowych oraz organizacjach, które miały niewątpliwie dużą siłę oddziaływania na społeczeństwo i jego przedstawicieli we władzach miasta. Będący w żydowskich rękach prawie cały handel oraz drobny przemysł był niejednokrotnie powodem do zazdrości oraz kilku wystąpień Polaków w obronie zachowania równowagi w dostępie do dóbr handlowych i wytwórczych.

Nowo odkrytymi i dotychczas nieznanymi faktami było nadanie 31 X 1928 r. przez rajców gminy Kowal „Obywatelstwa Honorowego gm. Kowal” oraz 7 XI 1928 r. godności „Honorowego Obywatela Kowala” marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Podobne próby niektórzy członkowie Rady Miasta Kowala podejmowali w latach 50. XX w. w stosunku do najwyższych pseudopolskich dowódców z okresu II wojny światowej. Jednak żadna z tych postaci nie zyskała akceptacji w oczach kowalskich rajców. Zagrożenie związane z utratą niepodległości Polski, jakie niósł ze sobą 1939 r. dało się powszechnie odczuć wśród całej kowalskiej populacji. Wokół spraw zawiązanych z obronnością ojczyzny zaczęli konsolidować się przedstawiciele najrozmaitszych orientacji politycznych, warstw społecznych oraz wyznań. Wyrazem tego były zbiórki pieniężne na rzecz wojska, prowadzone szkolenia w zakresie powszechnej obrony oraz przygotowywanie posesji na wypadek nieprzyjacielskich nalotów.

[edytuj] Okres II wojny światowej

W wyniku działań wojennych Kowal znalazł się pod okupacją hitlerowską. Do miasta wojska niemieckie wkroczyły 13 IX 1939 r. od strony Kruszyna z kierunku Lubrańca i Brześcia Kuj. Ich ekspansja poprzedzona było ostrzałem artylerii lekkiej. Miasto, podobnie jak i całe Kujawy, zostało włączone do Rzeszy. Od pierwszych dni utraty niepodległości nastąpiła germanizacja oraz eksterminacja ludności ze szczególnym uwzględnieniem osób pochodzenia żydowskiego. Z Kowala wywieziono i zabito lub osadzono w obozach koncentracyjnych około 1500 Żydów. Największa ich liczba została deportowana, uwięziona i w zdecydowanej większości przypadków skazana na śmierć w obozie w Chełmie nad Nerem. Z tej licznej populacji zdołało uratować się jedynie kilku najmłodszych i najzdrowszych. Ze szczególną intensywnością od 1940 r. władze niemieckie rozpoczęły wysiedlanie polskich rodzin z Kowala, wywożąc je do Rzeszy, a na ich miejsce osiedlając rodziny pochodzenia niemieckiego z terenów nadbałtyckich, wołyńskich, galicyjskich i czarnomorskich. Wstrząsającym wydarzeniem było aresztowanie w październiku 1944 r. grupy patriotów kowalskich przez miejscową żandarmerię i doprowadzenie ich do włocławskiego Gestapo. Zostali oni ostatecznie osadzeni w obozie Gross - Rosen, z którego już nie wrócili. Także i niektóre składniki majątku kulturowego i religijnego zostały przez okupantów zniszczone. Takimi przykładami są kaplica św. Rocha, figura św. Józefa i cztery inne kaplice przydrożne położone wokół miasta.

Niektórzy członkowie kowalskiej społeczności nie pozostawali bierni w stosunku do szykan, zabrania swobód obywatelskich oraz wyniszczającego terroru. Już na jesieni 1939 r. powstało kilka konspiracyjnych organizacji, których zadaniem było przeciwstawienie się hitlerowskiemu okupantowi oraz ulżenie w cierpieniach miejscowej ludności. Znane są działania w zakresie kolportażu prasy podziemnej i ulotek, akcji charytatywnych oraz innych przedsięwzięć antyhitlerowskich przez kowalską komórkę Komendy Obrońców Polski (KOP), Szarych Szeregów, Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej (ZWZ AK),Tajnej Organizacji Polskiej (TOP) oraz Miecza i Pługa. Problematyka związana z wydarzeniami na terenie Kowala oraz okolicznych miejscowości jest mało udokumentowana w literaturze przedmiotu. Nieliczne źródła oraz materiały faktograficzne z okresu okupacji hitlerowskiej nie pozwalają na precyzyjne odtworzenie przebiegu wydarzeń, jakie rozgrywały się każdego dnia na omawianym terenie. Wiadomym jest to, iż większość dokumentacji wytworzonej przez władze niemieckie została przez Polaków spalona na podwórzu ówczesnego kowalskiego Magistratu.

Wyzwolenie ziemi kowalskiej spod okupacji hitlerowskiej napełniło wielkim optymizmem wszystkich jej mieszkańcom. Odciśnięte piętno hitlerowskiej buty, strata wielu oddanych sprawie narodowej intelektualistów, bojowników o wyzwolenie kraju oraz konspiratorów spowodowało wiele nienawiści wśród miejscowej ludności. Jednak ogromna radość z powodu klęski hitlerowców oraz ufność w nadchodzące nowe czasy nastrajały optymizmem.

[edytuj] W czasach PRL (1945 – 1989)

19 stycznia 1945 r. czołgiści I Frontu Białoruskiego dotarli – bez większych przeszkód i oporu okupanta - od strony Warszawy do Kowala. Jego też przedstawiciele, w pierwszych tygodniach po opuszczeniu przez Niemców Kowala, sprawowali komendaturową władzę. Mieszkańcy miasta odzyskują upragnioną wolność. Z tego okresu na miejscowym parafialnym cmentarzu znajdują się zbiorowe mogiły zabitych żołnierzy radzieckich i wojska polskiego. Już na drugi dzień po zakończeniu działań wojennych w Kowalu samorzutnie zorganizował się oddział MO, który przystąpił do zaprowadzania ładu i porządku w mieście, szczególnie w kwestii ochrony mienia przed grabieżą. W tym samym czasie powstał Tymczasowy Obywatelski Komitet m. Kowala (TOK). Podczas narady podjęto decyzję o sposobie powitania wojska w Kowalu oraz o powołaniu pionów organizacyjnych w łonie Magistratu Miasta. Działająca przez kilka tygodni Rada Wykonawcza TOK, dokonała wyboru kierowników fabryk i zakładów przemysłowych w Kowalu. 14 II 1945 r. wybrano pierwszą Tymczasową Radę Miasta Kowala, która przejęła obowiązki zarządzania miastem od TOK. W drugiej dekadzie czerwca 1945 r. Rada Tymczasowa została przemianowana na Miejską Radę Narodową w Kowalu, z jej przewodniczącym oraz powołano pierwszego po zakończeniu II wojny światowej burmistrza. Reaktywowano także – pod polskim kierownictwem – w Kowalu i w kilku innych miejscowościach OSP. Zaczęły działalność zakłady pracy, placówki szkolne, organizacje polityczno-społeczne i sportowe.

Teren miasta oraz sąsiednich wsi włączony zostało w lutym 1945 r. do woj. pomorskiego, a w miesiąc później do woj. bydgoskiego. Ten podział dotrwał do wprowadzenia dwustopniowego systemu władzy państwowej, jaki wprowadzono w połowie 1975 r., kiedy to powstało województwo włocławskie. W 1946 r. w wyniku przeprowadzenia spisu powszechnego stwierdzono, iż miasto liczyło 3009 obywateli. W porównaniu z wrześniem 1939 r. ich liczba zmniejszyła się o około 2000. Natomiast w 1959 r. Kowal zamieszkiwało 3020 mieszkańców, a w 1960 r. około 3200 osób.

Od 20 III 1950 r. zlikwidowano zarządy gminne, które przekazały swoje kompetencje nowo powstałym terenowym organom jednolitej władzy państwowej, tj. prezydiom gminnych rad narodowych.

Nowa reforma administracyjna kraju w 1954 r. spowodowała podział powiatu włocławskiego na gromady, a ustawa „O radach narodowych” z 1958 r. uregulowała w sposób kompleksowy działalność rad narodowych wszystkich szczebli. W wyniku tych postanowień, z dawnego obszaru oraz gmin Baruchowo i Kowal, powstały gromadzkie rady narodowe w Czarnem, Czerniewicach, Grabkowie, Kłótnie, Kowalu, Nakonowie, Więsławicach. Oprócz tego w Kowalu istniał miejski ośrodek administracyjny. Na czele najniższej jednostki terytorialnej stało ciało uchwałodawcze – prezydium gminnej (miejskiej) rady i jego komisje. Ciałem tym kierował przewodniczący gminnej (miejskiej) rady, natomiast biurem rady zarządzał sekretarz gromadzki. Działalność tych struktur zamknęła się 31 XII 1972 r. Wtedy to zniesiono dotychczasowy podział terenów wiejskich na gromady i wprowadzono w ich miejsce, obejmujące większy obszar, urzędy gminne (miejskie, miejsko–gminne), którymi kierowali naczelnicy. W wyniku tych przeobrażeń na omawianym terenie zmieniły się granice jednostek administracyjnych. Powstał Urząd Miasta i Gminy Kowal, który swym oddziaływaniem objął miasto i gminę Kowal oraz do 1984 r. obecną gminę Baruchowo. Stan ten obowiązywał do 1990 r. Kolejny podział administracyjny kraju w 1975 r. spowodował dwustopniowość w administracji publicznej. Z tego powodu zlikwidowano funkcjonujące od zakończenia II wojny światowej powiaty. Ich miejsce, w szczątkowym zakresie, wypełniała administracja szczebla rejonowego. Urzędom miast i gmin nadano prerogatywy władzy szczebla podstawowego.

W okresie funkcjonowania PRL działalność władz miasta oraz gminy Kowal ogniskowała się wokół budowy społeczeństwa socjalistycznego. W kilkunastu pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej, jak wynika z analizy zgromadzonych z tego okresu dokumentów, umiarkowanie prowadzone były naciski oraz indoktrynacja polityczna na kolegialnie wybrane władze Kowala i kowalskiej gminy. W tajnych wyborach do rad narodowych oraz na funkcje kierownicze w miejskich i gminnych gminach wystawiano po kilku kandydatów, co dawało wyborcom oraz ich elektorom możliwość nieskrępowanego wyboru. Ciała te w ramach posiadanych kompetencji, wytycznych władz powiatowych oraz posiadanych skromnych funduszy podejmowały decyzje związane z odbudową przemysłu, handlu i szkolnictwa. Prawie na każdym z posiedzeń Prezydium Miejskiej Rady oraz Miejskiej Rady Narodowej rozpatrywano aktualne sprawy związane z produkcją przemysłową w danej porze roku oraz sytuacją w rolnictwie. Na pierwszy plan wysuwała się problematyka obowiązkowych dostaw: zbóż, mięsa, mleka oraz roślin okopowych. Przez wiele lat uwagę rajców zaprzątała problematyka walki ze stonką ziemniaczaną oraz rozpatrywanie bardzo licznych wniosków o umorzenie rolnych podatków. Podejmowano też samorzutnie różnorakie propagandowe przedsięwzięcia dotyczące obchodów rocznic państwowych uważanych w owych czasach za godne uczczenia, w tym mające swój związek z przywódcami i dowódcami frontu wschodniego okresu II wojny światowej.

Sytuacja diametralnie zmieniła się po grudniu 1971 r., kiedy to wybitnie dominującą rolę w kierowaniu państwem polskim przejęła PZPR oraz w mniejszym stopniu ZSL i SD. To właśnie przedstawiciele tych organizacji byli powiadamiani i zapraszani na wszystkie posiedzenia władz miasta i gminy, brali udział jako pierwszoplanowe postacie w organizowanych uroczystościach, wręczali sztandary, odznaczenia, wyróżnienia i dyplomy. Czuwali nad przestrzeganiem zasad doktryny socjalistycznej. W wyborach do władz naczelnych miasta i gminy Kowal oraz do znaczących instytucji i organizacji społecznych wysuwali kandydatów o określonych zapatrywaniach politycznych, zachowując przy tym procedurę głosowań tajnych. Nigdy nie zdarzyło się, by kandydat nie uzyskał wszystkich lub prawie wszystkich głosów. Sytuacja w tym zakresie jeszcze bardziej się wykrystalizowała pod koniec lat 70. XX w. Wtedy to do Frontu Jedności Narodu, oprócz partii politycznych włączono także związki zawodowe, młodzieżowe organizacje ideowo-wychowawcze, spółdzielczość oraz niektóre organizacje katolickie. Wiele zamieszania wśród kowalskiego społeczeństwa wywoływały fakty wielokrotnych zmian nazwy ulic. Ich nowi patroni, prawie zawsze związani z najnowszą historią Polski, nie mieli pozytywnego wizerunku ani specjalnych zasług, by pretendować do takich wyróżnień.

Obiektywnie trzeba jednak stwierdzić, że nie wszystkie poczynania ze strony PZPR miały ujemny charakter. Kowal w tym czasie znacznie się rozbudował, powiększył swój obszar, uruchomiono kilkanaście nowoczesnych zakładów pracy, znaczny wysiłek włożono w rozwój oświaty i kultury, zelektryfikowano lub zmodernizowano wiele kilometrów szos, dróg oraz napowietrznych linii energetycznych. W ramach polepszania standardu życia mieszkańcy nabywali coraz to nowe dobra konsumpcyjne i techniczne. Zniknęło - przynajmniej oficjalnie - bezrobocie. Na skutek braku zaspokojenia żywotnych potrzeb polskiego społeczeństwa doszło pod koniec lat 70. XX w. do protestów i strajków robotniczych, czego wynikiem było wprowadzenie 13 XII 1981 r. stanu wojennego (zakończył się w dniu 22 VII 1983 r.). W ośrodku kowalskim nie spowodował on zaprzestania działalności kilku organizacji społecznych oraz politycznych. Rolnicze społeczeństwo gminy Kowal, w sposób szczególny, nie odczuło jego dotkliwości.

Analiza dokumentów z tego okresu wskazuje, iż pogłębiający się kryzys gospodarczy spowodował szereg trudności w zaopatrzeniu ludności w podstawowe artykułu żywnościowe oraz do produkcji rolnej. Władze miasta i gminy były wobec zaistniałej sytuacji prawie bezradne. Wprowadzony system kartkowy w pewnym stopniu rozwiązywał sytuację, tym niemniej nie udało uniknąć się społecznych napięć, niechęci do sprawujących władzę oraz polaryzacji stanowisk w sprawie sposobów rozwiązywania nabrzmiałych problemów.

[edytuj] W III Rzeczypospolitej (1990 – 2005)

Zapoczątkowany w 1989 r. przełom polityczno-gospodarczy w Polsce otworzył jakościowo inny niż w poprzednich latach charakter sprawowania władzy, zmienił stosunki własnościowe oraz zwiększył możliwości oddziaływania społeczeństwa na wybrane przez niego władze na wszystkich poziomach zarządzania. Wraz z jego nastaniem nastąpił stosunkowo trudny okres w działalności wielu instytucji, organizacji, stowarzyszeń. One to borykały się z problemami natury organizacyjnej oraz finansowej. Stan ten zaczął się w kowalskim środowisku zmieniać na lepsze w 1994 r. Pozytywne zmiany restrukturyzacyjne zaczęły być widoczne na zewnątrz. Jednak kilka przedsiębiorstw, na skutek przestarzałych technologii, braku zapotrzebowania na produkty i konkurencji oraz nieudolności w ich zarządzaniu zniknęło z terenu Kowala i okolic. Na ich miejscu powstały nowe, prywatne zakłady pracy. Wprowadzone w nich nowoczesne technologie przyczyniły się także do ograniczenia miejsc pracy i tym samym do wzrostu bezrobocia. Osobnym problemem były warunki produkcji rolnej w rozdrobnionych i niewielkich lub średnich obszarowo gospodarstwach rolnych. Wielowiekowe przyzwyczajenia rolników do prowadzenia kilku lub kilkunastu różnorakich upraw powodowały znaczne koszty ich wytwarzania oraz pociągały za sobą, przy częstym braku odpowiednich maszyn i urządzeń, duży wysiłek fizyczny całej rodziny.

W dn. 1 I 1991r. doszło do podziału dotychczas funkcjonującego organizmu miejsko-gminnego w Kowalu na dwie odrębne jednostki administracji samorządowej. Powstał nowy UM w Kowalu oraz UG w Kowalu. Wprowadzony od 1 I 1999 r. nowy podział administracyjny kraju, którego wynikiem było powstanie 16 dużych województw doprowadził do likwidacji woj. włocławskiego. W kwestiach standardowych działań, jakie przypisane były gminnej władzy samorządowej, sytuacja ta nie miała większego znaczenia, poza oddaleniem władzy wojewódzkiej z Włocławka do Bydgoszczy oraz załatwianiem niektórych spraw w Urzędzie Marszałkowskim w Toruniu.

Dorobkiem ostatnich kilkunastu lat pracy samorządu miasta Kowala są: oddanie do użytku miejsko-gminnego składowiska odpadów, budowa sieci telefonicznej, wybudowanie oczyszczalni ścieków wraz z siecią kanalizacji sanitarnej, instalacja nowego oświetlenia wszystkich ulic miasta, uruchomienie nowego targowiska, kompleksowa modernizacja i rozbudowa stadionu sportowego, rozbudowa wodociągu miejskiego i kompleksowa modernizacja stacji wodociągowej, wyremontowanie i zmodernizowanie nawierzchni prawie wszystkich ulic miasta, budowa chodników w większości ulic miejskich i kilkunastu parkingów, kompleksowa modernizacja parku miejskiego i dworca autobusowego, rozbudowa obiektów OSP. Większość z tych prac zostały wykonane siłami miasta, w ramach robót publicznych. Znaczącym osiągnięciem była także, prowadzona przez całą dekadę, kompleksowa modernizacja i rozbudowa obiektów oświatowych położonych przy ul. Piwnej. Ponadto wybudowano Dom Pomocy Społecznej i uruchomiono Środowiskowy Dom Samopomocy, utworzono dwa niepubliczne ośrodki zdrowia oraz dwie apteki. Dorobek miasta z tego okresu to także oddanie do użytku nowych siedzib: posterunku energetycznego, biblioteki, policji oraz uruchomienia podstacji pogotowia ratunkowego oraz dwóch placówek opiekuńczo-rehabilitacyjnych.

W mieście działały także: Bank Spółdzielczy, delegatura Powiatowego Urzędu Pracy, zakłady branży metalowej, drzewnej i szklarskiej, a także obsługujące pobliski teren służby drogowe i energetyczne. Istotny wpływ na funkcjonowanie miasta miał dynamicznie rozwijający się handel i usługi. Rozwinęła się także niepubliczna służba zdrowia oraz farmacja. Działająca – z długoletnimi tradycjami – Wspólnota Leśna Rolników Miasta Kowala gospodaruje na 550 ha lasów i łąk. Życie kulturalne ogniskuje się wokół remizy strażackiej, biblioteki miejskiej, szkoły podstawowej, gimnazjum oraz placówek szkolnictwa ponadgimnazjalnego. W opublikowanej strategii województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2000 – 2010, Kowal jako ośrodek czwartego poziomu w hierarchii sieci osadniczych, został sklasyfikowany jako miasto o potencjale świadczonych usług porównywalnym z najsłabszymi ośrodkami powiatowymi. O społecznym klimacie środowiska miejskiego stanowiło kilkanaście prężnie działających organizacji społecznych.

Pozytywny wizerunek miasta podkreśla odrestaurowany kościół parafialny wyznania rzymskokatolickiego oraz stanowiąca ognisko życia społeczno-kulturalnego miasta Kowala, ale i także w niektórych wypadkach gminy Kowal - remiza Miejskiej OSP. Miasto posiada własną flagę, hymn oraz herb. W wyniku tych przedsięwzięć Kowal stał się centrum społeczno-gospodarczym oraz kulturalnym, także dla kilku okolicznych gmin.

Do pozytywów na terenie gminy Kowal, należy zaliczyć: telefonizację wsi, budowę wiejskich wodociągów, oddanie do użytku składowiska śmieci oraz oczyszczalni ścieków, modernizację i budowę wielu odcinków lokalnych dróg, przejęcie działających na terenie gminy placówek oświatowo-wychowawczych oraz pozyskanie środków finansowych na powyższą działalność. Gmina o wybitnie turystycznych walorach zrobiła wiele w celu stworzenia infrastruktury pozwalającej prywatnym inwestorom budować obiekty wypoczynkowe, prowadzić gospodarstwa agroturystyczne oraz przyciągnąć na jej teren, w okresie letnim, bardzo wielu mieszkańców z najodleglejszych miast Polski.

[edytuj] Sąsiednie gminy

Kowal

To jest tylko zalążek artykułu związanego z woj. kujawsko-pomorskim. Jeśli możesz, rozbuduj go.