Kolegiata Najświętszej Marii Panny Królowej Świata w Stargardzie Szczecińskim
Z Wikipedii
Kolegiata Najświętszej Marii Panny Królowej Świata jest najcenniejszym zabytkiem na Pomorzu Zachodnim, zamyka od strony południowej wschodnią pierzeję Rynku Staromiejskiego. Jej bryła widoczna jest ze wszystkich dróg prowadzących do miasta. W panoramie towarzyszy jej jedynie jedna z najwyższych na Pomorzu wieża kościoła św. Jana.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pierwszy kościół murowany z gotyckiej cegły powstał w latach 1292-1324 na miejscu prawdopodobnie istniejącej, drewnianej świątyni z roku 1242.
Nowy kościół miał kształt halowy, a wewnątrz dzielił się na trzy nawy z wysuniętym na wschód prezbiterium. Od zachodu zamknięty był schodkowym szczytem ozdobionym smukłymi blendami. W tym czasie była to budowla bezwieżowa. W okresie od 1388 do około 1500 trwała rozbudowa świątyni według mistrza, architekta Henryka Brunsberga. Zamożni mieszczanie pragnęli nadać kościołowi kształt bardziej reprezentacyjny, odpowiadający ich ambicjom i możliwościom. W wyniku rozbudowy postało nowe prezbiterium z obejściem i galeryjką tryforyjną, wieniec kaplic, zakrystia, chór, kaplica mariacka oraz wieże. Jednocześnie została podwyższona nawa środkowa, dzięki czemu kościół uzyskał kształt bazyliki. Stał się wzorem dla budowniczych innych świątyń gotyckich.
Na zewnątrz i wewnątrz zastosowano bogaty zestaw dekoracji, które nadały świątyni model katedralny (choć nigdy nie była katedrą). W tym okresie liczne osoby prywatne i fundacje wyposażył kościół w ponad 50 ołtarzy poświęconych kultowi świętych, po kilka we wszystkich kaplicach bocznych, podwieżowych i przy filarach. Posadzkę przykrywały liczne płyty nagrobne. Kościół posiadał 8 dzwonów i 3 instrumenty organowe. Po wprowadzeniu na Pomorzu reformacji, od 1539 fara stała się zborem ewangelickim, w związku z czym wprowadzone zostały zmiany w liturgii i urządzeniu wnętrza kościoła, a centrum kościoła stała się ambona.
Wielki pożar w 1635 zniszczył prawie całe miasto w obrębie murów, w tym kościół Mariacki. Odbudowa rozpoczęta w 1639 trwała 25 lat. Architekt Daniel Zilcher, odbudowując zniszczone sklepienia, wzbogacił je o dekoracyjne formy gwiaździste w nawie głównej i krzyżowe w nawach bocznych. Zgodnie z duchem epoki kościół otrzymał wyposażenie barkowe. Z tego okresu zachował się ołtarz główny z 1663 i ambona z 1683,
Kolejny remont i zmiany, mające na celu przywrócenie gotyckiego wnętrza, zaprojektował architekt Karl Friedrich Schinkel. Ściany i filary zostały pomalowane na czerwono, a ołtarze wymieniono na gotyckie. Prace te, prowadzone w latach 1819-1824 przez Liebenowa, zostały wykonane niesolidnie. Z powodu nieudanej kolorystyki kościół utracił jasność wnętrza. Dlatego pod koniec XIX wieku, z okazji 600-lecia istnienia świątyni, zapadła decyzja o ponownym, generalnym remoncie.
Roboty powierzono architektowi Denekemu. Jego pierwszym zadaniem było odnowienie w 1901 portalu południowego. Następnie wymienił on około 80% detali zdobniczych i architektonicznych, używając do tego 650 rodzajów różnych kształtek z wypalanej cegły. Założono też nowe witraże (w tym jeden sponsorowany przez parę cesarską). Całość prac przywróciła wygląd kościoła sprzed roku 1817.
Ponowne poświęcenie świątyni odbyło się 30 sierpnia 1911 w obecności pary cesarskiej - Wilhelma II i Augusty Wiktorii.
Działania wojenne w 1945 spowodowały częściowe spalenie dachów, zniszczenie hełmu wieży północnej i całkowitą dewastację wnętrza. Dachy odbudowano w latach 1946-1948, a wnętrze do 1957 stanowiło magazyn materiałów budowlanych. W tym okresie wyremontowano uszkodzone sklepienia, po czym w dniu 30 listopada 1957 kardynał Stefan Wyszyński dokonał poświęcenia kościoła i oddał go w użytkowanie nowo utworzonej parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata. W 1962 został odbudowany hełm wieży.
Z okazji 700-lecia fary, w dniu 11 października 1992 odbyła się konsekracja nowego ołtarza i rekonsekracja kościoła przez arcybiskupa Mariana Przykuckiego.
W 1995 kościół został podniesiony do rangi kolegiaty. Stargardzki kościół mariacki uzyskał najwyższą na Pomorzu Zachodnim ocenę walorów architektonicznych, zaliczony został do „0” międzynarodowej klasy zabytków.
W roku milenijnym został ufundowany witraż poświęcony patronce parafii NMP Królowej Świata, zainstalowano go w oknie zachodniej elewacji, nad głównym portalem. Zostały także ufundowane nowe organy.
W roku 2001 rozpoczął się remont kaplicy mariackiej oraz wieży północnej, na której w 2006 otworzono taras widokowy.
Kolegiata jest siedzibą dziekana dekanatu Stargard Wschód.
[edytuj] Wyposażenie
Z rzeźbiarskiego wyposażenia kościoła do naszych czasów przetrwały fragmentarycznie zachowane: reliefowa strefa kapitelowa północnego portalu wieżowego oraz tablica fundacyjna na zachodniej elewacji wieży północnej. Obydwa dzieła pochodzą z XIII wieku, wykonane są ze sztucznego kamienia. Do rzeźby architektonicznej należą też niewątpliwie ceramiczne główki zdobiące elewacje kaplicy mariackiej oraz wnętrza kaplic po północnej stronie nawy bocznej, gdzie występują one w formie kapiteli i konsol służek. Rzeźby te powstały w ciągu XV wieku i łączą się ściśle z architektonicznym wystrojem elewacji i wnętrz.
Niewiele też ocalało ze średniowiecznego, najprawdopodobniej bardzo bogatego wystroju malarskiego kościoła. Z XV wieku przetrwały fragmenty polichromii w kaplicy Mildenitzów – Panny Mądre, w zakrystii Chrystus w Tłoczni Mistycznej, polichromie w kaplicy św. Andrzeja, o tematyce biblijnej.
Z wystroju stargardzkiej świątyni powstałego na pocz. XX wieku do naszych czasów zachowały się polichromie całego wnętrza oraz witraże. Z zespołów witraży z 1911 wykonanych przez Linnemana z Frankfurtu nad Menem zachowało się osiem witraży, z czego pięć w stanie dobrym.
Z wyposażenia ruchomego zachował się drewniany ołtarz główny, wykonany w 1663 przez stargardzkiego mieszczanina, Krzysztofa Püttmanna. Nieco później niż ołtarz, bo przed 1683, powstała ambona, przy której prace malarskie sfinansował rajca miejski Wende wraz z żoną. Dwa boczne ołtarze pochodzące z pierwszej poł. XVIII wieku w 1945 zostały wymontowane z pierwotnych epitafiów.
Oprócz ołtarzy z XVIII-wiecznego wyposażenia kościoła zachowały się jeszcze dwa drewniane architektoniczne obramowania wejść do kaplic, starsze z nich (pocz. XVIII wieku) znajduje się obecnie przy wejściu do południowej kruchty podwieżowej.
[edytuj] Legenda o wieżach stargardzkiej kolegiaty
Nikt nie potrafił odpowiedzieć na pytanie, dlaczego stary gotycki kościół Mariacki w Stargardzie posiada dwie wieże, ale tylko jedna z nich – północna jest wielka i okazała, a druga – południowa niższa, widać wyraźnie, że nieukończona.
Według legendy, spory na temat, jaki ma być kościół Mariacki i jakie ma mieć wieże, wybuchały jeszcze przed rozpoczęciem jego budowy w końcu XIII wieku. W owym czasie Pomorzem władali książęta z dynastii Gryfitów. Rajcowie miejscy byli zgodni tylko w kwestii, iż ma to być kościół tak wielki i wspaniały, aby budził zazdrość mieszkańców Szczecina, a nawet Poznania. Kiedy jednak zaczęto dyskutować ile kościół ma mieć wież, radni się podzielili i doszło do niesamowitej wrzawy. Burmistrz mógł z trudem kierować obradami.
Najstarszy wiekiem rajca Łukasz – przewodnik bractwa kościelnego – oświadczył: Jeden jest Bóg na niebie i jeden papież, jego namiestnik na ziemi, więc i kościół powinien mieć jedną wieżę, ale strzelistą i wysoką, tak by modły mogły prędzej dolecieć do nieba.
Kiedy zdawało się, że wszyscy zaakceptowali jego wypowiedź, głos zabrał gruby, czerwony na twarzy kupiec – rajca Henryk, który miał swoje składy sukna w Hamburgu i Bremie: - Dobrze prawi nam Łukasz, ale to jeszcze nie cała prawda, wszak wiemy, że na świecie dwóch mamy władców – papieża w sprawach kościelnych i cesarza w sprawach świeckich, zatem jedną wieżę poświęćmy papieżowi, a drugą cesarzowi.
Jeszcze inni, a wśród nich największy raptus, starszy cechu szewców – Krzych Dratwa, byli za tym, aby zamiast cesarzowi, jedną wieżę poświęcić księciu – wszak on jest nasz i mieszka bliżej. Dzień zbliżał się u zachodowi, a zgody nie było.
Kościół jednak zaczęto budować i po latach wzniesiono wysoką wieżę północną i nazwano ją papieską. Jako druga miała być podwyższona wieża cesarska, ale wtedy w Europie rozgorzała wojna między cesarzem a papieżem o prymat rządów nad światem i nie wiadomo było kto zwycięży. Wieży południowej nie wzniesiono także dlatego, że w architekturze nastała moda na jedną wieżę w kościołach.
