Jakub Deml

Z Wikipedii

Jakub Deml (ur. 1878, zm. 1961) - czeski poeta i prozaik. Ksiądz katolicki (seminarium duchowne w Brnie). Rolę księdza rozumiał dość niekonwencjonalnie, co odbiło się na jego twórczości i życiu. Ważną rolę w życiu Demla odegrały kobiety: Eliška Weisenbergová (inspiracja poematu prozą Miriam, 1916), Pavla Kyticová, Katarzyna Sporck – córka hrabiego z Tasova, rodzinnego miasteczka Demla, gdzie mieszkał przez większość życia i jego nieszczęśliwa miłość, która wpłynęła na kształt utworu Zapomniane światło (1934) oraz Maria Rosa Junová, która zrezygnowała dla niego ze studiów, aby przez 24 lata prowadzić mu dom.

Większość dzieł publikował własnym sumptem. W latach 30. w jego twórczości pojawiły się wątki antysemickie oraz krytyka demokracji czasów Masaryka. Po II wojnie światowej tylko dzięki interwencji Nezvala uniknął więzienia (zarzuty o kolaborację). Po 1948 r. otrzymał całkowity zakaz publikacji.

Twórczość Demla jest gatunkowo, tematycznie i stylistycznie bardzo różnorodna: eseje, wiersze, poematy prozą, opowiadania (Hrad smrti, 1912; Tanec smrti, 1914), dzienniki (Rosnička, 1912; 26 tomów pt. Slépěje z l. 1917-1941), teksty wspomnieniowe (Mé svědectvi o Otokaru Březinovi, 1931; Smrt Pavli Kyticové, 1932). Wiersze, poematy i opowiadania wpisują się w wizjonerski, oniryczny nurt pisarstwa. W prozie pojawia się całe spektrum nastrojów, np.: Česno, 1924, Moji přátelé, 1913; Mohyla, Tepna, Hlas mluvi k Slovu. Ostatnim utworem jest Podzimní sen (1951), napisany po odwiedzinach w komunistycznym obozie koncentracyjnym dla duchownych. Demla umieszcza się w katolickim nurcie literatury czeskiej, ale także uznaje się go za prekursora nadrealizmu i przedstawiciela ekspresjonizmu.

Na polski tłumaczony przez L. Engelkinga, A. S. Jagodzińskiego, A. Piotrowskiego.


Recenzja Zapomnianego światła - „Latarnik”, Nr 19 z 2000 r., Aleksander Kaczorowski

Przypomniane światło
To bardzo dziwna książka. I jeszcze dziwniejszy autor. Ksiądz Jakub Deml (1878-1961) był jednym z najniezwyklejszych, a zarazem najbardziej kontrowersyjnych czeskich pisarzy. Doceniony wcześnie jako poeta (zbiór Moi przyjaciele z 1907 roku krytyka uznała za kamień milowy w dziejach rodzimej poezji), dopiero po śmierci został uznany także za jednego z najwybitniejszych prozaików swojej epoki. Złożyło się na to wiele przyczyn, wśród których nie najmniej ważną była ta, że przylgnęła do niego opinia skandalisty i dziwaka. Był bowiem Deml nie tylko wybitnym poetą, ale i "szaleńcem bożym". Już przed I wojną światową, zaledwie w kilka lat po wyświęceniu, został odsunięty od posługi kapłańskiej. Oficjalnie zarzucono mu niepodporządkowanie się nakazowi uzgadniania treści swych publikacji z cenzurą kościelną, ale chodziło także o nieprzystojne prowadzenie się młodego księdza, który ani myślał dochowywać wierności zasadzie celibatu i - co gorsza - wcale się z tym nie krył. Przez całe życie otaczały go oddane mu kobiety - przyjaciółki, gospodynie, sekretarki. W rodzinnym Tasovie na Morawach napisał i - przy ich pomocy - wydał kilkadziesiąt tomów niezwykłego dziennika Ślady, które potem wysyłał pocztą kilkuset wiernym czytelnikom (i czytelniczkom). Nie była to dochodowa działalność, toteż przezornie zapisał swój dom zakonowi dominikanów, by wierzyciele - a było ich co nie miara - nie mogli go z niego usunąć. Zamilkł dopiero po wojnie, gdy władzę w Czechosłowacji przejęli komuniści. Zapomniane światło (1934) to najważniejsze ogniwo łańcucha autobiograficznych Śladów. Krytycy - chyba w poczuciu bezradności - nazywają je powieścią, ale gdy Deml zaczął je pisać, miał to być po prostu list do przyjaciela, pisany w jednym z najtrudniejszych momentów w życiu autora, gdy został on wyklęty przez rodaków za opublikowanie wspomnień o Otokarze Brzezinie (w których ujawnił liczne słabości wybitnego poety czeskiego i swego mentora). List rozrósł się do rozmiarów ponad stustronicowej spowiedzi, prowadzonej przed sobą samym i Panem Bogiem. Lecz równie dobrze można powiedzieć, że to trybuna dla polemiki z krytykami. A także dziennik intymny, notatnik wspomnień i snów, marzeń erotycznych i modlitw, w którym z miejscami wzniosłymi sąsiadują zwyczajne bluzgi, a teologicznym rozważaniom towarzyszą wycinki prasowe na własny temat, fragmenty korespondencji z wrogami i przyjaciółmi oraz zapiski o całkiem banalnych, codziennych zdarzeniach. Wszystko to razem składa się jednak na jeden z najniezwyklejszych utworów literatury światowej. Warto przeczytać tę książkę z jeszcze dwóch powodów. Pierwszy - to wpływ, jaki wywarła ona na twórczość Bohumila Hrabala - to właśnie Zapomniane światło (i fenomen pisarstwa Demla w ogóle) sprawiło, że jego proza, zwłaszcza u schyłku życia, stała się tak autotematyczna (sam Hrabal nazywał swe późne teksty "protokołem z własnej sekcji zwłok"). Drugim zaś jest posłowie wybitnego czeskiego literaturoznawcy Jindrzicha Chalupeckiego. Opublikowane przed laty w samizdacie, miało fundamentalne znaczenie dla ponownego odczytania twórczości Demla - to od niego rozpoczął się jej renesans w ojczyźnie pisarza. Rzadko mamy okazję czytać po polsku czeską eseistykę. Po lekturze szkicu Chalupeckiego każdy przyzna, że zbyt rzadko.

[edytuj] Literatura

• Alexander Wöll: Jakub Deml. Leben und Werk (1878-1961). Eine Studie zur mitteleuropäischen Literatur. Köln/Weimar/Wien: Böhlau, 2006; ISBN-10 3-412-30005-5 i ISBN 978-3-412-30005-0