Henryk Józewski

Z Wikipedii

Henryk Jan Józewski, pseudonim m.in. Niemirycz , Olgierd ( ur. 6 sierpnia 1892 r. w Kijowie , zm. 23 kwietnia 1981 r. w Warszawie ). Działacz państwowy II Rzeczypospolitej , artysta malarz, polski polityk i działacz niepodległościowy, piłsudczyk. Minister spraw wewnętrznych (29 grudnia 1929 – 17 marca 1930; 29 marca 1930 – 3 czerwca 1930), wojewoda wołyński: 1928–1929 i 1930–1938, wojewoda łódzki: 1938–1939.

Uczęszczał do I Gimnazjum Państwowego w Kijowie, następnie podjął studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Uniwersytetu św. Włodzimierza w Kijowie, które ukończył w czerwcu 1914 r. Jeszcze w 1905 r. wstąpił do organizacji samokształceniowej polskich gimnazjalistów „Korporacja", w której był przewodniczącym jednego z kół. W 1910 założyciel Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. W 1915 r. został mianowany zastępcą komendanta Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Kijowie. Jako poddany austriacki, został zesłany przez władze carskie, wraz z ojcem, do Saratowa . Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji , w czerwcu 1917 r. powrócił do Kijowa, gdzie kontynuował działalność w tamtejszej organizacji POW.

W tym czasie zajmował się również malarstwem – tworzył akwarele i portrety olejne. W 1919 r. opuścił Kijów i wyjechał do Warszawy. W kwietniu 1920 r. został wiceministrem spraw wewnętrznych w rządzie Ukraińskiej Republiki Ludowej. Podczas wojny polsko-bolszewickiej przebywał przy rządzie Petlury w Kijowie, a następnie w Tarnowie ( gdzie po odwrocie wojsk polskich i ukraińskich z Kijowa znajdowała się siedziba rządu URL ).

Po zakończeniu działań wojennych , od 1921 r. mieszkał w Warszawie, gdzie wrócił do pracy artystycznej. Zaangażował się osobiście w sprawę wydalenia Petlury z Polski, czego żądała strona sowiecka po zakończeniu wojny. Podjął na własną rękę decyzję o ukryciu Petlury ( którego bardzo cenił osobiście) do czasu ucichnięcia wrzawy wokół jego osoby. Pierwszym etapem było przewiezienie atamana z Tarnowa do Warszawy i ukrycie go we własnym mieszkaniu w Pałacu Raczyńskich. Po kilku tygodniach Stanisław Stempowski wywiózł Petlurę do majątku Kośmin pod Grójcem. Później przywieziono go z powrotem do Warszawy i ukryto z żoną i córką w mieszkaniu kijowskiego adwokata Włodzimierza Redlicha.

Ostatecznie 31 grudnia 1923 r. Petlura, po przejęciu władzy w Polsce przez rząd oparty o nacjonalistyczną i antyukraińską programowo endecję ( tzw. rząd Chjenopiasta) pod naciskiem władz opuścił Warszawę i przez Wiedeń, Budapeszt, Berno oraz Genewę wiosną 1924 r. przyjechał do Paryża, gdzie 25 maja 1926 r. został zastrzelony przez agenta OGPU Szlomę Szwartzbarda.

Józewski utrzymywał znajomości z wieloma twórcami, m.in. z Marią Dąbrowską ( towarzyszką życia Stanisława Stempowskiego – przyjaciela Józewskiego) , oraz skamandrytami. Był bliskim przyjacielem Piłsudskiego . Do czynnej polityki wrócił po zamachu majowym , w przygotowaniach do którego czynnie uczestniczył . Od końca sierpnia 1927 r. szef Gabinetu Prezesa Rady Ministrów Józefa Piłsudskiego, w grudniu 1928 roku został mianowany wojewodą wołyńskim . W grudniu 1929 r. został ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Kazimierza Bartla, a następnie Walerego Sławka .

W 1930 r. objął po raz drugi stanowisko wojewody wołyńskiego. Na Wołyniu prowadził politykę doprowadzenia do zgodnego współżycia Polaków i Ukraińców. Uważał, że ośrodkiem porozumienia powinien stać się właśnie Wołyń. Twierdził, że ukraiński ruch narodowy musi stanąć przed alternatywą wyboru między Polską a ZSRR. Był zwolennikiem rozwoju samorządu lokalnego w oparciu o urzędników ukraińskich i koncentrował się na zwiększeniu ukraińskiego stanu posiadania w dziedzinie samorządu. W oświacie, w szkołach dwujęzycznych ( tzw. utrakwistycznych) wprowadzono jako obowiązkowy język ukraiński. Popierał również rozbudowywanie ukraińskich i polsko-ukraińskich organizacji społecznych. Wśród jego współpracowników znaleźli się liczni działacze państwowi URL ( m.in. były adiutant Petlury Stepan Skrypnyk).^[1] Jednocześnie Józewski był przy tym przeciwny rozszerzaniu wpływów i działalności ukraińskich organizacji politycznych i społecznych (np. Proswity) z Galicji na Wołyń. Po śmierci Piłsudskiego pozycja Józewskiego na Wołyniu zaczęła słabnąć. Jego przeciwnicy zarzucali mu, że zbytnio faworyzuje Ukraińców. W kwietniu 1938 r. został odwołany ze stanowiska wojewody wołyńskiego. Eksperyment wołyński Józewskiego był największą , najbardziej konsekwentną i kompleksową próbą rozwiązania kwestii ukraińskiej w II Rzeczypospolitej.

Po wybuchu wojny , już w październiku 1939 r. znalazł się wśród twórców konspiracji wojskowej. 1939– 1940 w Komendzie Głównej Służby Zwycięstwu Polski (SZP), następnie - komendant okręgu Warszawa-Miasto i komendant okręgu Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) Warszawa-Województwo. Współzałożyciel Biuletynu Informacyjnego, konspiracyjnej Grupy Olgierda (od pseudonimu, którym się posługiwał Józewski) i Polskiego Stronnictwa Demokratycznego (PSD). Od 1940 redaktor dwutygodnika "Polska Walczy". Stał się czołowym przedstawicielem podziemnej myśli piłsudczykowskiej.

W roku 1945, po zakończeniu okupacji niemieckiej, nie przerwał wraz z PSD działalności konspiracyjnej, a walki o niepodległość Polski nie uważał za zakończoną. Założył pismo i kolejną grupę konspiracyjną. Był jednym z najdłużej ukrywających się działaczy powojennego podziemia. W 1947 r. funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa wpadli na jego trop i w końcu września 1947 r. przeprowadzili operację, mającą na celu jego schwytanie. Staremu konspiratorowi udało się wydostać z obławy w Podkowie Leśnej i przemknąć lasami do Milanówka. Po kilku dniach pobytu w Milanówku wyjechał potajemnie do Warszawy . Warszawa nie była jednak dobrym miejscem do ukrywania się. Za namową przyjaciół wyjechał na Śląsk i trafił do Gliwic. Od drugiej połowy listopada 1947 r. do wiosny 1948 r. przebywał w Gliwicach, następnie we Wrocławiu, po czym w listopadzie 1948 r. lub na przełomie lutego i marca 1949 r. powrócił na krótko do Gliwic. Ukrywał się jeszcze w Warszawie, Radomiu i Jaszczowie na Lubelszczyźnie, gdzie został aresztowany przez UB w 1953 r.

Oskarżony o przestępczą i kontrrewolucyjną działalność oraz próbę obalenia ustroju PRL został skazany na dożywotnie więzienie. W maju 1956 r. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie na podstawie amnestii zmniejszył mu karę do 12 lat więzienia, a w listopadzie 1956 r. udzielił rocznej przerwy w odbywaniu kary na leczenie. Po październiku 1956 r najpierw zmniejszono Józewskiemu karę do 5 lat, później anulowano wyrok.

Po zwolnieniu zajął się malarstwem. Malował głównie pejzaże i portrety. Od 1958 r. był członkiem ZPAP. Jego obrazy znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

W kwietniu 1981 r. zachorował – przewieziony do szpitala zmarł 23 kwietnia 1981 r. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Henryk Józewski został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1923), Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1929). Żonaty od 1919 r. z Julią z d. Bolewską (1892-1939), artystką-malarką, łączniczką POW, nie pozostawił potomstwa.

W latach 1981 - 1982 ukazały się w Zeszytach Historycznych w Paryżu jego wspomnienia.

[edytuj] Bibliografia, linki

• Henryk Józewski Zamiast pamiętnika, Zeszyty Historyczne, z. LX ,Paryż 1982
• Marek Gałęzowski Henryk Józewski ”Olgierd” Zeszyty Historyczne, zeszyt 150, Paryż 2004, s. 97-128. Tam także znajduje się obszerna bibliografia dotycząca Józewskiego;
• Sebastian Szajdak Polsko-ukraiński sojusz polityczno-wojskowy w 1920 roku , Warszawa 2006 , Wyd. Rytm ISBN 83-7399-132-8