Bogurodzica (pieśń)
Z Wikipedii
Bogurodzica to średniowieczna, najstarsza polska pieśń religijna będąca elementem kultu maryjnego i najstarszy polski tekst poetycki. Tradycja przypisywała jej autorstwo św. Wojciechowi, dziś przyjmuje się, że powstała prawdopodobnie w połowie XIII wieku. Pierwsze zapisy pochodzą z 1407, 1408 lub 1409 roku (różne źródła inaczej podają).
 |
|
Bogurodzica to arcydzieło, bardzo wysublimowane stylistycznie (paralele, rymy zewnętrzne i wewnętrzne, paradoksy, antytezy). O charakterze modlitewnym świadczy refren zaczerpnięty bezpośrednio z modlitwy - Kyrie eleison. Najstarsze są dwie pierwsze zwrotki, które są zbudowane w oparciu o wzorce hymnografii łacińskiej. Pierwsza zwrotka zawiera zwrot do Bogurodzicy, druga natomiast do Chrystusa, mamy do czynienia z liryką zwrotu do adresata. Podmiot liryczny - zbiorowy (wszyscy wierni). Bogurodzica była pieśnią bojową polskiego rycerstwa pod Grunwaldem, co opisuje Jan Długosz, oraz w bitwie pod Warną. Była także odśpiewana podczas koronacji Władysława Warneńczyka. Pieśń oparta jest na idei pośrednictwa.
W Bogurodzicy znajdują się liczne archaizmy. Niektóre z nich były przestarzałe już w XV wieku:
- leksykalne (przestarzałe wyrazy)
- dziela - dla
- bożyc - syn Boga
- Gospodzin - Pan
- zbożny - dostatni
- przebyt - bytowanie, istnienie
- rodzica - matka
- słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów)
- Bogurodzica - matka Boga, już w XV w. mówiło się matka (kogo?) Boga, a nie matka (komu?) Bogu
- fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów)
- raczy - racz
- zyszczy - pozyskaj
- spuści - ześlij
- rzeczowniki zawierają dawną końcówkę wołacza -y, -i
- składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu)
- Bogiem sławiena - sławiona przez Boga
- fonetyczne (dawny sposób wymawiania wyrazów)
- Krzciciela - Chrzciciela
Bogurodzica składa się z modlitewnych próśb. Pierwsza zwrotka zawiera apostrofę (zwrot) do Matki Boskiej (Bogurodzica - Matko Boga), by zyskała przychylność Chrystusa dla ludzi (zyszczy nam, spuści nam - zyskaj i ześlij nam łaski). Maryja występuje jako pośredniczka między Jezusem a wiernymi. Prośba w drugiej zwrotce kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa (bożycze - synu Boga). Wierni, powołując się na zasługi Jana Chrzciciela (twego dziela Krzciciela - ze względu Chrzciciela), błagają o obdarowanie wartościami najważniejszymi dla ówczesnych ludzi. Są nimi: pobożne życie na ziemi (zbożny pobyt - szczęśliwe, dostatnie życie) i zbawienie po śmierci (rajski przebyt - przebywanie w raju). Połączenie trzech osób - Chrystusa, Matki Boskiej i Jana Chrzciciela - występowało w sztuce średniowiecznej pod nazwą deesis. Motyw ten przedstawiał Chrystusa jako sędziego i zbawiciela, znajdującego się pośrodku, oraz Maryję, jego matkę i Jana, który ochrzcił Chrystusa w Jordanie.
Bogurodzica napisana jest średniowiecznym wierszem zdaniowo-rymowym. Wiersz taki miał wersy o różnej długości. Pierwszy wers Bogurodzicy liczy 15 sylab, drugi - 17 sylab, a trzeci - 6 sylab. Rymy występowały nie tylko na końcu wersów (np. nosimy - prosimy), ale również wewnątrz (np. zyszczy nam, spuści nam w trzecim wersie). Bogurodzica była wykonywana jako pieśń. Jej melodia ma formę średniowiecznego śpiewu chóralnego, wykonywanego bez akompaniamentu instrumentów.
Tekst Bogurodzicy znaleziony na http://www.staryolsa.com
Baharodzica (muzyka 13 st., slovy 14 st., dziarzauny himn VKL 14-17 stst., spiavalasia pierad bitvami vojskam VKL, na cyrymonijach i uraczystasciach, pry pachavanni i asviaszczenni usich bielaruskich sviatych, z 15 st. zapazyczana palakami, jakija zrabili jaje himnam i Karony Pol'skaj i da hetaha czasu licac' jaje svajoj siaredniaviecznaj piesniaj, chacia i u 15 st. i zaraz nie razumiejuc' mnohija slovy).
Baharodzica, Dziavica Boham slaviona, Maryja
U tvajho syna, Haspadzina Maci zvalona, Maryja
Maci zvalona, Maryja Zyczy nam i adpusci nam
I dziela Chrysciciela, Bozyca Slys halasy, czalavieczy mysli poun'
I malitvu tabie uznosim I dac' rady ciabie z prosim
Daj na sviecie zbozny pabyt Pa zyvocie daj rajski byt
Baharodzica, Dziavica Boham slaviona, Maryja
Tłumaczenie białoruskiego opisu:
Bogurodzica Muzyka z XIII wieku, słowa z XIV. Państwowy hymn Wielkiego Księstwa Litweskiego [VKL] od XIV do XVII wieku, śpiewany przed bitwami wojsk VKL, na ceremoniach i uroczystościach, na pogrzebach i ogłaszaniu wszystkich białoruskich świętych. W XV wieku zapożyczona przez Polaków i ustanowiona hymnem Korony Polskiej. Od tego czasu uznawana w Polsce za własną pieśń średniowieczną, choć od i w XV wieku i teraz wiele słów jest niezrozumiałych.
[edytuj] Tekst Bogurodzicy
Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!
Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja,
Zyszczy nam, spuści nam.
Kiryjelejzon.
Twego dziela krzciciela, Bożyce,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kiryjelejzon.
Nas dla wstał z martwych Syn Boży,
Wierzyż w to człowiecze zbożny,
Iż przez trud Bog swoj lud odjął diablej strożej.
Przydał nam zdrowia wiecznego,
Starostę skował pkielnego,
Śmierć podjął, wspominął człowieka pirwego.
Jenże trudy cirzpiał zawierne,
Jeszcze był nie prześpiał zaśmierne,
Aliż sam Bog z martwych wstał.
Adamie, ty Boży kmieciu,
Ty siedzisz u Boga w wiecu,
Domieściż twe dzieci, gdzie krolują anjeli.
Tegoż nas domieściż, Jezu Chryste miły,
Bychom z Tobą byli,
Gdzież się nam radują szwe niebieskie siły.
Była radość, była miłość, było widzienie
Tworca anjelskie bez końca,
Tuć się nam zwidziało diable potępienie.
Ni śrzebrzem, ni złotem
Nas diabłu otkupił,
Swą mocą zastąpił.
Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłoć sobie
Ręce, nodze obie.
Kry święta szła z boka na zbawienie tobie.
Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu Kryst prawy,
Cirzpiał za nas rany,
Swą świętą krew przelał za nas, krześcijany.
O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima,
Diabłu ją otyma,
Gdzie to sam kroluje, k sobie ją przyima.
Maryja dziewice, prośmy synka twego
Króla niebieskiego,
Aza nas uchowa ote wszego złego.
Amen...
... tako Bog Daj,
Bychom szli szwyćcy w raj.
