Sociolinguïstiek
De sociolinguïstiek bestudeert de relatie tussen taal en de samenleving vanuit de veronderstelling dat taal wordt beïnvloed door de sociale context waarin de taal wordt gebruikt. Enkele onderzoeksgebieden van de sociolinguïstiek zijn
- taalgebruik van verschillende sociale klassen (vgl. William Labov: 'restricted and elaborated code'),
- straattaal en jongerentaal,
- attitudes tegenover dialect en standaardtaal in een bepaalde stad of regio e.d.m.
Inhoud |
[bewerk] Taal is sociaal bepaald
De sociolinguïstiek vertrekt vanuit de veronderstelling dat taal steeds sociaal-cultureel bepaald wordt; zo sluit ze nauw aan bij de pragmatiek. In de sociolinguïstische taalkunde wordt nooit het accent op de formele vormen van taal of op morfologie gelegd, tenzij dat van belang is in de sociale context. Men kan de discoursanalyse als een onderafdeling van de sociolinguïstiek beschouwen. Vele sociolinguïstische onderzoeken zijn immers geworteld in de praktijk van alledag: het notoire supermarktenonderzoek van William Labov, de sociale netwerken van Leslie Milroy, de jongerengroepen van Jennifer Cheshire hebben alle maatschappelijke factoren blootgelegd die onlosmakelijk met verschillen in taalgebruik verbonden waren.
[bewerk] Stand, Sekse, Regio
Een belangrijk begrip in de sociolinguïstiek is 'stratificatie' -indeling in klassen of standen-: men gaat ervan uit, dat bepaald (afwijkend) taalgebruik in bepaalde bevolkingsklassen meer voorkomt dan in andere; zoals bijvoorbeeld het verdwijnen van de "g" in de Engelse -ing -uitgang tot de uitspraak -in, waarvan het bewezen is dat dit fenomeen bij de 'working class' 'hoort'; en dat het het meest bij mannelijke arbeiders, en het minst bij 'upper class'-vrouwen voorkomt.
Dikwijls zijn dergelijke verschillen niet enkel klasse-, maar tevens seksegebonden; daarenboven hebben regionale verschillen niet zelden een 'prestigeconnotatie'; -in de ene streek waardeert men het taalgebruik van een andere streek vaak heel anders -overigens vaak als minderwaardig.
Ook tussen verschillende dialecten is sprake van 'stratificatie'. In Nederland (buiten Limburg) wordt bijvoorbeeld het Limburgs het laagst gewaardeerd. Sterker nog: anderssprekenden associëren het met: 'dom' en 'onbetrouwbaar'. Van het Limburgs staat het Kerkraads overigens op de allerlaagste trede. Dit heeft te maken met de 'afstand' tot (en het grootst mogelijke verschil met) de 'dominante' taal: het 'Randstads'.
[bewerk] Onderliggende wetmatigheden
Een ander onderzoeksterrein van de sociolinguïstiek is de natuurlijke 'prosodie' -het gebruik van woorden in een zin- die mensen in hun spreken aan de dag leggen; taalkundigen als Wallace Chafe menen in de opbouw van een gesprek een poëtische ordening te herkennen, compleet met eigen ritme en verslengte. Dell Hymes poogt in zijn Speaking-model de bepalende factoren die bij het spreken van belang zijn, bloot te leggen, waarbij elk gesprek aan een aantal non-verbale factoren onderhevig is die de boodschap beïnvloeden.
Sociolinguïstiek heeft een sterke belangstelling voor gesproken taal,aangezien de identiteit van mensen en hun sociale positie hierin het spontaanst tot uiting komen.
[bewerk] Sociale wetenschap
Men kan sociolinguïstiek als een sociale wetenschap beschouwen, die in tegenstelling tot formalistische taalkunde naar buiten de taal liggende factoren kijkt bij menselijke interactie; 'syntaxis' -de leer van het gebruik van woorden en zinsopbouw- en, ten tweede, het 'lexicon' -woordenschat- zijn hier van minder belang. De gevestigde machtsverhoudingen in de maatschappij kunnen volgens sociolinguïstiek aan de hand van taal achterhaald worden. Ook de etnografie behoort in die zin bij de sociolinguïstiek: vele sociolinguïsten avant la lettre - men denke aan Edward Sapir - poogden het bestaan en verschil van een bepaald beeld van buiten- en binnenwereld en sociale ordes via het bestuderen van bijvoorbeeld indianentalen te structureren en aan te tonen.
Zie ook: Diglossie, Tweetalig gesprek
