Politiek spectrum
De indeling van politieke partijen in een continuüm van links tot rechts wordt vaak het politieke spectrum genoemd. Het streven ervan is om de vaak ingewikkelde politieke standpunten van partijen waarbij grote nuanceverschillen het moeilijk maken om duidelijke indelingen te maken te vereenvoudigen. Het is duidelijk geworden, dat de termen links en rechts niet langer een goede beschrijving geven en vaak de lading niet dekken.
Deze manier om politieke opvattingen aan te duiden is ontstaan uit de zitplaatsenverdeling in het 19e-eeuwse Franse parlement, de Assemblée Nationale, waarin de conservatieven (nationalisten en klerikalen) rechts van de voorzitter zaten en de liberalen (antiklerikalen en internationalisten) links. Later verschoven de accenten in die zin, dat links vooral van toepassing was op marxistische partijen, waardoor de liberalen in het politieke midden of rechts belandden.
Volgens deze indeling kan iemand uitgesproken links, enigszins links, enigszins rechts of uitgesproken rechts zijn.
Links kan worden onderscheiden van progressief, een ander woord voor "gericht op verandering". En rechts wordt vaak ten onrechte vereenzelvigd met conservatief, dat niet meer betekent dan "gericht op behoud van de bestaande situatie en de gevestigde waarden en normen of teruggaan naar een vroegere situatie." (Vergelijk het Latijnse woord conservare dat "behouden" betekent.)
[bewerk] Indeling in assenstelsel
Als we aan bovenstaande omschrijvingen vasthouden, kunnen we links-rechts enerzijds en progressief-conservatief anderzijds van elkaar loskoppelen. Een probleem daarbij is dat conservatisme naast de betekenis van "teruggaan naar een vroegere situatie of vasthouden aan het bestaande" ook nog de benaming is van een politieke stroming met redelijk vastliggende waarden. Een columnist van de Nederlandse krant NRC Handelsblad, J. L. Heldring, heeft voorgesteld de stroming met een hoofdletter aan te duiden: "Conservatisme" en de vasthoudendheid met een kleine letter: "conservatisme". In het politieke spectrum vallen links en rechts samen met respectievelijk optimistische en pessimistische mensbeelden. Het optimistische gaat er van uit dat ieder mens geneigd is tot sociaal gedrag en daarnaast talloze capaciteiten heeft. De mensen zijn in die visie als gelijken te beschouwen. Het pessimistische mensbeeld daarentegen ziet de mens als een wezen dat steeds uit is op zijn eigenbelang, in een uiterst geval tot egoïsme. Daarnaast gelooft het dat er grote verschillen zijn in aanleg tussen de mensen, er is dus een fundamentele ongelijkheid.
De termen "progressief" en "conservatief" hebben hier weinig mee te maken. Zowel fascisten, uiterst rechts, met een zwart pessimistisch mensbeeld, als anarchisten (die geloven in een onmetelijk altruïsme) hebben veel progressieve trekken. Ook de Conservatieve stroming accepteert veranderingen als haar kernwaarden daardoor gered kunnen worden (Gezag, Ongelijkheid, de waarden die verborgen liggen in de Lichaamsmetafoor). Daarnaast is iedere stroming in het links-rechts-spectrum op allerlei punten conservatief (met een kleine c volgens de indeling van Heldring). Iedere groep die aan de macht komt, neigt tot behoudzucht. Dat verklaart de conservatieve instelling van de bolsjewistische regimes na 1917, waarbij zelfs Conservatieve waarden werden omarmd. In deze geest kunnen ook onderstaande opmerkingen worden gezien.
Er zijn meer verschillen tussen "links" en "rechts". Linkse partijen streven naar een andere, in hun ogen rechtvaardiger verdeling van rechten, plichten en bezit met daarin een centrale rol voor de overheid. Rechtse partijen menen dat iedereen in eerste instantie voor zichzelf verantwoordelijk is en dat de staat daarin slechts een relatief bescheiden rol kan spelen. Vandaar dat links gezien kan worden als sociaal en rechts als liberaal. Daarbij staat liberaal voor meer vrijheid voor de individu, en sociaal voor meer saamhorigheid en bijbehorend voor elkaar zorgen (wat dus uiteindelijk minder vrijheid inhoudt voor het individu). Hierbij wordt sociaal/liberaal los gezien van progressief/conservatief, waardoor een politiek assenstelsel vorm krijgt (zie afbeelding). Op deze manier zijn er vier basisstromingen te onderscheiden:
- Sociaal progressivisme (groen)
- Sociaal conservatisme (rood)
- Progressief liberalisme (geel)
- Conservatief liberalisme (blauw)
In het politieke spectrum spreekt men vaak ook over centrumpartijen. Dit zijn partijen die ergens in het midden tussen links en rechts zweven en daardoor een grote groep mensen aanspreken. Daarnaast zijn er nog extreme groeperingen of partijen, die soms in het uitdragen van hun ideologie geweld niet schuwen, zoals ter linkerzijde antifascisten, dierenactivisten, internationale marxisten en dergelijke. Rechts-extremisme is vaak geassocieerd met racisme en antisemitisme, zoals bij nationaal-socialisme. Ook fascisme wordt tot extreemrechts gerekend.
[bewerk] Zie ook
 |
|
politiek | politiek spectrum | links | rechts | extreemlinks | extreemrechts |
