Jeugdrecht (België)

Jeugdrecht, in België, is het geheel van rechtsregels en rechtspraak dat uitspraak doet over het deviant gedrag van minderjarigen.

Inhoud 1 Doel 2 Bevoegdheidsverdeling 3 Bronnen 4 Historisch overzicht 4.1 Situatie voor de wet van 15 mei 1912 4.2 De wet van 15 mei 1912 4.3 De wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming 4.4 Bescherming wordt bijstand 4.5 Jeugdsanctierecht 5 Actoren in het jeugdrecht 5.1 Comité Bijzondere Jeugdzorg 5.2 Bemiddelingscommissie voor Bijzondere Jeugdbijstand 5.3 De jeugdrechter 5.4 De sociale dienst bij de jeugdrechtbank 5.5 De voorzieningen in de bijzondere jeugdbijstand 6 Procedure bij een als misdrijf omschreven feit (MOF) 7 Procedure bij een problematische opvoedingssituatie (POS)

[bewerk] Doel

Het Jeugdrecht heeft een tweeledige bedoeling :

• Bescherming van de minderjarige t.o.v. de maatschappij, meer specifiek zijn positie in het gezinsleven en de samenleving. Deze bescherming kan aanleiding geven tot inmenging in het gezinsleven.

• Bescherming van de maatschappij tegen jeugddelinquentie en algemeen normafwijkend of deviant gedrag van jongeren.

[bewerk] Bevoegdheidsverdeling

In België valt de persoonsgebonden materie onder de bevoegdheid van de (Franse, Duitstalige of) Vlaamse Gemeenschap. In Vlaanderen worden deze aspecten van de sociale en gerechtelijke jeugdbijstand geregeld door de Bijzondere jeugdbijstand. In de Franse Gemeenschap regelt het Décret relatif à l'aide à la jeunesse sinds 1991 deze materie. De Federale (Belgische) overheid regelt het optreden tegen jeugddelinquentie en zorgt voor de procedureregels voor de Jeugdrechtbank.

[bewerk] Bronnen

Het jeugdrecht in België is gebaseerd op de volgende wetgevingen :

• Verdrag inzake de Rechten van het Kind
• de Federale wet van 8 april 1965
• de Decreten inzake Bijzondere Jeugdbijstand (Vlaamse Gemeenschap)

[bewerk] Historisch overzicht

[bewerk] Situatie voor de wet van 15 mei 1912

Er was geen aparte aanpak van delinquente jongeren, problematische jeugd was er bijna niet. De minderjarige had geen vrije wil, dus kon hij niet gestraft worden. Jongeren die misdrijven pleegden werden beoordeeld volgens de klassieke strafrechttheorie.

Was de jongere schuldbekwaam, beschikte hij over het oordeel des onderscheids (zonder leeftijdsgrens en autonoom door de rechter geapprecieerd), dan werd hij behandeld onder het gewone strafrecht. Zijn leeftijdsgrens kon als verschoningsgrond (wettelijk verzachtende omstandigheid) gezien worden waardoor de strafmaat ook lager kwam te liggen. De jongere werd wel gestraft en het misdrijf zelf was bepalend voor de strafmaat.

Was de jongere niet schuldbekwaam, dan ging hij vrijuit. De familie zou via de pater familias haar opvoedingsplicht naar behoren vervullen en de nodige tuchtiging voorzien om de jongere weer op het rechte pad te krijgen. Bleef de familie in gebreke, en kwam de maatschappelijke orde in gevaar, dan was er nog "la maison de correction".

[bewerk] De wet van 15 mei 1912

De plattelandsvlucht naar steden leidde tot verpaupering en de verstoring van klassieke familiale gewoonten. Werkende kinderen raakten achterop, fysiek en moreel. Niet-werkende kinderen hingen rond, stalen of deden straatschenderij. De vrees voor jeugd - en algemene criminaliteit door de bezittende klasse tegelijk met druk door socialisme en nood aan de kanalisatie van verzet kwam in 1912 de wet op de kinderbescherming en in 1914 het verbod op de kinderarbeid alsook de leerplicht en controle op arbeiderskinderen.

Elke jongere onder 16 is strafrechtelijk onbekwaam en kan niet meer gestraft worden. De jongere verschijnt voor een kinderrechter die hem een maatregel kan opleggen bij delinquent, bij predelinquent en bij wangedrag. Berisping of plaatsing bij ernst of herhaling zijn mogelijk. Deze maatregelen zijn voor onbepaalde duur en geïndividualiseerd. Ook de ouders kunnen een maatregel krijgen : de ontzetting van het ouderlijk gezag, ten aanzien de kinderen, eens en voor altijd.

[bewerk] De wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming

Met de opkomst van het maatschappelijk werk evolueert het justitieel optreden tegenover jongeren van een individueel-repressief naar een sociaal-preventief optreden. Het doel wordt delinquent gedrag en gerechtelijke tussenkomst minimaliseren of vermijden. De sociale bescherming vult de gerechtelijke bescherming aan, met de oprichting van een jeugdbeschermingscomité. De rol van de jeugdrechtbank wordt tevens uitgebreid. De jeugdrechtbank is enkel nog een stok achter de deur en de uitwerking van de maatregelen wordt uitbesteed aan professionele hulpverleners.

[bewerk] Bescherming wordt bijstand

Met het decreet op de Bijzondere jeugdbijstand (27 juni 1985) wordt het Comité Bijzondere Jeugdzorg (CBJ) gescheiden van de gerechtelijke bescherming. Bemiddelingscommissies worden opgericht. De rechtspositie van de minderjarige verandert : hij wordt bijgestaan in plaats van beschermd. De jeugdbescherming blijft evenwel zowel sociale als gerechtelijke bescherming (arrest van het Arbitragehof).

[bewerk] Jeugdsanctierecht

De goedkeuring van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989) en het 'arrest Bouamar' leiden tot hervormingen binnen de jeugdbescherming. De Federale overheid is bezorgd over de stijgende jeugdcriminaliteit en stelde het herstel aan de samenleving en aan het slachtoffer centraal met de gemeenschapsdienst. De herstelbemiddeling wordt mogelijk in elke stand van de procedure.

[bewerk] Actoren in het jeugdrecht

[bewerk] Comité Bijzondere Jeugdzorg

Per administratief arrondissement is het CBJ bevoegd voor alle minderjarigen die in dat arrondissement hun verblijfplaats hebben. Het Comité bestaat uit twaalf leden (vrijwilligers) die door de Vlaamse Regering benoemd zijn voor vijf jaar, en wordt bijgestaan door een administratief secretariaat en een sociale dienst (voor de concrete hulpverlening). Binnen de sociale jeugdbijstand is de sociale dienst de draaischijf, waar de consulent mits goedkeuring van het Bureau voor Bijzondere Jeugdbijstand een oplossing uitwerkt aangepast aan de problematische opvoedingssituatie. Alle betrokken partijen gaan met deze oplossing akkoord vooraleer ze in werking kan treden.

Het CBJ bestaat uit het Bureau voor Bijzondere Jeugdbijstand (voor individuele hulpverlening, een voorzitter en vier leden) en een Preventiecel (voor algemene preventie).

Het Bureau voor Bijzondere Jeugdbijstand verleent enerzijds bijstand voor minderjarigen met een problematische opvoedingssituatie, en zij die over hen het ouderlijk gezag hebben of hen onder hun bewaring hebben, in het belang van de minderjarige. Anderzijds waarborgt het Bureau aan de magistratuur belast met jeugdzaken dat de hulp en bijstand daadwerkelijk zullen worden aangeboden en deelt hen desgevraagd de stand van zaken mee.

Essenties in de jeugdbijstand zijn dat het gaat om hulpverlening op vrijwillige basis (waarbij instemming van alle partijen noodzakelijk is). Het gaat tevens om noodzakelijke hulpverlening die aanklampend en aanvullend is.

De Preventiecel zal initiatieven nemen om toestanden te vermijden die negatief inwerken op de fysieke integriteit, het psychosociaal welzijn en de ontplooiingskansen van minderjarigen, en samenwerken om dergelijke initiatieven te ondersteunen, bevorderen en coördineren. Concreet gaat het om vormingsprogramma's, inventarisatie en registratie van negatieve leefsituaties, nagaan van de leemtes in de hulpverlening en stimuleren van preventieve initiatieven.

[bewerk] Bemiddelingscommissie voor Bijzondere Jeugdbijstand

De scheiding tussen vrijwillige en gedwongen hulpverlening wordt mogelijk gemaakt door voorrang te geven aan de vrijwillige hulpverlening. Wanneer deze niet mogelijk blijkt (volgens het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg, de ouders, de minderjarige, parketmagistratuur of hulpverleners) zal de Bemiddelingscommissie (per arrondissement) bepalen of een gerechtelijke tussenkomst gerechtvaardigd is. Verzoening blijft hier op de eerste plaats.

[bewerk] De jeugdrechter

De jeugdrechter is bevoegd voor als misdrijf omschreven feiten, is bevoegd voor problematische opvoedingssituaties op vordering van het openbaar ministerie (na doorverwijzing van de bemiddelingscommissie of bij hoogdringendheid) en kan maatregelen ten aanzien van de ouders treffen (ontzetting uit de ouderlijke macht & toezicht op de gezinsbijslag of andere sociale voordelen die voortvloeien uit ouderlijk gezag).

[bewerk] De sociale dienst bij de jeugdrechtbank

De sociale dienst van de Vlaamse Gemeenschap bij de jeugdrechtbank vervult ingeval van problematische opvoedingssituaties dezelfde taken als de sociale dienst van het Comité. Daarnaast komt deze sociale dienst ook tussen in situaties van jongeren die een als misdrijf omschreven feit pleegden en in burgerrechterlijke zaken.

[bewerk] De voorzieningen in de bijzondere jeugdbijstand

Dit zijn de erkende voorzieningen, de gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand en de voorzieningen gelijkgesteld met erkende voorzieningen.

[bewerk] Procedure bij een als misdrijf omschreven feit (MOF)

Een als misdrijf omschreven feit (MOF) wordt beoordeeld volgens artikel 36, 4° van de wet van 8 april 1965, die specifiek regelt: de taak van het openbaar ministerie bij de jeugdrechtbank, het optreden van de jeugdrechter in de voorlopige rechtspleging en de rechtspleging ten gronde.

• Het Openbaar Ministerie wordt via een Proces Verbaal door de Politie op de hoogte gebracht van een M.O.F. waarbij het O.M. de keuze heeft tussen seponeren, berisping of alternatieve sanctie (sociale vaardigheidstraining), vordering van de jeugdrechter of onmiddellijk voor de jeugdrechter leiden met als doel de bescherming van de maatschappij.

• De eerste fase van de procedure voor de jeugdrechter is de voorlopige rechtspleging (maximumperiode van 6 maand). Na de vordering door het Openbaar Ministerie kan de jeugdrechter navorsingen bevelen (maatschappelijk onderzoek door de sociale dienst van de jeugdrechtbank). Maximum twee maand na het afsluiten van de navorsingen zal het O.M. de zaak voor de jeugdrechtbank dagen.

• Tijdens de voorlopige rechtspleging kan de jeugdrechter een aantal maatregelen treffen, telkens in aanwezigheid van de jongere en zijn advocaat, en de mogelijkheid tot beroep bij het Hof van Beroep. Plaatsing in het Federaal Centrum in Everberg kan enkel bij gebrek aan andere mogelijkheden en bij dringende omstandigheden, met eerst een periode van vijf dagen (waarna overleg), en vervolgens maximum 2 maand.

• De tweede fase van de procedure is de rechtspleging ten gronde. De jongere en zijn ouders (burgerlijk aansprakelijk) worden gedagvaard. Wanneer de feiten bewezen zijn, kan de jeugdrechter de voorlopige maatregel opheffen, bestendigen of een andere maatregel opleggen. Iedere andere maatregel kan herzien worden.

• Voor inbreuken op de verkeerswetgeving is de jongere strafrechtelijk meerderjarig vanaf 16 jaar en wordt hij berecht voor de politierechtbank. Is de jongere jonger dan 16 jaar dan wordt hij berecht voor de jeugdrechtbank.

[bewerk] Procedure bij een problematische opvoedingssituatie (POS)

Een problematische opvoedingssituatie (POS) is een toestand waarin de fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere gebeurtenissen, door relationele conflicten of door de omstandigheden waarin de jongeren leven.

• Centraal staat de aandacht voor ernstige moeilijkheden, langdurige conflicten en complexe situaties. Een problematische opvoedingssituatie wordt door de jongeren zelf als nagenoeg zonder perspectief ervaren zodat men er zonder deskundige hulpverlening van buitenaf niet in slaagt het geheel weer van perspectief te voorzien.

• Sinds 1988 is het vroeger Jeugdbeschermingcomité omgevormd tot het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg. Dit comité verleent hulp aan jongeren. Deze hulp moet worden volgehouden tot de problemen een aanvaarbaar gelaat krijgen of opgelost zijn. Pas als dat uiteindelijk niet lukt, mag men beroep doen op een gerechtelijk apparaat (= de jeugdrechtbank) dat dan sanctionerend optreedt. De eerste en belangrijkste taak van CBJ bestaat er dan ook in jongeren individueel op te vangen. Daarnaast doet het comité ook aan algemene preventie. Per arrondissement is er een CBJ.